صادرات گاز باکو به ترکیه و اروپا، رقیب جدی ایران و روسیه| تغییر موازنه صادرات انرژی در اوراسیا

وحید پورتجریشی؛ بازار: منابع انرژی همواره یکی از ابزارهای مهم در دست دولت ها برای چانه زنی و از اصلی ترین مولفه های تعیین کننده در تعیین میزان قدرت ملی به ویژه در نظریه های ژئوپولیتیکی محسوب می شوند.

یکی از این منابع که از آن به عنوان تنها سوخت فسیلی پاک نیز یاد می شود، گاز طبیعی است که بنا به گفته مجمع کشورهای صادر کننده گاز (GECF)، ایران بیشترین میزان ذخایر آن را در اختیار دارد. 

اما آنچه مسلم است، برخورداری از منابع انرژی بدون پشتوانه دیپلماسی قدرتمند در این زمینه برای چانه زنی و استفاده از این منابع نه صرفا در بخش صادرات و ارز آوری، بلکه به عنوان عاملی تعیین کننده در بر هم زدن توازن ژئوپولیتیکی یک منطقه به نفع یک یا چند بازیگر، کار چندانی از پیش نخواهد برد. 

ایران پس از روسیه، دومین صادرکننده میعانات گازی به ترکیه طی چند دهه اخیر بوده و هم اکنون رقمی حدود ۱۰ میلیارد متر مکعب از گاز خود را بر اساس قراردادی ۲۵ ساله و با استفاده از خط لوله ای به طول ۲۵۷۷ کیلومتر به این کشور صادر می کند. 

خط لوله گاز قره باغ، رقیب اصلی ایران و روسیه
روزنامه «ینی شفق» ترکیه روز ۲۱ تیر ماه از انتظار آنکارا برای تصویب پروژه خط لوله گاز رسانی نخجوان برای انتقال گاز از جمهوری آذربایجان به ترکیه خبر داد. بر اساس این گزارش، خط لوله گاز نخجوان قرار است در بخش ترکیه در «ایغدیر» ترکیه و در سمت نخجوان نیز در منطقه صدرک لوله گذاری شود.مجموع خط لوله مذکور نیز ۸۵ کیلومتر اعلام شده که گاز مصرفی مردم این منطقه که جمعیتی بالغ بر ۵۰۰ هزار نفر را شامل می‌شود را تأمین خواهد کرد.

به نوشته روزنامه ترکیه‌ای مذکور، از سوی ترکیه تمامی تفاهمنامه‌های مربوط به احداث این خط لوله گاز، با جمهوری آذربایجان انجام شده و آنکارا منتظر تصویب نهایی این پروژه توسط باکو است.

گفته می شود خط لوله انتقال گاز «شاه دنیز ۲» قرار است گاز جمهوری آذربایجان را به اروپا منتقل کند که البته این طرح با حمایت سفت و سخت کمیسیون اروپا و دولت ترکیه در حال اجرا است. البته اجرای این طرح، مدتی به دلیل اختلافات و تنش میان باکو و ایروان در منطقه قره باغ به تعویق افتاد؛ اما با اینحال، شرکت آذربایجانی BP که یکی از اعضای کنسرسیوم مجری این خط لوله محصوب می شود، به تازگی اعلام کرده که اجرای طرح مذکور، در پی کاهش تقریبی تنش ها میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان، با سرعت از سر گرفته شده است.

با این حساب، ظاهرا دولت ترکیه به دنبال ایجاد تنوع بیشتر در سبد خرید گاز مورد نیاز بوده که مطمئنا همین موضوع قدرت چانه زنی ترکیه در برابر ایران، روسیه و آذربایجان را برای خرید گاز با قیمت کمتر و شرایط بهتر افزایش خواهد داد. 

