زهرا آقاجانی*؛ بازار: زنجیره تامین در بخش خرده‌فروشی به ویژه در حوزه اقلام پرمصرف در قیاس با سایر صنایع برای برنامه‌ریزان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اقلام مصرفی پرگردش به یک عرصه رقابتی پر چالش در خرده‌فروشی خواربار تبدیل شده است، چرا که خرده‌فروشان مختلف به ارزش دسته بندی و اولویت‌بندی این کالاها پی‌برده‌اند تا فروش بیشتر و وفاداری مشتریان را تضمین کنند.
خرده فروشان ناچارند همواره برنامه‌ریزی دقیق زنجیره تامین را مد نظر داشته باشند. زیرا سفارش بیش از حد برابر است با خراب شدن برخی اقلام بخصوص مواد غذایی و سفارش کم یعنی از دست دادن فروش و وفاداری مشتری. با این توصیف اطمینان از انعطاف‌پذیری و تاب‌آوری زنجیره تامین بخصوص برای اقلام مصرفی پرگردش بسیار حیاتی است. از آنجا که تقاضا به صورت روزانه در نوسان است، خرده‌فروشان چگونه باید میزان سفارشات خود را تعیین کنند؟
بیشتر سیستم های برنامه‌ریزی سنتی (مبتنی بر یادگیری سنتی و آزمون و خطا) در زنجیره تامین رویکردی ثابت و دارای چارچوب مشخص نسبت به پیش‌بینی و پر کردن انبارهای خود دارند.
چنین رویکردی برای دسته بندی محصولاتی که تقاضای آنها ثابت و قابل پیش بینی است خوب عمل می کند. اما در مورد برخی اقلام، مساله کمی پیچیده تر است. از آنجا که تقاضا و شرایط محلی روزبه‌روز تفاوت می کند، برنامه‌ریزان در بخش خرده‌فروشی باید انواع مختلف داده‌ها اعم از تغییرات قیمت گرفته تا تبلیغات و ترویج را به صورت دستی در سیستم‌های برنامه‌ریزی خود اعمال کنند. چنین فرآیندهای دستی که به صورت روزانه انجام می‌شوند، هم وقت گیر هستند، هم پرخطا و هم به شدت به تجربه فردی برنامه‌ریز وابسته هستند. بنابراین، راه جایگزینی وجود دارد. در این راستا، بازیگران برجسته این عرصه از رویکردهای علمی و فناوریهای نوین در زنجیره‌های تامین خود بهره می‌گیرند.
به‌عنوان مثال استفاده از فناوری یادگیری ماشینی به خرده فروشان کمک می‌کند فرآیندهای دستی قدیمی را اتوماتیک سازی کنند و در نتیجه دقت پیش بینی ها و سفارش‌های خود را به‌طور چشم‌گیری بالا ببرند.
خرده فروشانی که از تکنولوژی یادگیری ماشینی برای تکمیل موجودی انبارها استفاده می کنند، از بسیاری جهات اثر آن را دیده اند. به عنوان مثال، کاهش بیش از ۸۰ درصدی دورریز انبارها، کاهش بیش از ۱۰ درصدی اقلام مستهلک و افزایش بیش از ۹ درصدی حاشیه سود خالص. مزیت دیگر این فناوری است که شرکت‌هایی چون آمازون و والمارت از آن بهره می‌گیرند لذا بهتر است که در مواجهه با نااطمینانی‌های شدید(همانند شرایط ناشی از شیوع کرونا) از سیستم‌های برنامه‌ریزی مبتنی بر پیش‌بینی تقاضا بر اساس داده‌های موجود استفاده شود.
از سوی دیگر، پیش نیاز استفاده از فناوریهای نوین در زنجیره‌های تامین، بهره‌گیری از سیستم‌های برنامه‌ریزی نظام‌مند و مبتنی بر رویکردهای علمی است. به عنوان مثال شرکت خرده‌فروشی والمارت، سال‌هاست از مزایای سیستم‌های ترکیبی سیستم فشار (عرضه محور) - کشش (تقاضا محور) بهره می‌گیرد که انعطاف‌پذیری لازم را در سیستم برنامه‌ریزی برای پاسخگویی به نیازهای مشتریان ایجاد می‌کند.
