بازار؛ گروه انرژی: بی توجهی به توسعه بازارهای صادراتی گاز حالا ایران را در آستانه حذف از بازار جهانی قرار داده است. آنگونه که «جواد سلیمان پور» کارشناس انرژی و مشاور رییس کمیسیون انرژی مجلس به بازار می گوید: اگر نتوانتیم تا قبل از سال ۲۰۳۰ قراردادهایی را امضا و اجرا نکنیم، عملا دیگر هیچ فرصتی را نخواهیم داشت. او معتقد است که گاز در سال های گذشته اولویت حاکمیت نبوده و همین مساله موجب شده که فاصله زیادی با اهداف تعیین شده داشته باشیم.
به گفته او، قرار بود که صادرات تا پایان دولت دوازدهم به ۷۰ میلیارد مترمکعب برسد این در حالی است که صادرات ما پارسال حدود ۱۶ میلیارد مترمکعب برآورد می شود.
او با بیان اینکه متاسفانه در کشور ما یک نهاد متمرکزی درباره صادرات گاز وجود ندارد، ادامه داد : صادرات گاز تنها یک مساله اقتصادی نبوده و به نوعی سیاسی هم هست. به همین دلیل بسیاری از قراردادهای گازی روسیه را خود «پوتین» رئیس جمهور روسیه شخصا پیگیری می کند. یا ترامپ خودش در سفرش به اروپا مساله صادرات ال ان جی را مطرح می کرد. خانم مرکل هم قرارداد خرید گاز از روسیه (نورداستریم ۲ ) را مستقیما خود پیگیری می کند. این ها نشان دهنده اهمیت سیاسی قراردادهای گازی است.
این کارشناس انرژی با اشاره به حجم ذخایر گازی روسیه، گفت: میزان ذخایر گازی ایران ۳۴ تریلیون مترمکعب و ذخایر روسیه حدود ۳۸ تریلیون مترمکعب برآورد می شوند. در حالی دو کشور به لحاظ ذخایر هم سطح هستند که عملکردشان کاملا متفاوت با هم است. به گفته مدیر گروه انرژی دانشکده امیر کبیر، روسیه ۳ برابر ما گاز تولید کرده، ۲ برابر ما گاز مصرف می کند و ۲۰۰ میلیارد مترمکعب گاز یعنی حداقل ۱۰ برابر ما صادر می کنند. این در حالی است که ما در تامین گاز داخل کشور به مشکل برخورده ایم.
متن کامل گفتگوی خبرگزاری «بازار» با «جواد سلیمان پور» مدیر گروه انرژی دانشکده امیر کبیر و مشاور رییس کمیسیون انرژی مجلس را در ادامه می خوانید:
ایران عملا در حال حذف از بازار جهانی گاز است. این در حالی است که نیاز گازی کشورهای همسایه ایران بین ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیارد مترمکعب برآورد می شود
* ایران دارای دومین ذخایر گازی دنیاست با این وجود سهمش از بازار جهانی بسیار ناچیز است. در حال حاضر ایران چه میزان از این انرژی را به کشورهای منطقه صادر می کنند و چقدر توانسته از ظرفیت خود در این حوزه استفاده کند؟
وزارت نفت در دولت یازدهم و دوازدهم به دنبال افزایش صادرات گاز به سالانه ۷۰ میلیارد مترمکعب بوده است. اما در حال حاضر در بهترین حالت میزان صادرات ما ۲۰ میلیارد مترمکعب است. البته پارسال شرایط بدتر هم بود و به دلیل توقف چند ماهه صادرات گاز به ترکیه و کاهش صادرات به عراق تقریبا بین ۱۵ تا ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز صادر کردیم. این عقب ماندگی از اهداف تعیین شده در خود دولت آقای حسن روحانی در حالی است که پتانسیل بالایی در منطقه برای رشد صادرات وجود دارد. افغانستان، امارات، کویت، ترکیه و عراق و پاکستان و هند همگی به نوعی به گاز ایران نیاز بالایی دارند.
