کاهش احتمال توافق هسته ای در دولت روحانی؛ توپ در زمین کیست؟

جواد حیران نیا؛ بازار: دور هفتم مذاکرات وین در حالی آغاز خواهد شد که احتمال توافق در ۲۴ تیرماه به عنوان زمان احتمالی توافق مطرح بود.

در حال حاضر هم ایران و هم آمریکا اعلام کرده اند که این طرف مقابل است که باید تصمیم نهایی را برای بازگشت به برجام بگیرد و اصطلاحا توپ در زمین دیگری است.

علی ربیعی سخنگوی دولت ایران در این خصوص در روز سه شنبه ۸ تیرماه گفته بود: از نظر ما تاکنون هر آنچه که می‌باید در میز مذاکرات مورد گفت‌وگو قرار می گرفته، به بحث میان طرفین گذاشته شده است. دیدگاه ما برای همه طرف ها کاملاً روشن است و ما نیز از مواضع آنها درباره موارد اختلاف اطلاع داریم. ما برای همه طرف‌ها روشن کرده ایم که کدام تحریم‌ها که نقض برجام بوده و یا مانع اجرای کامل و بی نقص آن می‌شوند باید متوقف شوند و همینطور می دانیم که در صورت برداشتن این گام از طرف آمریکا و تعهد دوباره همه طرف ها به برجام، چه اقداماتی را با چه ترتیبی باید انجام بدهیم.

وی خاطر نشان کرده بود: در مورد اینکه مذاکرات وین چگونه ادامه پیدا خواهد کرد، باید صبر کنیم تا نتایج نشستها روشن تر شود. نکته مهم این است که گفت‌وگوها به جایی رسیده که همه طرف‌ها باید تصمیمات خود را اتخاذ کنند. تصمیماتی که ما باید اتخاذ می‌کردیم به نظر خودمان گرفته و اعلام کرده ایم و منتظر هستیم تا طرف های مقابل به شمول ایالات متحده آمریکا تصمیمات سیاسی خود را اعلام کنند تا بتوانیم بر اساس آن درخصوص دور آینده مذاکرات روشن تر صحبت کنیم.

 ربیعی اظهار داشته بود: در خصوص رفع تحریم ها، تا این مرحله از مذاکرات، در خصوص رفع کلیه تحریم های بخشی علیه بخش های اصلی اقتصاد ایران مانند انرژی، مالی و بانکی، بیمه و غیره .. اتفاق نظر وجود دارد، گرچه  تا در مورد همه موضوعات در دستور کار توافق حاصل شود، اصولا توافقی شکل نگرفته است. با این حال باید تاکید نمود هر توافق الزاما در برگیرنده رفع تحریم های ظالمانه در حوزه اقتصادی علیه ملت ایران خواهد بود.

 ربیعی همچنین اعلام کرده بود که ممکن است ادامه مذاکرات به دولت ابراهیم رئیسی کشیده شود. وی در این خصوص گفته است: بر اساس این رهنمود مقام معظم رهبری که «اگر رفع تحریم ها امکان پذیر باشد، حتی یک روز هم نباید تعلل کرد»، دولت خود را متعهد دانسته که صرف نظر از حاشیه ها، مذاکرات را با عزم کامل تا رسیدن به نتیجه ادامه دهد. ضمن آنکه ما مصمم هستیم رفع تحریم ها را در اولین فرصت محقق کنیم؛ اما بیش از آنچه که لازم است، عجله ای هم نداریم. اگر در طول زمان باقی مانده از تصدی دولت، به نتیجه رسیدن مذاکرات دست یافتنی باشد، مانعی برای آن وجود ندارد؛ در غیر اینصورت و با تشخیص تصمیم گیرندگان عالی نظام، دولت سیزدهم مسئولیت اجرای تداوم یا خاتمه مذاکرات را برعهده خواهد گرفت.

