اقدامی همچون بستن تفرجگاهها نتیجه معکس داشت/ وزارت بهداشت منفعل عمل کرد

امیرحسین عیدی؛ بازار: با توجه به شرایط واکسیناسیون عمومی کشور و لزوم انجام آن به نحوی که بهترین بازدهی را داشته باشد، به سراغ دکتر مسعود یونسیان متخصص بیماری‌های عفونی آمدیم تا در این باره با وی گفتگو کنیم. آنچه در ادامه می‌آید شرح گفتگو با وی است.

وی در مورد شرایط واکسیناسیون آنچه که در اخبار منتشر شده گفت: من هم مثل شما و سایر مردم کشورمان بهش دسترسی داریم و اطلاع پیدا کردیم این است که ما هنوز درصد قابل ملاحظه‌ای از جمعیت‌مان را واکسن نزده‌ایم، حتی دز اولش را به کمتر از ۱۰ درصد جامعه‌مان تزریق کرده‌ایم و دو دز کاملی که از آن سه هفته هم گذشته باشد را به نظر نمی‌رسد که بیش از ۱ تا ۲ درصد جامعه تزریق کرده باشیم. این تعداد درصد از واکسیناسیون عملاً تاثیری در کنترل اپیدمی نخواهد داشت و چیزی نیست که از آن انتظار تاثیری در امواج اپیدمی داشته باشیم؛ البته نکته مثبت است این است که چون واکسیانسیون را از گروهی که بیشترین آسیب‌پذیری را دارند شروع کردیم، این جمعیت سالمند محافظت نسبی و قابل ملاحظه‌ای در برابر ابتلای به اشکال شدید این بیماری برایشان ایجاد شده است. این مصونیت و محافظت منجر به این شده که آنها کمتر مبتلا و در بیمارستان بستری شوند و دغدغه اصلی ما که کمبود نسبی امکانات بیمارستان و  تخت است، کمتر شود.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار مبنی بر اینکه چرا باید واکسن بزنیم گفت: علی‌رغم تمام تحقیقاتی که دانشمندان کردند، ما هنوز داروی موثری که بتواند در مراحل زودرس جلوی پیشرفت این بیماری را بگیرد و درمانش کند، نداریم. از بین تمام داروها تنها دارویی که داریم همان داروی کورتیکواستروئیدها یا اصطلاحا کورتون هست که فقط در اشکال شدید بیماری و افرادی که در بیمارستان بستری می‌شوند و مخصوصا به ICU رفته‌اند یا می‌روند، می‌تواند تاثیر نسبی داشته باشد و متاسفانه در سایر موارد ما هیچ دارویی نداشتیم. تجربه نشان داده است که در درازمدت روش‌های پیشگیرانه هم به تدریج اثربخشی خودشان را از دست می‌دهند و از طرف دیگر مردم و جامعه خسته می شوند. این دولت هم نمی‌تواند مدام محدودیت‌ها را برقرار کند، مشاغل را تعطیلی کند و مردم را از تماس با یکدیگر منع کند. روش‌های پیشگیری از این دست می‌توانند در کوتاه‌مدت موثر باشند ولی وقتی که طولانی مدت شود به نظر می‌رسد که منطقی نباشد. بنابراین وقتی که پیشگیری‌ها، اثربخشی نسبی خودشان از دست بدهند یا کم شود و درمانی هم نداشته باشیم، منطقی است که به سراغ تنها گزینه‌ای که وجود دارد یعنی واکسن.

این متخصص ادامه داد: خوشبختانه گزینه بسیار موثری هم هست و از آن حدی که ما انتظار داشتیم، واکسن‌هایی که تاکنون در دنیا ساخته شدند و وارد بازار شده‌اند، اثربخشی بالاتری داشتند و این خبر خیلی خوب بود ولی متاسفانه چیزی که شیرینی آن را به کام مردم دنیا تلخ کرد واریانت‌هایی مثل واریانت هندی بودند که سرایت‌پذیری آنها بالا رفت و با این پوشش مناسب واکسیناسیون مقابله می‌کنند و همچنین یک بحث مقاومت نسبی که واریانت‌های هندی و آفریقای جنوبی نسبت به واکسن ها دارند، مطرح است که ممکن است بخشی از اثرات سودمند واکسن را کم کند.

وی افزود: تاکید می‌کنم موثرترین و مهم‌ترین روش در کل دنیا برای کنترل اپیدمی فعلا واکسن هست و باید واکسن بزنیم، نه فقط با هدف ایمنی جمعی که ۸۰-۷۰ درصد جامعه واکسن را بزنیم که اپیدمی کنترل شود. این هدف اولیه ماست و هدف ثانویه این است که کلیه آحاد جمعیت در معرض خطر که جمعیت بالغ کشور هستند باید واکسن بزنند تا به شکل فردی هم پوشش ایمنی داشته باشند.

