بازار؛ گروه استانها: توسعه کشاورزی و بهره‌گیری از تکنولوژی‌های نوین در دنیا علاوه بر افزایش بهره وری حجم تولیدات و کیفیت آن‌ها را بهبود بخشید و باعث افزایش درآمدهای حاصل از این بخش شده و این موضوع در حالی است که هنوز بخش عمده کشاورزی در کشور ما و استان گلستان به صورت سنتی انجام می‌شود.
با این حال چند سالی است که روش‌های گلخانه‌ای به خصوص گلخانه‌های هیدروپونیک رایج شده و این تکنولوژی گرچه مزایای بسیاری دارد اما با انتقادات برخی کارشناسان رو به رو شده است. بسیاری شان، نبود طرح‌های اقتصادی کارشناسی شده و فقدان مطالعه در برنامه‌ریزی اجرای این گلخانه‌ها را آسیبی برای آینده اقتصادی این طرح‌ها می‌دانند.
از سوی دیگر در استان گلستان مسائلی مطرح می شود از جمله اینکه اقلیم این استان به کشاورزی گلخانه ای نمی خورد لذا باید درباره این طرح ها کمی بیشتر مطالعه کرد همه این مسائل را در گفتگو با پیمان خواجه نژاد، کارشناس حوزه کشاورزی بررسی می کنیم.
* برخی می‌گویند برای اقلیم گلستان، گلخانه مناسب نیست
احداث گلخانه به دلیل این که اقلیم کنترل شده ایجاد می‌کند در هر جای دنیا امکان پذیر است اما اینکه برای ساخت آن چقدر هزینه می‌شود و آیا صرفه اقتصادی دارد، باید متناسب با شرایط برآورد شود باید تاکید کرد نوار شمالی کشور بهترین مناطق برای گلخانه است زیرا از نظر انرژی و منابع دارای بهره وری متوسط است و هزینه‌های متعادل و منطقی دارد. نیازی به سرد و گرم کردن زیادی نداریم و اگر بتوانیم تکنولوژی را درست اجرا کنیم و در کنار آن مطالعات بازار درستی انجام دهیم به صرفه خواهد بود.
* منظور شما از به صرفه بودن و مطالعات چیست؟
گلخانه‌ها در کشور ما به همان سرعتی که ایجاد شده‌اند به همان سرعت هم از بین می‌روند زیرا دانش و مطالعه‌ای پشت آن‌ها نیست. همه گلخانه‌های دنیا مشاور دارند ولی در ایران در ساختار اخذ مجوز و حتی ارئه تسهیلات هم هیچ جایی برای مشاور دیده نشده است.
در استان گلستان مسائلی مطرح می شود از جمله اینکه اقلیم این استان به کشاورزی گلخانه ای نمی خورد لذا باید درباره این طرح ها کمی بیشتر مطالعه کرد
قراردادهای گلخانه‌ها یک طرفه است و نظارتی بر آن نیست زیرا در سطوح نظارتی کشور مثل جهاد کشاورزی و بانک‌ها اطلاعاتی نداشتند. متاسفانه این دستگاه‌ها دنبال آمارسازی بوده‌اند و اکنون بعضی طرح‌ها به دلایلی مثل ضعف ابذارهای کنترلی، نداشتن شناخت از بازار، نبود مطالعه از طرح و استفاده از تجهیزات بی‌کیفیت در حال شکست خوردن هستند. متاسفانه نه مشاور خوبی داریم و نه تربیت کرده ایم و اگر معدود شرکت ها یا نفراتی هم باشند عمدتاً از نظر آن‌ها بهره گیری نمی شود اگر این گلخانه‌ها را درست نسازیم با چالش رو به رو می‌شویم.
* چه تکنولوژی خاصی در این گلخانه‌ها به کار رفته است؟
در گلخانه تکنولوژی و دانش فنی حرف اول را می‌زند. بخش کنترل اقلیم گلخانه‌ها بسیار حساس و سرمایه‌گذاری انجام شده را تضمین می‌کند. این بخش گلخانه را هوشمند می‌کند و باعث موفقیت و بازدهی آن می‌شود.
تکنولوژی را هم باید خرید و وارد کرد. اگر بشود شاید بتوان بخشی از آن را مهندسی معکوس کنیم ولی تکنولوژی‌های روز، کامل و با کیفیت دنیا در کشور نیست. به طور مثال قطعا نمی‌توان سنسورهای با کیفیت آن را تولید کند. حتی محصولات درجه یک را به دلیل تحریم‌ها نمی‌توان راحت وارد کشور کرد.