اهمیت استفاده از سیستم‌های برنامه‌ریزی انعطاف‌پذیر (و تاب‌آور) در زنجیره تامین، هنگامی از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شود که یک مولفه/ متغیر ناگهانی مانند شیوع کرونا، همه مناسبات کسب‌وکار و سبک زندگی افراد را متحول می‌کند.
درچنین شرایطی مصرف‌کنندگان با توجه به نااطمینانی در وضعیت پیش‌آمده و آینده مبهم آن، مبادرت به انجام خریدهای حجمی و بیش از نیاز خود (به ویژه اقلام ضروری غذایی و بهداشتی) برای هفته‌ها و حتی ماه‌های آتی می‌کنند.
بدیهی است برنامه‌ریزی برای پاسخگویی به نیاز مشتریان با توجه به افزایش تقاضای جهانی اقلام مذکور، بسیار دشوارتر از شرایط عادی خواهد بود. در واقع کمتر خرده‌فروشی می‌تواند بدون چالش از این مرحله سخت عبور کند. به خصوص آن که زمستان در نیمکره شمالی در راه است و مطابق اظهارات متخصصان، آینده سختی به دلیل احتمال همزمانی کرونا با بیماری‌های فصلی مانندآنفولانزا و... و. پیش‌روی ساکنین این بخش از کره زمین قرار دارد.
۲- تجربیات جهانی خرده‌فروشان برای پاسخگویی به نیاز مشتریان در شرایط کرونا
الف. نتایج مطالعات شرکت ادونسد ساپلای چِین
این شرکت اخیرا پیمایشی را از ۲۰۰ مدیر ارشد خرده‌فروشی فعال در امور خرید، مدیریت موجودی و مدیریت زنجیره تامین در مورد اقدامات صورت گرفته برای انطباق زنجیره تامین‌های خرده‌فروشی در شرایط شیوع کرونا صورت داده است. بر اساس نتایج این پیمایش، پنج روند درزنجیره‌های تامین این بخش قابل مشاهده است:
· تغییر زمان‌بندی‌های دریافت و تحویل: به منظور رفع تاخیرهای پیش‌آمده در اثر محدودیت‌های ناشی از شرایط شیوع، خرده‌فروشان زمان‌بندی‌های عملیات را در ابتدا و انتهای زنجیره تغییر دادند. از بین شرکت‌های مورد بررسی، ۴۱ درصد آنها زمان‌های طولانی‌تری را برای دریافت سفارشات از تامین‌کنندگان جهت تامین موجودی فروشگاه‌ها در نظر گرفتند و ۴۰ درصد نیز زمان‌های تحویل سفارشات به مشتریان را افزایش دادند.
· تاکید بیشتر روی موجودی فروشگاه‌ها: ۶۶ درصد خرده‌فروشان سفارشات خود از تامین‌کنندگان را با تاخیر دریافت کردند و ۶۳ درصد نیز در مراحلی با کمبود موجودی مواجه شدند. نتیجه این امر، اولویت دادن خرده‌فروشی‌ها به نگهداری سطوح بیشتری از موجودی در فروشگاه‌ها برای کاهش ریسک کمبود کالاست که البته تا حد زیادی در تضاد با فلسفه مرسوم نگهداری حداقل موجودی برای کمینه‌کردن هزینه‌ها در زنجیره‌های تامین است. چرا که عدم قطعیت‌ها در شرایط جدید افزایش یافته است.
· بهینه‌سازی موجودی‌ها: نااطمینانی‌های ناشی از تغییرات رفتار مصرف‌کنندگان موجب شده ۴۱ درصد خرده‌فروشان به طور مرتب وضعیت موجودی‌های خود را بازرسی و بازنگری کنند تا از تناسب آن با تقاضا اطمینان حاصل کنند. ۳۳ درصد خرده‌فروشان نیز اقلام نگهداری‌شده موجودی‌های خود را تنوع بخشیده و ۳۳ درصد نیز تمرکز خود را بر نگهداری موجودی و فروش کالاهای با حاشیه سود بالاتر قرار داده‌اند.