از سوی دیگر «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا نیز روز سه شنبه (۸ تیرماه) در اظهاراتی جدید درباره وضعیت مذاکرات وین برای احیای توافق هسته‌ای ایران (برجام) موضعگیری کرده بود و اعلام کرده بود مذاکرات غیرمستقیم آمریکا با ایران در وین باعث شده که برخی موانع (احیای برجام) برداشته شود اما هنوز برخی اختلافات اساسی وجود دارد. توپ در زمین ایران است. ایران است که باید تصمیم بگیرد که آیا آماده بازگشت به تعهدات خود در توافق هسته‌ای (برجام) است یا خیر.

متعاقب این اظهار نظر «بلینکن»، «جالینا پورتر» معاون سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا تأکید کرد که واشنگتن به بازگشت دو طرفه ایران و ایالات متحده به برجام متعهد است. رابرت مالی نماینده ویژه ما در امور ایران قطعاً پس از بازگشت از دور ششم مذاکرات (وین)، در حال حاضر برای رایزنی‌ها در واشنگتن است. ما هیچ‌گونه بیانیه‌ و اعلامیه برای دور هفتم مذاکرات نداشتیم و چنین چیزی اعلام نشده است.

معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز همان مواضع بلینکن را تکرار کرد و گفت: «اما فقط برای تکرار می‌گویم، همان طور که (آنتونی) بلینکن (وزیر خارجه آمریکا) تصریح کرد، ما متعهد به بازگشت دو جانبه آمریکا و ایران به پایبندی به تعهدات برجامی هستیم».

کشورهای اروپایی نیز در این میان خواستار حصول توافق با ایران هستند تا از دید آنها برنامه هسته ای ایران تحت کنترل و نظارتهای فراتر از پادمانهای آژانس که در برجام تعبیه شده قرار گیرد.

ایران اخیرا تفاهم موقت با آژانس در خصوص تمدید ۳+۱ ماهه را برای دوره دیگری تمدید نکرده است. هر چند سعید خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام کرده تصمیمی برای از بین بردن فیلمها فعلا گرفته نشده است.

مطابق تفاهم اخیر میان ایران و آژانس، ایران فیلم بازرسی از تاسیسات هسته ای را ضبط و نگهداری می کند و زمانی که توافق هسته ای حاصل شد در اختیار آژانس قرار می دهد. فرض ابتدایی در این تفاهم آن بود که تا آخر مدت ۳ ماهه توافق- که یک ماه دیگر نیز تمدید شده بود و تا آخر خرداد ادامه پیدا کرده بود- توافق در وین حاصل شود.

اما تداوم مذاکرات باعث شد تا این تفاهم هم منقضی شود. حال ایران با توجه به اینکه به لحاظ حقوقی الزامی به نگهداری فیلمهای ضبط شده از تاسیسات هسته ای خود ندارد ولی مطابق اظهارات خطیب زاده برای جلوگیری از التهاب احتمالی در مذاکرات اعلام کرده فعلا تصمیم بر حفظ فیلمها و پاک نکردن آنها دارد.

آنچه از اظهارات مقامات ایرانی و طرفهای مقابل برجام مشهود است توافق تا ۹۰ درصد حاصل شده و برخی موانع کماکان وجود دارد. به نظر می رسد امریکا در تلاش است تا ضمن آماده سازی مخالفان داخلی و متحدان خارجی خود از جمله اسرائیل و عربستان در خصوص برجام، احیای برجام را اعلام کند.

برای امریکا هم مولفه زمان مهم است چرا که به ادعای امریکا، ایران زمان گریز هسته ای را کاهش داده است. لذا تلاش امریکا نیز این است تا پرونده هسته ای ایران را ذیل کنترل آژانس و نظام بازرسی های حاصل از برجام قرار دهد و در مراحل بعدی مسائل منطقه ای و موضوع موشکی ایران را مطرح کند.

ایران نیز اهرم فشار هسته ای خود را تقویت کرده است و حاضر نیست آنرا به ثمن بخس بفروشد. ایران به دنبال این است که بخش مهم تحریمهای اعمالی دوره ترامپ تحت هر عنوان و برچسب برداشته شود و بتواند رفع آنرا راستی آزمایی کند.