برآوردهای صورت گرفته حاکی از این است که ایران می تواند تا سقف ۱۰۰ تا ۱۱۰ میلیارد متر مکعب گاز به بازار کشورهای منطقه صادر کند. مقایسه این اعداد نشان می دهد که ایران می تواند صادرات خود را به ۵ برابر مقدار فعلی افزایش دهد یا به عبارت دیگر تنها از ۲۰ درصد ظرفیت خود استفاده کرده است. این در حالی است که ایران مطمئن ترین و با صرفه ترین گزینه تامین کننده گاز برای کشورهای همسایه محسوب می‌شود. به عنوان مثال در صورت اجرایی شدن قرار داد کرسنت، علاوه بر صادرات گاز به پاکستان، می‌توانیم شرایط را برای حضور خود در بازار هند نیز فراهم کنیم. برای حفظ و افزایش سهم خود از بازار گازی دنیا باید به دنبال شناسایی و حفظ مشتری‌های خود باشیم و با بررسی وضعیت بازار در هر زمان شرایط را برای صادرات گاز فراهم کنیم.
بسیاری از قراردادهای گازی روسیه را خود «پوتین» رئیس جمهور روسیه شخصا پیگیری می کند. یا ترامپ خودش در سفرش به اروپا مساله صادرات ال ان جی را مطرح می کرد. خانم مرکل هم قرارداد خرید گاز از روسیه (نورداستریم ۲ ) را مستقیما خود پیگیری می کند
* توضیحات شما به خوبی نشان می دهد که ایران در صادرات گاز نتوانسته عملکرد خوبی داشته باشد. عملکرد بد وزارت نفت به قدری بوده که رییس جمهور نسبت به این مساله ابراز نارضایتی کرده اند. اما آقای زنگنه مدعی اند که عملکرد بدی این وزارتخانه در صادرات گاز ناشی از ضعف هایی است که در وزارت خارجه بوده است. این ادعا تا چه اندازه درست است؟
تحقق اهداف صادرات در حوزه گاز دو وجه دارد. یک یُعد آن اقتصادی است. در واقع منافع اقتصادی کشورها باید به گونه‌ای تامین شود که خرید گاز از ایران برای آنها توجیه داشته باشد. وجه دیگر قراردادهای گازی یُعد دیپلماسی و سیاسی آنهاست. قراردادهای گاز معمولا قراردادهای بلند مدتی هستند. گاز عمدتا به عنوان سوخت صنایع و نیروگاه های کشور مصرف می شود، به همین دلیل قراردادهای گازی به نوعی امنیت انرژی کشور دریافت کننده برای یک مدت طولانی به کشور مبدا گره می خورد. همین مساله موجب شده که کشورهای خریدار گاز علاوه بر در نظر گرفتن منافع اقتصادی، محاسبات سیاسی هم با هم داشته باشند که آیا قادر به همکاری طولانی مدت با یکدیگر خواهند بود یا خیر؟
وزارت نفت در دولت یازدهم و دوازدهم به دنبال افزایش صادرات گاز به سالانه ۷۰ میلیارد مترمکعب بوده. اما در حال حاضر در بهترین حالت میزان صادرات ما ۲۰ میلیارد مترمکعب است
* اما در ایران معمولا اینطور است که هر دستگاه و وزارتخانه ای منافع خود را دنبال می کند. به عنوان مثال وزارت خارجه کشور ما کمتر به مسائل اقتصادی توجه می کند. در چنین شرایطی چطور می توان انتظار داشت که هر دو یُعد سیاسی و اقتصادی توام با هم پیش برود؟
در هنگام مذاکرات گازی باید هر دو جنبه را با هم پیش برد. توسعه صادرات گاز محقق نمی شود مگر اینکه روند مذاکرات توسط یک دستگاه واحد مشخصی صورت گیرد این اتفاق در سایر کشورها صورت می گیرد. به عنوان مثال قراردادهای گازی روسیه شخصا توسط آقای پوتین دنبال می شود. چرا که صادرات گاز تنها یک مساله اقتصادی نبوده و به نوعی سیاسی هم هست. حتی برخی از قراردادهای گازی این کشور در سطح آقای رییس جمهور بوده و خود آقای پوتین شخصا آنها را امضا می کند. یا ترامپ رییس جمهور آمریکا خود در سفرش به اروپا مساله صادرات ال ان جی را مطرح می کند. خانم مرکل قرارداد خرید گاز از روسیه (نورداستریم ۲ ) را مستقیما خود پیگیری می کند. این ها نشان دهنده اهمیت سیاسی قراردادهای گازی است.