* تفاوت گلخانه‌های مکانیزه با هیدروپونیک چیست؟
گلخانه‌های هیدروپونیک تکنولوژی جدیدی است. دنیا به این نتیجه رسید که روش «خاک کشت» محدودیت‌هایی در تولید دارد و همچنین بیماری‌های خاک زی باعث افزایش مصرف سم می‌شود. از سوی دیگر وقتی خاک مسیر انتقال مواد غذایی باشد آزادسازی مواد غذایی تدریجی می‌شود و مجبور هستید که کودهای شیمیایی بدهیم که آب، خاک و محصول را آلوده می‌کنند. به عبارت ساده‌تر، وقتی غذا از خاک به گیاه داده می‌شود مانند این است که غذا را روی زمین بریزند و به ما بگویند که جمع کن و بخور. گیاه هم موجود زنده‌ای است که هرچه مستقیمتر به آن غذا داده شود بیشتر رشد می‌کند.
* با توجه به توضیحات شما احتمالا مطالعات در این روش حساستر باشد
بله اما باید دانست دنیا در بعضی محصولات دیگر کشت خاکی گلخانه‌ای انجام نمی‌دهد و الان روش هیدروپونیک متداول شده است روش این تکنولوژی‌ها علمی است و باید تحقیقات و مطالعه اصولی درباره آن داشت.
دنیا به این نتیجه رسید که روش «خاک کشت» محدودیت‌هایی در تولید دارد و همچنین بیماری‌های خاک زی باعث افزایش مصرف سم می‌شود
به طور مثال برای کشت گوجه فرنگی زیر ۱۰ هکتار به صرفه نیست و اگر بازار آن هم صادراتی نباشد قطعا در آینده نچندان دور شکست می‌خورد ولی متاسفانه الان برای زمین‌های دو و سه هکتاری هم مجوز صادر می‌کنند. این گوجه کیلویی هفت هزار تمام شده درحالی که درجنوب کیلویی ۵۰۰ تومان آن را تولید می‌کنند و عملا قابل رقابت با محصول سنتی نیست. اگر بازار خاص و تولید سطح بالا نداشته باشیم نمی‌تواند از نظر اقتصادی پوشش دهد و بیزینس پلان اقتصادی و دقیق برای آن بسیار مهم است.
* با این حال شاهد گسترش استفاده از آن در برخی استان‌های کشور هستیم
اگر عملی باشد خوب است اما متاسفانه ساده انگاری در سرمایه‌گذاری برای این حوزه باعث ضرر صاحبان طرح شده و بعد از دو یا سه سال به دلیل شرایط ناپایدار شکست می‌خورد. در کشت هیدروپونیک میزان نیترات آب بسیار مهم است و اگر محصولی آلوده به نیترات باشد قبول نخواهد شد. اگر نتوان آن را صادر کرد قطعا این طرح شکست می‌خورد.
متاسفانه بسیاری از طرح‌های ما اقتصادی نیستند و افرادی هم که فعالیت دارند نگاه اقتصادی به فعالیت خود ندارند. افراد نمی‌دانند سرمایه‌های خود را چطور و کجا سرمایه‌گذاری کنند تا سود خوبی داشته باشند. گلخانه‌ای می‌سازند که ۴۰ درصد بیشتر از قیمت واقعی آن در می‌آید و تنها به این فکر می‌کنند که هزینه‌های آن‌ها تامین شود و کمی هم سود کنند.
متاسفانه بسیاری از طرح‌های ما اقتصادی نیستند و افرادی هم که فعالیت دارند نگاه اقتصادی به فعالیت خود ندارند
باید برای این طرح‌ها مطالعه بازار داشت و با کمک مشاوران فرآیندهای اقتصادی را تحلیل کرد. باید آموزش داد و کارشناسان را فرستاد تا این مسائل را یاد بگیرند. نظام مهندسی نقش مهمی دراین رابطه دارد و باید برای آینده کشاورزی ابعاد اقتصادی آن را به خوبی بررسی کرد.
* مزایای کشت هیدروپونیک چیست؟
این گلخانه‌ها محصول سالم تولید می‌کنند. در مصرف آب صرفه‌جویی می‌کند. مصرف آن در هکتار که البته معیاری غیرعلمی محسوب می شود، بالا است اما به ازای ماده تولیدی بسیار به صرفه است. در اینجا آب دوباره به چرخه باز می‌گردد و از دست نمی‌رود.
تکنولوژی برق آن هم بهترین گزینه سی اچ پی(نیروگاه تولید برق و حرارت) است که بسیار به صرفه است. این تکنولوژی آب گرم را تامین می‌کند، دی اکسید کربن تولید آن برای محصولاتی مثل گوجه فرنگی استفاده شده و ۴۰ درصد افزایش تولید می‌دهد؛ در عین حال برق مجموعه را هم تامین می‌کند. همچنین برق چیلر را هم تامین می‌کند و امکان سرمایش هم فراهم می‌شود.
نظر شما