اما از سوی دیگر به نظر می رسد مشکلات تحریم های موجود علیه ایران و روسیه نیز دست ترکیه را تا حد زیادی برای یافتن گزینه های دیگر برای تامین گاز خود در منطقه باز گذاشته است؛ موضوعی که می تواند در میان مدت منجر به بروز اختلافات جدی میان آنکارا و مسکو شود. از سوی دیگر، کشورهای اروپایی نیر در کنار ترکیه، علاقه ای به درگیر شدن با واشنگتن بر سر خط لوله روسی «نورد استریم ۲» ندارند.

علیرغم تمامی همکاری های پراگماتیک میان روسیه و ترکیه در زمینه مسائل نظامی و اقتصادی و همچنین روابط خوب مسکو با باکو و ایروان، طرف های روسیه در قضیه انتقال گاز از دریای خزر به اروپا، تمایل چندانی برای همکاری با مسکو در زمینه استقبال از نورد استریم ۲ نداشته و بر عکس، پروژه گار رسانی شاه دنیز ۲، اصلی ترین رقیب روسیه در گاز رسانی به اروپا محسوب می شود.

نشانه های این اختلافات را می توان به وضوح در رفتار یک ماه اخیر «ولادیمیر پوتین»، رئیس جمهور روسیه ملاحظه کرد. پوتین و دولت روسیه طی هفته های گذشته، چندین بار به صورت حضوری و یا تلفنی در عالی ترین سطوح، با دولت ارمنستان در ارتباط بوده اند و این در حالیست که مسکو در همین بازه زمانی، هیچ گونه تماسی با مقامات آذربایجان و ترکیه نداشته است. این در حالیست که روسیه به عنوان بازیگر اصلی در جریان میانچی گری برای توقف درگیری ها در قره باغ محسوب می شود و این بی تمایلی به برقراری تماس با باکو طبیعی به نظر نمی رسد. 

آذربایجان، جایگزینی عملیاتی برای ایران و روسیه در تامین گاز اروپا
تنها با نگاهی به آمار صادرات گاز روسیه به اروپا در قیاس با جمهوری آذربایجان طی ماه های گذشته، به سادگی می توان به حقیقت ماجرا پی برد. بنا بر اعلام بانک مرکزی روسیه، صادرات گاز این کشور به اروپا طی بازه ۶ ماه گذشته از سال ۲۰۲۱، به کاهشی چشمگیر به نسبت سال ۲۰۱۹، از رقم ۱۸.۵۵ میلیون دلار به ۱۱.۴۴ میلیون دلار کاهش یافته است.

همچنین صادرات کشتی های حامل گاز مایع تولید شرکت «گاز پروم» روسیه نیز اعلام کرده اند که میزان گاز صادراتی دریایی این کشور به اروپا از رقم ۱۹۹ میلیون متر مکعب در سال ۲۰۱۹ به رقم ۱۷۰ میلیون متر مکعب در سال جاری میلادی کاهش یافته است. 

اما موضوع، تنها صادرات گاز روسیه به اروپا نیست. بلکه تنها واردات گاز ترکیه از روسیه طی یک سال گذشته ۴۰ درصد کاهش داشته و به رقم ۴.۷ میلیون متر مکعب رسیده است. این در حالیست که صادرات گاز جمهوری آذربایجان به ترکیه، طی دو سال گذشه دستکم ۷ میلیون متر مکعب افزایش داشته که این مقدار گاز از طریق خط لوله گاز TANAP که بخشی از کریدور گاز جنوب محسوب می شود به ترکیه منتقل شده است. «دیمیتری ماریچنکو»، کارشناس مسائل نفت و گار در روسیه معتقد است رونق صادرات گاز جمهوری آذربایجان به ترکیه، می تواند خطری جدی برای صادرات شرکت گاز پروم محسوب شود. 

لذا به نظر می رسد جمهوری آذربایجان با توجه به روابط ویژه خود با آنکارا و همچنین در سایه ارتباطات خوب با اروپا، بهترین جایگزین برای گاز هر دو کشور تحت تحریم، یعنی ایران و روسیه محسوب می شود.