به عنوان مثال انعقاد قرارداد روسیه به چین به دلیل اختلافاتی که درباره قیمت وجود داشت، حدود ۱۵ سال به طور انجامید. اما بعد از اینکه فشار اروپا به روسیه بر روی مساله اکراین، این کشور منافع اقتصادی که دنبالش بود را کاهش داد و حاضر به ارائه تخفیف به چین شده و این قرارداد منعقد شد. در واقع بین منافع اقتصادی و سیاسی در صادرات گاز باید نوعی بالانس را برقرار کرد. اما متاسفانه در کشور ما یک نهاد متمرکزی درباره صادرات گاز نداریم. عمدتا نگاه ها به سمت وزارت نفت به عنوان متولی تولید است. به همین دلیل همه انتظار دارند که این وزارتخانه بتواند مشکلات موجود در صادرات را حل و فصل کند. این در حالی است که وزارت نفت هم صرفا از نظر اقتصادی مساله را پیگری کرده و مسائل سیاسی را دنبال نمی کند. از آن طرف دستگاه دیپلماسی یعنی وزارت خارجه در این مساله و دیگر مسائل اقتصادی فعالیت چندانی ندارد. از آنجاییکه این دو وزارتخانه خیلی پشتیبان هم نیستند عملا قراردادی هم منعقد نمی شود.
مساله صادرات گاز زمانی اتفاق می افتد که راس هرم حاکمیت خود خواهان این مساله باشد. به عنوان مثال قرارداد با ترکیه هم بعد از توافقاتی که در سطح روسای جمهور یعنی آقای هاشمی رفسنجانی و آقای اردوغان صورت گرفت، منعقد شد. قرارداد با عراق هم در لایه سیاسی پیگیری شد و به نتیجه رسید
* این نگاه توامان آیا در گذشته وجود داشته که ایران توانسته قراردادهایی را با بازار کشورهای همسایه به امضا برساند؟
قرارداد ما با ترکیه هم بعد از توافقاتی که در سطح روسای جمهور یعنی آقای هاشمی رفسنجانی و آقای اردوغان صورت گرفت، منعقد شد. قرارداد ما با عراق هم در لایه سیاسی پیگیری شد و به نتیجه رسید. حتی قرارداد با پاکستان هم بعد از پیگیری های آقای احمدی نژاد نهایی گردید هرچند بعد از آن متوقف شد.
بنابر این مساله صادرات گاز زمانی اتفاق می افتد که راس هرم حاکمیت خود خواهان این مساله باشد و بعد مسائل مربوط به اجرایی و حقوقی و قراردادی توسط شرکت ها دنبال شود.
*نبود چنین نگاهی در حاکمیت تا چه اندازه برای آینده صنعت گاز کشور خطرناک است و چقدر می تواند درآمدهای ایران را کاهش دهد؟
این خلا نه تنها مانع انعقاد قرارداد جدید و توسعه بازارهای صادراتی می شود بلکه ممکن است قراردادهای قبلی را هم به چالش بکشد. به عنوان مثال سال گذشته خط لوله گاز صادراتی ایران به ترکیه مورد حمله تروریستی گروه پ ک ک قرار گرفت. از آنجایی که ترک بخش زیادی از نیاز خود را از ال ان اجی که اتفاقا قیمت پایین تری نسبت به گاز دارد، تامین می کند، اقدامات لازم برای از سر گیری واردات گاز انجام نداد و عملا صادرات ما به این کشور حدود ۸۰ روز متوقف بود. مسئولین تُرک مدعی بودند که به دلیل همه گیری کرونا امکان تعمیر این خط لوله امکان پذیر نیست تا اینکه آقای ظریف سفری به این کشور کردند. بعد پیگیری این مشکل در لایه سیاسی صادرات ما دوباره از سر گرفته شد.