· افزایش شفافیت در زنجیره تامین: یکی از مهمترین چالش‌های خرده‌فروشی در شرایط حاضر، به حداقل رساندن کمبود موجودی برای برآورده کردن تقاضای مشتریان و در عین حال درگیر کردن حداقل سرمایه شرکت در موجودی است. در این رابطه، ۴۰ درصد خرده‌فروشان دقت سیستم مدیریت موجودی را بهبود داده‌اند و ۳۳ درصد نیز از فناوری‌ها و نرم‌افزارهای هوشمند برای بهبود دقت و شفافیت در رصد وضعیت موجودی خود بهره گرفته‌اند.
· مجهز شدن برای مقابله با اختلال زنجیره‌های تامین: یک سوم خرده‌فروشان در حال تدوین برنامه‌های اقتضایی و واکنشی برای مقابله با هر نوع اختلال احتمالی در زنجیره‌های تامین هستند (که به‌طور مثال می‌تواند بروز موج‌های سنگین‌تری از شیوع بیماری و اعمال مجدد محدودیت‌های شدید باشد). این شامل روش‌هایی مانند افزایش تعداد تامین‌کنندگان، کار با تعداد بیشتری از شرکت‌های لجستیکی برای توزیع ریسک در بین آنها و همچنین افزایش سطح کلی موجودی کالا می‌شود.
ب. نتایج مطالعات دانشگاه وارویک
این دانشگاه انگلیسی با همکاری شرکت خدمات نرم‌افزار زنجیره تامین بلو یوندِر، در اواخر آوریل ۲۰۲۰ مطالعه‌ای را در خصوص نحوه واکنش ۱۰۵ شرکت خرده‌فروشی اروپایی، آسیایی و آمریکایی به چالش‌های زنجیره تامین در دوران کرونا (از جمله افزایش تقاضای اقلام ضروری، بسته شدن فروشگاه‌ها، اجرای فاصله‌گذاری اجتماعی و شیفت مصرف‌کنندگان به سمت خریدهای آنلاین) انجام دادند.
از دیدگاه خرده‌فروشان، موثرترین راه‌حل‌های زنجیره تامین برای مقابله شرایط شیوع به شرح زیر بوده‌اند: استفاده از موجودی به عنوان بافر و ضربه‌گیر برای مقابله با اختلالات زنجیره تامین که البته هزینه‌های خود را دارد (۶۱ درصد پاسخ‌دهندگان)، تامین اقلام کالایی کلیدی از چندین تامین‌کننده برای کاهش وابستگی به تامین‌کنندگان خاص (۵۱ درصد)، افزایش شفافیت در طول شبکه زنجیره تامین، به طور مثال شفافیت در وضعیت موجودی‌ها (۳۸ درصد)، پیاده‌سازی نظام مدیریت ریسک زنجیره تامین (۳۸ درصد) و اتکا به تامین‌کنندگان با سیستم‌های تولید و توزیع چابک که انعطاف‌پذیری لازم را برای پاسخگویی به نااطمینان‌ها داشته باشند (۲۹ درصد).
ج. تجربیات فروشگاهی
فروشگاه کارفور: با توجه به اهمیت تامین مواد غذایی مورد تقاضای مصرف‌کنندگان، کارفور اقداماتی را برای استمرار هر چه بیشتر زنجیره تامین مواد غذایی خود انجام داده است. این اقدامات عبارتند از:
- تدوین برنامه‌هایی برای حفظ جریان تامین کالا برای فروشگاه‌ها وانبارها بااقدامات خاص برای اقلام حساس و اولویت‌دار؛
- ایجاد اتاق مدیریت بحران برای راهبری زنجیره تامین و همکاری با تامین‌کنندگان در شرایط شیوع کرونا؛
- بهینه‌سازی استراتژی‌های تامین در زنجیره با اقداماتی مانند تغییر در ترکیب اقلام مورد عرضه، همکاری با تامین کنندگان جدید، تحلیل ریسک‌های زنجیره و مخصوصا کمبودهای احتمالی، پایش و رصد دقیق هشدارها؛
- ایجاد سیستم کارفور درایو (سفارش آنلاین و تحویل در منزل یا یکی از سایت‌های شرکت) در اسپانیا و ایتالیا، راه‌اندازی سیستم اختصاصی برای فروش سبدهای از پیش آماده اقلام غذایی اساسی از طریق سایت‌های کوچکی در فرانسه و ایتالیا؛