یونسیان در پاسخ به دلایل عدم واکسیناسیون سریع در کشورمان اظهار داشت: مهم‌ترین دلیل این امر کمبود واکسن است. با اینکه ظرفیت انجام واکسیناسیون ما در تعداد روزانه‌ای که واکسن می‌زدیم مطلوب نبود، اما با همان ظرفیت اگر واکسن کافی در اختیار داشتیم تا به حال حداقل بخش قابل ملاحظه‌ای از جمعیت واکسینه شده بودند. این امر به چند دلیل بود که اتفاق نیفتاد؛ از اقدام دیرهنگام کشور برای خرید واکسن در اوایل سال ۱۳۹۹ تا بد عهدی شرکت‌هایی که این واکسن‌ها را تولید می‌کردند و نمی‌توان به آنها خرده گرفت. اگر کشور ما هم چیزی تولید کند تا زمانی که مردم خودش را در واقع پوشش ندهد اقدام به صدور نمی‌کند و نمی‌توان خرده گرفت. اگرچه واکسن‌ها پوشش‌های متفاوتی در مطالعات نشان داده‌اند و اعدادی بین مثلاً ۷۰ تا ۹۰ درصد یا با این واریانت‌های هندی و آفریقای جنوبی، حتی کمتر از ۷۰ درصد و کمتر از ۵۰ درصد را نشان داده‌اند، اما نکته مهم این است که ۵۰ درصد یا حتی کمتر از ۵۰ درصد پوشش و ایمنی‌زایی خیلی خوبی است. همچنین ما باید به اولین واکسن موثری که اثربخشی آن نشان داد شده و دسترسی پیدا کردیم، تاخیر نکنیم و منتظر نمانیم. چون کارایی واکسن‌ها در مطالعات مختلف در شرایط متفاوت با روش‌های نسبتا متفاوتی سنجیده شده، لذا قابل مقایسه نیستند.

وی در رابطه با عملکرد وزارت بهداشت گفت: من نمی‌گویم عملکرد وزارت بهداشت خوب یا بد بوده است، اما تاکید می‌کنم که وزارت بهداشت قرار نیست این ویروس را کنترل کند و کشور باید آن را کنترل کند و این انتظار از وزارت بهداشت اشتباه است. در هیچ جای دنیا وزارت بهداشت‌شان ویروس را کنترل نکرده است، بلکه این وزارت‌خانه باید نقشه راه بدهد و کل کشور باید در خدمت این برنامه باشند. اینکه وزارت بهداشت برنامه درستی داده یا نداده است، بحثی است که به آن اشاره خواهم کرد. اما باید گفت که کشور ما در کنترل ویروس و کنترل پاندمی موثر بوده است؟ اتفاقاً ابزارهایی که در اختیار وزارت بهداشت قرار دارد، بسیار محدود است. در آمریکا وقتی که جامعه را تعطیل کردند بخش قابل ملاحظه‌ای از اعتباری که برای مقابله با واکسن گذاشته بودند برای پرداخت به مردمی بود که از آنها خواسته بودند که مشاغلشان را تعطیل کنند. این پرداخت اصلا در اختیار وزارت بهداشت نیست. اصلا وزارت بهداشت منابعی ندارد که اینها را پرداخت کند و بانک مرکزی و خزانه و سایر اجزا و ارکان باید این مسئله را حمایت کنند. وزارت بهداشت نمی‌تواند به بانک مرکزی، وزارت کشور یا سایر ارگان‌ها دستور بدهد و باید بر اساس یک برنامه همه ارگان‌ها نقش خود را بازی کنند. اگر موفق نبودیم همه این عوامل دست به دست هم دادند که ما موفقیت نسبی خوبی نداشته باشیم. همچنین عوامل بیرونی مانند تحریم‌هایی که به ما تحمیل شده وغیرقابل انکار هستند هم بی‌تاثیر نبوده است. البته من معتقدم که برنامه وزارت بهداشت هم برنامه مناسبی نبوده است و مهمترین انتقادی که به برنامه وزارت بهداشت وجود داشت این بود که برنامه‌ی فعالی وجود نداشته است؛ یعنی به شکل فعالانه بیماری را رصد نکرده است، بلکه به شکل منفعلانه منتظر شدیم اتفاقاتی بیافتد و نشستیم رنگ‌بندی کردیم و بر اساس رنگ‌بندی برای اتفاقی که قبلا افتاده  سعی کردیم مداخله‌ای بکنیم که بعضی از این مداخلات نه تنها اثر بخش نبوده بلکه ممکن بود اثر منفی داشته باشند. بعضی از اقدامات ما ممکن است در ظاهر یک اثر بخشی جزئی و نسبی داشته باشند، اما پیامدهایی به همراه داشته که آن پیامدها اثر منفی خیلی بیشتری داشته است. یکی از مصادیق این صحبتم بستن تفرجگاه‌ها و اماکنی که امکان کنترل مردم بود، است. وقتی مردم در این اماکن حضور پیدا نکنند در اماکن سربسته‌ای که امکان نظارت در آنها کم است حاضر می‌شوند. اینها اقداماتی هستند که اثربخشی معکوسی دارند و من اینها را به عنوان نقاط ضعف می‌دانم که کشور در برخورد با این مشکل داشته است.

یونسیان در پایان در رابطه با مجوزهای واکسن ایرانی و نتایج حاصله آن افزود: واکسن‌ها مجوز گرفتند و طبیعتا اگر که این مجوز را یک نهادی در خارج از کشور که مهمترین و معروفترین آنها سازمان جهانی بهداشت است هم تایید کند، قطعاً تاثیر بسزایی در پذیرش داخلی مردم خواهد داشت. هم اگر انشاالله خط تولید این واکسن‌ها به طور جدی راه اندازی شود و ما تولید این واکسن‌ها را ببینیم، در صادرات آنها تاثیر زیادی خواهد داشت. البته طبیعی است که هنوز ما تولید انبوه که بتواند در واکسیناسیون مردم تاثیرگذار باشد را مشاهده نکردیم. از آن تولید مختصری که تحویل وزارت بهداشت شده است بعضی شهرها واکسیناسیون را شروع کرده‌اند. امیدواریم که شرکت‌های سازنده هم اثربخشی واکسن را برای مردم تشریح کنند و هم خط تولیدشان را در حجم انبوه استارت بزنند تا بتوانیم ما هم به پوشش بالایی از واکسیناسیون برسیم.