در واقع اگر ما خواهان توسعه صادرات گاز هستیم باید یک متولی فرا وزارتخانه ای در کشور ایجاد شود که این مساله را پیگیری کند. وزارت نفت به عنوان متولی تولید و پیگیر کننده صادرات، این پتانسیل را دارد که این اجماع را ایجاد کند و صادرات گاز را جلو ببرد. اما این همیت در وزارت نفت وجود ندارد و مساله صادرات گاز به هیچ وجه در اولویت های اقتصادی کشور نیست به همین دلیل آقای زنگنه هم تلاشی برای اینکه دستگاه دیپلماسی را با خود همراه کند، نمی کند. در سال های گذشته همواره اولویت وزارت نفت، مساله نفت بوده است.
قراردادهای صادرات گاز معمولا ۲۰ الی ۲۵ سال است. ضمن اینکه یک قرارداد گاز از زمان شروع مذاکرات تا اجرایی شدن آن حدود ۳ الی ۴ سال زمان می برد. اگر همین امروز تصمیم به صادرات گاز به یک کشور دیگر بگیریم در بهترین حالت ۲۰۲۴ این اتفاق صورت می گیرد
* ایران با وجود دارا بودن حدود ۳۴ تریلیون متر مکعب ذخایر گاز اثبات شده و در حالی که سومین تولیدکننده گاز جهان است، نتوانسته در زمینه تجارت جهانی گاز سهم قابل توجهی به دست آورد. این در حالی است که بر اساس هدف گذاری صورت گرفته است که سهم ما از بازارهای جهانی تا سال ۲۰۲۴ به ۸ تا ۱۰ درصد برسد. آیا در ۳ سال آینده ایران می تواند به چنین رشد صادراتی دست پیدا کند؟
بازارها منتظر ایران نمی مانند و نیازهای گازی خود را به نوعی پاسخ می دهد. ایران عملا در حال حذف از بازار جهانی گاز است. در سال های گذشته مساله تامین نیاز گازی اروپا تعیین تکلیف شده است. در حال حاضر کشورهای منطقه چنین قابلیتی را دارند.
اگر تا ۲۰۳۰ ایران به بازار گاز ورود نکند عملا دیگر چنین امکانی برایش وجود نخواهد داشت. چرا که قراردادهای صادرات گاز معمولا ۲۰ الی ۲۵ سال است. ضمن اینکه یک قرارداد گاز از زمان شروع مذاکرات تا اجرایی شدن آن حدود ۳ الی ۴ سال زمان می برد. به عبارت دیگر اگر همین امروز تصمیم به صادرات گاز به یک کشور دیگر بگیریم در بهترین حالت ۲۰۲۴ این اتفاق صورت می گیرد. تا دیر نشده باید دست بجنبانیم چرا که فرصت بسیار محدود است. اگر از فرصت اندک باقی مانده استفاده کنیم و بتوانیم تا سال ۲۰۲۷ قراردادهایی را با بازارهای هدف منعقد و اجرایی کنیم، در بازار خواهیم ماند. در غیر این صورت امیدی به تحقق این هدف نیست.
* با سرد شدن هوا و افزایش مصرف در بخش خانگی مساله تامین گاز در کشور به چالش کشیده شد و حتی وزارت نفت برای جبران اضافه مصرف ناچار به قطع گاز نیروگاه ها شد. برخی تصور می کنند که ایران با کمبود گاز مواجه بوده و نه تنها نباید به فکر توسعه بازارهای صادراتی باشد، بلکه صادرات فعلی خود را هم باید متوقف کند. این تصور تا چه اندازه درست است؟
همانطور که اشاره کردید ایران با ۳۴ تریلیون مترمکعب، دومین دارند ذخایره گازی در جهان بوده و سهمش از بازار جهانی حدود ۲ درصد است. جالب است که بدانید ذخایر گازی روسیه حدود ۳۸ تریلیون مترمکعب بوده و در جایگاه نخست دنیا از این نظر قرار دارد. روسیه هم اکنون ۱۸ درصد از بازار جهانی را در اختیار دارد.
این کشور سه برابر ما گاز تولید کرده، ۲ برابر ما گاز مصرف می کند و ۲۰۰ میلیارد مترمکعب گاز یعنی حداقل ۱۰ برابر ما صادر می کنند. این در حالی است که ما در تامین گاز داخل کشور به مشکل برخورده ایم. این اعداد نشان می دهد که چالش اصلی کشور ما نداشتن گاز نیست. مشکل اصلی این است که ما در تولید و مدیریت اقتصادی و نبود دیپلماسی تجاری است.
نظر شما