- انعقاد قرارداد با استارت‌آپ‌های تحویل غذا مانند اوبر ایتس در فرانسه و گلوو در لهستان برای تحویل سفارشات مشتریان در منزل؛
شرکت اسپار اینترنشنال: مهمترین اقدامات شرکت اسپار برای حفظ تاب‌آوری زنجیره‌های تامین جهانی خود در دوران موج اول شیوع کرونا به شرح زیر بوده‌اند:
- اطمینان از تامین اقلام ضروری خوارباری: با توجه به شیوع ویروس و افزایش ناگهانی تقاضای خرید اقلام ضروری، تیم‌های خرید و بازرگانی شرکت در سرتاسر جهان به طور مستمر با تامین‌کنندگان شرکت در ارتباط بودند تا بروز کمبود کالا را به حداقل برسانند. علاوه بر این، در صورت لزوم تامین‌کنندگان جدید نیز به شبکه تامین شرکت اضافه شدند. از طرف دیگر به دلیل تقاضای بالا برای اقلام بهداشتی، اسپار با تامین‌کنندگانی که کالاهای برند اختصاصی شرکت را در کشورهای مختلف تامین می‌کنند و نیز شرکت‌های کلیدی در صنعت اقلام مصرفی پرگردش همکاری کرد تا از تامین به موقع و به میزان کافی این اقلام اطمینان حاصل کند.
- هماهنگی و همکاری با نهادهای اروپایی برای تسریع جریان در زنجیره‌های تامین کالاهای ضروری شرکت: گروه‌های توسعه خرده‌فروشی اسپار که در کشورهای مختلف، در دوران اوج شیوه کرونا به صورت لحظه‌ای و مرتب با شرکای شرکت و به‌خصوص تامین‌کنندگان در سرتاسر جهان در ارتباط بودند تا موانع احتمالی جریان کالا در زنجیره تامین خود را رفع کنند.
فروشگاه والمارت یکی از اقدامات قابل تامل والمارت، ایجاد تغییراتی در برنامه تامین مالی زنجیره تامین برای تسریع در پرداخت‌ها به تامین‌کنندگان بوده است. در این راستا، این شرکت با بانک‌های آمریکایی برای پرداخت سریع‌تر به تامین‌کنندگان واجد صلاحیت تعامل می‌کند.
علاوه بر این والمارت، در حوزه عملیات داخلی خود در زمینه تکمیلی موجودی قفسه‌های فروشگاهی اخیرا نوآوری‌هایی را اجرا نموده است. این شرکت با بهره‌گیری از مفهوم جدید لابراتوار خرده‌فروشی هوشمند با استفاده از فناوری هوش مصنوعی (شامل مجموعه‌ای از دوربین‌هاو سیستم دید کامپیوتری) به کارکنان فروشگاه کمک می‌کند که قفسه‌های خالی فروشگاه را شناسایی کرده و پر کنند.
به این ترتیب مشتریان فروشگاه مطمئن خواهند بود که محصولات خریداری شده آنها همواره تازه است.
۳- نگاهی به وضعیت زنجیره‌های تامین خرده‌فروشی ایران در بخش اقلام مصرفی پرگردش در دوران کرونا
الف. وضعیت زنجیره‌های تامین در سمت تقاضا
در دوران آغاز شیوع کرونا در ایران، مردم با کمبود جدی در تامین اقلام مصرفی پرگردش مواجه نشدند. چرا که این اقلام از طریق بیش از ۶۰۰۰ شعبه فروشگاه زنجیره‌ای و شبکه گسترده‌ای از بیش از ۱ میلیون و ۳۵۴ هزار واحد صنفی توزیعی در سطح کشور، همواره در دسترس مصرف‌کنندگان قرار می‌گرفتند.
در واقع هنگامی که نگاه عمده کشورهای پیشرفته فقط به فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای برای تامین کالاهای مورد نیاز مردم بود، وجود واحدهای صنفی توزیعی متعدد در ایران موجب شد تقاضای مردم بین واحدهای مختلف پخش شوند و همه فشارها به فروشگاه‌های زنجیره‌ای منتقل نشود. البته نباید از نظر دور داشت که در پی شیوع ویروس کرونا در ایران (به مانند جهان)، برخی از کشورهای همسایه مرزها را بستند و صادرات غیرنفتی با مشکلاتی مواجه شد.
