تهمینه غمخوار؛ بازار: در حالی که انتظار می رفت دور اخیر مذاکرات وین آخرین دور باشد ولی هیاتها به پایتختها بازگشتند تا پس از رایزنی و مشورت مذاکرات را در هفته اینده از سر گیرند.
در حالی ایران و اروپا اظهار امیدواری کرده اند که دور آینده آخرین دور مذاکرات باشد ولی امریکا اعلام کرده ممکن است دورهای بعدی نیز وجود داشته باشد.
انریکه مورا، معاون دبیر کل سرویس خارجی اتحادیه اروپا و رئیس پنجمین نشست کمیسیون مشترک برجام در وین در این خصوص گفته است امیدواریم در دور بعدی گفتگوهای برجامی به توافق برسیم و به عنوان هماهنگ کننده برجام امیدوار بودم که این دور از مذاکرات آخرین دور باشد.
وی اظهار داشته است در حال حاضر به مرحله‌ای خواهیم رسید که باید با اصل مسائل رو برو شویم و منطقی است که هیاتها به پایتختها برگردند و پیشرفت کار را به مسئولان گزارش دهند. متن توافق درباره احیای برجام هنوز نهایی نشده است، اما امیدواریم متن نهایی اجرای کامل برجام در دور بعدی مذاکرات وین، حاصل شود. تاکنون بعضی مسائل سیاسی و فنی باقی‌مانده است که نسبتا پیچیده‌اند. امیدوارم که برای رسیدن به توافق نهایی زمان زیادی لازم نباشد. اما اطمینان دارم که به توافق دست خواهیم یافت.
عباس عراقچی معاون وزیر خارجه ایران و رئیس هیات مذاکره کننده ایران در وین نیز در این خصوص گفت: زمان آن است که آمریکا و اروپایی‌ها تصمیمات سخت خود را بگیرند. اکنون زمان آن است که آمریکا و اروپایی ها تصمیمات سخت خود را بگیرند. باوجود اینکه پیشرفت های خوبی در روند مذاکرات حاصل شده اما هنوز بر سر برخی موضوعات کلیدی باید به توافق دست یافت. من اطمینان دارم دور بعدی مذاکرات همانی خواهد بود که در آن توافق نهایی حاصل می شود.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع در حال جریان وین، خبرنگار بازار گفتگویی را با «امیرعلی ابوالفتح»، تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی و کارشناس مسائل امریکا ترتیب داده که مشروح مصاحبه را در ادامه می خوانید:
* عباس عراقچی رئیس تیم مذاکره کننده ایران در وین اعلام کرده که همه طرف ها کماکان جدی هستند و با جدیت در این مذاکرات حضور پیدا کرده اند. بسیاری از هیات های شرکت کننده امیدوارند که این دور از مذاکرات دور آخر باشد و یک جمع بندی صورت گیرد. وی همچنین اظهار کرده که چنین امیدی وجود دارد، اما باید محتاطانه حرکت کرد. از دیدگاه شما آیا این امید وجود دارد که این دور از مذاکره دور آخر باشد؟
من با نظر آقای عراقچی کاملا موافقم، زیرا به هر حال ایشان ارشدترین مقامی است که در این مذاکرات حضور دارد و صحبتهای وی قاعدتا باید حساب شده باشد. از طرفی، شخصا از مسائل پشت پرده که در جریان مذاکرات رد و بدل می شود، اطلاعی ندارم و بر اساس اظهار نظر مقامات دو طرف که در بطن مذاکرات هستند، می توانم نظر و تحلیل خود را ارائه دهم. آن چه که مسلم است این موضوع است که خیلی نمی توان خوشبین بود که آن نتایجی حاصل شود که ایران انتظار دارد.
خیلی نمی توان خوشبین بود که آن نتایجی در مذاکرات وین حاصل شود که ایران انتظار دارد زیرا فاصله میان خواسته ایرانی ها و امریکاییها بسیار زیاد است
فاصله میان خواسته ایرانی ها و امریکاییها بسیار زیاد و موانع زیادی بر سر راه وجود دارد. بازیگرانی در این بین حضور دارند که تمایل دارند بازی را به نفع خود تغییر داده در حالی که مخالفین قدرتمندی هم مشاهده می شود. موضوع بسیار پیچیده است زیرا دارای ابعاد مختلفی از مسائل اقتصادی، امنیتی، سیاسی و حقوقی است. بنابراین، هنوز نشانه های جدی از اینکه مذاکرات به نتیجه رسیده، وجود ندارد، البته موفقیت هایی در بخشهای زیادی مشاهده شده است.