همین موضوع باعث شد که بسیاری از اقلام صادراتی همچون شوینده‌ها و مواد بهداشتی که با تقاضای بالاتر نسبت به گذشته در داخل کشور مواجه شد خود بخود برای پوشش تقاضای داخلی مردم ایران در نظر گرفته شود.
علاوه بر این، بخش خرده‌فروشی کشور همگام با تحولات خرده‌فروشی در سایر نقاط جهان، در اثر شیوع کرونا با افزایش سهم کانال‌های خرده‌فروشی آنلاین مواجه شد. با این حال در بازار خرده‌فروشی کشور، هنوز سلطه با کانال‌های آفلاین یا فیزیکی است.
بعید به نظر می‌رسد افزایش ناگهانی تقاضا برای اقلام ضروری که در موج اول شیوع کرونا و روزهای ابتدایی ورود آن به کشور رخ داد، دیگر به همان شدت تکرار شود. اما تداوم و تشدید پیامدهای شیوع کرونا با گذشت زمان و اثرات آن بر الگوی خرید و مصرف (و رفتار مردم) و عملکرد کسب‌وکارها از یک سو و تشدید اثرات منفی دور دوم تحریم‌ها بر اقتصاد و زندگی مردم، افزایش بی‌رویه نرخ ارز، اختلال در زنجیره تامین کالاها به ویژه برخی اقلام وارداتی در جهان و به تبع آن اثرات آن در ایران از سوی دیگر، لزوم برنامه‌ریزی در این حوزه برای عبور موفق از کرونا در شرایط حاضر را ضروری می‌سازد.
این امر زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که به این موضوع کلیدی توجه داشته باشیم که تامین برخی از مواد اولیه مورد نیاز برای تولید کالاهای ضروری وابستگی بالایی به واردات دارد.
به طورمثال، وابستگی وارداتی به تامین مواد اولیه در مورد محصولات سلولزی یا تیشو بیش از ۹۰ درصد و در مورد شوینده‌ها بین ۲۰ - ۱۵ درصداست. در مورد مواد اولیه بسته‌بندی کالا و اقلام مشابه نیز وابستگی وجود دارد. علاوه بر این، به نظر می‌رسد به دلیل عوامل مختلفی همچون رعایت بیشتر موازین بهداشتی، خریدهای حجمی و ذخیره‌سازی خانگی برای روزهای دشوار به دلیل نگرانی از افزایش بیشتر قیمت‌ها (که در ذهن مردم ایران سابقه تاریخی دارد) و احتمال اعمال قرنطینه در صورت تشدید وضعیت شیوع کرونا و آنفولانزا در فصول سرد سال و نامعلوم بودن زمان پایان شیوع، این احتمال وجود دارد که تقاضای مردم از جمله برای اقلام مصرفی پرگردش و همینطور مواد غذایی فاسدنشدنی با افزایش بیشتری مواجه شود.
شاهد این مدعا افزایش تقاضای جهانی برای محصولات ضروری همچون پاستا، ماکارونی، کنسروها، حبوبات و مانند آن است که بدلیل ماندگاری زیادتر آنها در قیاس با اقلام فسادپذیر، بیشتر مورد توجه مصرف‌کنندگان قرار گرفته‌اند. بنابراین ضروری است مسئولان و سیاستگذاران کشور با در نظر گرفتن احتمال افزایش بیشتر تقاضا برای اقلام ضروری طی ماه‌های آتی، تدابیر لازم را برای عبور موفق از این مرحله بیاندیشند.
الف. وضعیت زنجیره‌های تامین در سمت عرضه
اگر چه گفته می‌شود در حال حاضر وضعیت زنجیره‌های تامین کالای مصرفی پرگردش در ایران از بسیاری از کشورها بهتر است، اما نباید از نظر دور داشت آنچه باعث شد در مرحله اول شیوع کرونا کشور با مشکلات جدی در حوزه تامین اقلام مصرفی پرگردش مواجه نشود، وجود ظرفیت‌های خالی در عمده صنایع تولیدی در کشور است که در سال‌های گذشته در پی اعطای بیش از اندازه مجوز به واحدهای صنعتی، بهره‌وری پایین صنایع در ایران، شکاف بین ظرفیت اسمی صنایع و تولید در عمل، عدم بازارسازی مناسب و ... شکل گرفته است.