امریکاییها اعلام کرده اند که تحریم ها را لغو خواهند کرد، اما آن میزان و نتیجه ای که ایران رضایت داشته باشد، هنوز به دست نیامده و از طرفی، طرف مقابل هم ادعا می کند که در مورد بازگشت ایران به تعهدات برجامی هم حرکت و نشانه ای از سوی ایران قابل مشاهده نیست. بنابراین نمی توان گفت که این دور، دور آخر است یا تمدید می شود و یا دورهای بعدی هم در جریان است.
* آیا با توجه اقدامات جزئی و ظریفکاری های باقی مانده در جریان مذاکرات، این توافق ممکن است پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایران به پایان برسد یا خیر؟
تا انتخابات ریاست جمهوری زمان زیادی باقی نمانده است و از طرفی دو طرف می توانند در این زمان باقی مانده حصول توافق دوجانبه را اعلام نمایند، زیرا همه چیز بستگی به اراده سیاسی طرفین دارد، اما به نظر من، یک مقدر خوش بینانه است که اینگونه فکر کنیم، ضمن این که این موضوع خیلی حائز اهمیت نیست که توافق حتما پیش از انتخابات ریاست جمهوری ایران حاصل شود.
بنابراین، تاریخ انتخابات پیش رو مبنای مهمی برای مذاکرات نیست و نه ایران و نه امریکا خودشان را به این تاریخ محدود نکرده و شتابزده و عجولانه تصمیم نخواهند گرفت زیرا موضوعات و مشکلات بزرگتری باید حل و فصل شود.
* آیا امریکا هم مذاکرات را تا رسیدن به نتیجه ادامه خواهد داد و تا چه میزان احیای برجام برای پیشبرد سیاستهای خاورمیانه ای بایدن اهمیت دارد؟
آن چیزی که امریکاییها اعلام می کنند، این است که وضعیت برجام را آن گونه که هم اکنون در آن قرار دارند و آن وضعیتی که امریکا از آن خارج شد، مدنظر دولت بایدن نیست. دولت بایدن خواهان برجام به دو شرط است: ۱) زمینه برای رفع نگرانی های درون متنی برجام فراهم شود ۲) زمینه برای مذاکرات فرابرجامی نیز ایجاد گردد. این خواسته تقریبا همان خواسته دولت ترامپ نیز هست، با این تفاوت که ترامپ قصد داشت تا موضوع را با لحن تند، آشکار و عریان حل و فصل کند و پمپئو شرایط ۱۲ گانه را مطرح و اعلام کرد که خواسته ها باید یک جا حل و فصل گردد.
دولت بایدن خواهان برجام به دو شرط است: ۱) زمینه برای رفع نگرانی های درون متنی برجام فراهم شود ۲) زمینه برای مذاکرات فرابرجامی نیز ایجاد گردد
بایدن همانند اوبا معتقد به حل مرحله ای مشکلات است و در صدد است تا در خصوص فعالیتهای موشکی و توانمندی های منطقه ای و فعالیتهای هسته ای آن، تدابیر بیشتری را اتخاذ کند و در این حوزه ها وارد مذاکره شود. همچنین خود امریکاییها اعلام کرده اند که مذاکرات وین اگر به نتیجه برسد، ایران باید آماده گردد تا در حوزه های دیگر وارد گفت و گو شود. این موضوعی است که جمهوری اسلامی نپذیرفته و بارها اعلام کرده که تنها در خصوص بازگشت امریکا به متن برجام، آماده تعامل است و به قول رئیس جمهور برجام «نه یک کلمه بیشتر و نه یک کلمه کمتر».
بنابراین، دو طرف فاصله زیادی تا دستیابی به یک توافق دارند و یکی از مواردی که موجب می شود تا این فاصله بیشتر گردد، همین نگاه به تعامل آینده دو کشور است. لذا، این مسئله که امریکاییها واقعا تن به خواسته ایران بدهند یا مقاومت کنند، فعلا بعد از گذشت سه سال هنوز امریکا به برجام بازنگشته و این مسئله می تواند دو، سه تا پنج سال هم ادامه داشته باشد مگر این که امریکاییها چاره ای جز پذیرش خواست ایران نداشته باشند و توان اثرگذاری ایران هم در حوزه هسته ای و هم غیر هسته ای افزایش پیدا کند.
* موضوع مهم در جریان این مذاکرات، چگونگی رفع تحریمهای ایران است. به نظر می رسد تحریمهای غیر هسته ای صرفا تعلیق می شود. از نظر شما چه تضمینی وجود خواهد داشت که آمریکا مجدد از آنها به عنوان اهرم فشار برای مذاکره در خصوص مسائل موشکی و سیاست منطقه ای استفاده نکند؟
زمانی که ایران از برجام به عنوان «نه یک کلمه بیشتر و نه یک کلمه کمتر» صحبت می کند، یعنی اگر امریکاییها به برجام باز گردند، تمام تحریم های کنگره مجددا تعلیق می شود و اصلا قرار بر لغو تحریم های کنگره نیست در صورتی که در خود متن برجام دولت چنین تعهدی را مطرح نکرده است. دولت امریکا در زمان ریاست جمهوری اوباما متعهد شد که تحریم های ذیل فرامین اجرایی رئیس جمهور را لغو نماید و تحریم های مصوب کنگره را تعلیق کند در حالی که دولت اجازه لغو تحریم های کنگره را بدون تصویب قوانین خود کنگره ندارد. بنابراین، ما باید بدانیم که اگر امریکا به برجام بازگردد، هر آنچه که تعلیق شده بود مجددا تعلیق می گردد.
اگر امریکاییها به برجام باز گردند، تمام تحریم های کنگره مجددا تعلیق می شود و اصلا قرار بر لغو تحریم های کنگره نیست
در حقیقت نباید این گونه تصور شود که از دل مذاکرات وین، لغو تحریم های مصوب کنگره بیرون می آید یعنی ایران و امریکا به روز هفتم می ۲۰۱۸ که در آن زمان، یکسری از تحریم های امریکاییها لغو شده و برخی از آنها تعلیق شده بود. بنابراین، مجددا قرار است همان اتفاق رخ دهد.
اما اینکه در آینده چه اتفاقی رخ خواهد داد، هیچ تضمینی از سوی امریکاییها وجود ندارد و هیچ راهکار داخلی یا حقوق بین المللی وجود ندارد که دولت امریکا را از نقض تعهدات بین المللی باز بدارد حتی مصوبه کنگره هم نمی تواند مانع شود چرا که دولت ترامپ از چند پیمانی که دارای مصوبات کنگره بود، خارج شد از جمله پیمان مودت ایران و امریکا در حدود هفتاد الی هشتاد سال پیش که امضا شده و به تصویب سنا نیز رسیده بود، اما امریکا از آن خارج شد.
در حقیقت به دلیل وخیم بودن شرایط حقوق بین الملل، چنین مکانیزمی وجود ندارد که یک دولتی را وادار کرد که به تعهدات خود عمل نماید، کما اینکه بسیاری از دولتها به کرات تعهدات خود را نادیده گرفته اند و حتی اگر بخواهند تا قطعنامه شورای امنیت را نیز به اجرا در نیاورند، هیچ ابزاری در دسترس نیست که آنها را مجبور اجرای قطعنامه های شورای امنیت کرد.
امریکاییها در آینده باید قانع شوند که حفظ یک پیمان به نفع آنها می باشد یا خروج از یک پیمان، به ضرر آنها
لذا، امریکاییها در آینده باید قانع شوند که حفظ یک پیمان به نفع آنها می باشد یا خروج از یک پیمان، به ضرر آنها. در چنین شرایطی است که در یک پیمان باقی می مانند که آن هم بستگی به توازنی دارد که در توافق برجام وجود دارد. اگر امریکا مجددا از توافق برجام خارج شود، ایران نیز تعهدات خود را تعلیق کرده و احتمال دارد تا گامهای بزرگتری نیز بردارد. بنابراین این مسئله که امریکاییها از اقدامات بعدی ایران احساس نگرانی کنند یا خیر، می تواند تعیین کننده این موضوع باشد که امریکا چه در دولت دموکرات چه جمهوریخواه در برجام باقی خواهد ماند یا خیر؟
نظر شما