بطور نمونه براساس مصاحبه رئیس هیات مدیره انجمن صنایع سلولزی بهداشتی ایران، برآوردها نشان می‌دهد میزان افزایش تقاضا (بعد از شیوع کرونا) برای محصولات سلولزی در کشور نزدیک به ۴۰ درصد بوده است که با توجه به توان تولیدی این صنایع، هیچ کمبودی در تامین کالای مورد نیاز وجود ندارد.
به همین دلیل در بخش صنایع آسیبی به روند تولید نرسیده است و کرونا فرصتی برای رونق این صنعت که حدود ۵۰ درصد از ظرفیت تولید آن در عمل بلااستفاده بود شد. به طوری که در حال حاضر ۷۰-۸۰ درصد ظرفیت واحدهای تولیدی مربوطه در حال استفاده است.
صنعت آرد ایران یکی دیگر از نمونه‌های بارز وجود ظرفیت‌های خالی در صنایع غذایی است، صنعتی که با وجود مزیت همجواری ایران با کشورهای واردکننده مواد غذایی، به دلیل مشکلاتی چون کمبود مواد اولیه تولیدی با کاهش تولید و بهره‌وری مواجه بوده و قادر به افزایش سهم بازار خود بطور نمونه در عراق که یکی بزرگترین واردکنندگان آرد در دنیا محسوب می‌شود، نبوده است.
درحال حاضر تنهااز۵۰ درصد ظرفیت کارخانجات آرد کشور فعال است که می‌توان با برنامه‌ریزی دقیق و انجام اقداماتی همچون واردات گندم برای تولید به آن به آرد در ایران و صادرات آن، از ظرفیت‌های خالی موجود استفاده کرد.
البته در سال‌های گذشته شاهد امضای تفاهم‌نامه خرید گندم میان سه کشور ایران، روسیه و قزاقستان توسط وزارتخانه‌های کشاورزی سه کشور با هدف گسترش صادرات آرد ایران و همچنین موافقت روسیه برای ایجاد خط اعتباری برای کارخانجات آرد ایران جهت خریداری گندم بودیم؛ اتفاقی که می‌تواند با افزایش میزان تولید و بهره‌وری این کارخانجات زمینه را برای گسترش صادرات، ارزآوری و ایجاد اشتغال صنعت غذای ایران فراهم کند.
۴- پیشنهاداتی برای ایران
مهمترین توصیه‌ها برای افزایش تاب‌آوری زنجیره تامین خرده‌فروشی کشور در بخش اقلام مصرفی پرگردش در مواجهه با نااطمینانی‌های موجود، به شرح زیر هستند:
الف. افزایش انعطاف‌پذیری در زنجیره تامین خرده‌فروشی: به توجه به تجربیات جهانی خرده‌فروشان در مواجهه با شرایط جدید، بخش خرده‌فروشی کشور باید به سمت افزایش انعطاف‌پذیری، شفافیت و اتوماسیون در زنجیره تامین خود حرکت کند. در این راستا، استفاده از ابزارهایی مانند هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل پیشرفته می‌تواند نقش حیاتی را در کمک به خرده‌فروشان برای مواجه با اختلالات و عدم قطعیت‌های موجود ایفا کنند.
ب. استفاده بیشتر از خلاقیت و نوآوری: از آنجا که با ورود کرونا بسیاری از شرایط تغییر کرده است، نوآوری و خلاقیت در همه کسب‌وکارها بخصوص خرده‌فروشی لازمه حیات این بخش محسوب می‌شود. بدیهی است بازار خرده فروشی ایران نیز نیازمند ارائه راه‌حل‌های خلاقانه و عملیاتی و جذاب برای تامین رضایتمندی مشتری است. بطور نمونه استفاده از تجربه جالب کارفور برای راه‌اندازی سیستم اختصاصی برای فروش سبدهای از پیش آماده شده اقلام مصرفی ضروری (همراه با قیمت اقتصادی) می‌تواند یکی از نوآوری‌های قابل طرح در حوزه خرده فروشی برای ایران محسوب شود. بدیهی است اقلام این نوع سبدها باید با مولفه‌های محیطی ایران انطباق داشته باشد و باید به موارد مهمی همچون تمایل کمتر برخی مشتریان به مراجعه حضوری و لزوم ارسال کالا به درب منزل مشتری، ضرورت معطلی حداقلی مشتریان در داخل فضای فروشگاه‌ها، لزوم پس‌انداز برای روزهای نامشخص آینده و ...) توجه خاص صورت پذیرد.
ج. گسترش برندهای اختصاصی: با توجه به این که کرونا باعث شده مردم در انجام خرید محافظه‌کارانه‌تر و آینده‌نگرانه‌تر عمل کنند، امروزه تولید و عرضه کالا با برندهای اختصاصی از اهمیت بیشتری برخوردار شده است. در مجموع می‌توان گفت در جهان تمایل به خرید کالاهای با برند اختصاصی یک روند کلی است. این روند به دلیل تاکید مشتری برای انجام خرید کالاهای موردنیاز با قیمت‌های مناسب‌تر، صرف‌نظر نمودن از خرید اقلام غیرضروری، عدم تمایل به خرید کالاهای لوکس و گران قیمت (و در نتیجه کاهش وفاداری مشتریان به برندها بخاطر گران‌تر بودن کالاهای با نام‌های تجاری معروف) و غیره است. باید توجه داشت موضوع تولید کالا با برند اختصاصی فروشگاه‌ها از قبل نیز مورد توجه بوده است؛ اما در شرایط حاضر، این مهم باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. بخصوص آنکه قدرت خرید مردم نسبت به گذشته کاهش یافته است. در عین حال باید توجه داشت تولید کالا با برند اختصاصی به صورت برون‌سپاری در ایران با برخی نواقص قانونی روبرو است که باید رفع گردند.
د. تسهیل استفاده از ظرفیت‌های خالی: اگرچه با شیوع کرونا استفاده از ظرفیت کارخانجات موجود یکی از عوامل اصلی بود که در کشور با کمبود جدی در رابطه با تامین کالای مصرفی پرگردش مواجه نشدیم، اما باید توجه داشت هنوز هم کارخانجات فعال در حوزه اقلام مصرفی پرگردش زیر ظرفیت واقعی خود فعال هستند. بطوری که در سال جهش تولید می‌توان با تامین مواد اولیه لازم و رفع سایر نواقص موجود از موج‌های ممتد کرونا با اطمینان بیشتری عبور کرد.
و. تولید بدون کارخانه: یکی از بزرگترین دغدغه‌های فعلی کشور، ایجاد رونق اقتصادی و فراهم کردن زمینه‌های افزایش تولید و درپی آن اشتغالزایی در صنایع است. اگر چه در همین زمینه، نظریه‌ها و راهکارهای مختلفی وجود دارد، اما اغلب اقداماتی که تا به امروز مطرح شده، نظیر اعطای وام‌های کم بهره، بخشودگی مالیاتی (استمهال دیرکردهای سابق)، بسته‌های تشویقی تولید و ... برای فعالان عرصه صنعت آشنا هستند و طی دهه‌های اخیر در چند برهه مورد استفاده قرار گرفته‌اند. وضعیت فعلی صنعت نشان می‌دهد که چنین اقداماتی کافی نبوده وطرحی نیاز است که بهره‌گیری از سرمایه‌گذاری‌های موجود را به حداکثر برساند. تولید بدون کارخانه طرح گره‌گشایی است که می‌تواند باعث رفع مشکلات عدیده صنعت افول کرده ایران باشد.
ه. استفاده از انواع کانال‌ها برای رساندن کالا به مشتریان: از آنجا که شبکه توزیع کالا در ایران هنوز در تسلط بازار فیزیکی است، استفاده از همه کانال‌ها (اومنی چنل برای کالارسانی به مشتریان کالاهای ضروری پرمصرف مهم است. شایان ذکر است در همه جهان فروش آنلاین مکمل فروش فیزیکی محسوب می‌شود که با توجه به شیوع کرونا نیز رشد قابل توجهی را در جهان شاهد بوده است.
* عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی
نظر شما