تهمینه غمخوار؛ بازار: چندی پیش «اشرف غنی» رئیس جمهور افغانستان در حاشیه مراسم افتتاح «سد کمال خان» اعلام کرد که معاهده هیرمند معاهده همه مردم افغانستان با ایران است و دولت افغانستان این قرارداد که نزدیک به ۵۰ سال پیش میان مقامات دو کشور به امضا رسید و مقرر شده بود که سالانه حدود ۸۰۰ میلیون متر مکعب از آب رود هیرمند متعلق به ایران باشد، را به طور کامل اجرایی خواهد کرد، اما از طرفی اعلام کرد فرستادن میزان آب بیشتر از مقدار تعهد شده در توافقنامه، مستلزم مذاکره جدیدی با دولتمردان ایرانی در این باره است.
در همین حین، برخی از منابع خبری تحلیل های مختلفی را از صحبتهای رئیس جمهور افغانستان ارائه داده و منتشر کردند که منظور رئیس جمهور این است که دیگر افغانستان آب به صورت رایگان به ایران نمی دهد و و یکی از راه های پیشنهادی تبادل آب با نفت است.
این مسئله یکی از موضوعات داغ اخیر قابل بررسی از سوی رسانه های داخلی این کشور و همچنین منابع خبری خارجی بوده در حالی که این کشور روز به روز با موضوعات بحث برانگیز جدیدی مواجه است. یکی دیگر از این موضوعات، صحبتهای چند روز پیش جو بایدن در خصوص خروج نیروهای امریکایی تا ۱۱ سپتامبر سال جاری در عین حمایت غیر نظامی امریکا از افغانستان است.
در رابطه با این موضوع نیز تحلیلهای مختلفی نیز صورت گرفت که امریکا از همان ابتدا به افغانستان نگاه اقتصادی داشته است. منابع سرشار معدنی و ذخایر وسوسه انگیز زیرزمینی افغانستان، از جاذبه های نیرومندی است که امریکا را به حضور نظامی درازمدت در افغانستان در طی بیست سال گذشته ترغیب کرده است. بنابراین، هرگز قابل قبول و عاقلانه نیست که امریکا هزاران مایل آن طرف تر از سرزمین اصلی ایالات متحده، به خاطر تأمین اهداف امنیت ملی خود، اقدام به پیاده کردن هزاران نیروی نظامی و هزینه کردن میلیاردها دلار از پول حاصل از مالیات مردم آن کشور کنند و در برابر آن، منافع بزرگتری به دست نیاورند.
در همین راستا و بر اساس اهمیت مسائل افغانستان، «دکتر محمد هاشم عصمت اللهی»، مشاور و عضو برد خاص «حامد کرزی»، رئیس جمهور پیشین افغانستان در تعیین مقامات ارشد و متخصص علوم ارتباطات در خصوص موضوع حقابه رود هیرمند و تاثیر حضور بیست ساله امریکاییها بر اقتصاد افغانستان ترتیب داده که در ادامه می خوانیم.
«دکتر محمد هاشم عصمت اللهی» به مدت هشت سال مشاور حامد کرزی (رئیس جمهور پیشین افغانستان) در امور سیاست داخلی بوده است. وی پس از اخذ مدرک دکترای خود در رشته ارتباطات به عنوان استاد روزنامه نگاری در دانشگاه کابل مشغول به کار شد. دکتر عصمت اللهی، سمت ریاست اتحادیه ملی خبرنگاران افغانستان و مشاور رسانه ای وزارت فرهنگ این کشور را در کارنامه خود دارد.
*با توجه به اظهارات اخیر رئیس جمهور افغانستان مبنی بر اینکه رژیم حقوقی هیرمند و حق‌آبه ایران مشخص است، اما اگر ایران بیشتر از میزان معاهده آب بخواهد، دو کشور باید وارد مذاکرات جدیدی شوند و از طرفی بازتاب گسترده ای که این صحبتها در رسانه های خارجی و داخلی داشت، وضعیت حقوقی رودخانه هیرمند و تامین حقابه آن چگونه است؟ آیا افغانستان به این معاهده پایبند بوده و خواهد ماند؟
ما یک قرارداد حقابه رودخانه هیرمند را در سال ۱۳۵۱ شمسی داشتیم که به نمایندگی از دولت افغانستان نخست وزیر وقت موسی شفیق و نخست وزیر ایران عباس هویدا این قرارداد را به امضا رساندند. بر اساس این قرارداد، برای آبی که از هیرمند افغانستان وارد خاک ایران می شود، حقابه ای را در نظر گرفتند که در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب آب یعنی ۸۲۰ میلیون متر مکعب سالانه حقابه ایران مشخص شده است.
از طرفی این معاهده دارای مفادی است که مثلا اگر خشکسالی رخ دهد و آب رودخانه کم شود چه شرایطی برای این توافق پیش خواهد آمد و یا اگر بارندگی ها زیاد باشد آب رودخانه افزایش پیدا خواهد کرد وضعیت این توافقنامه چه خواهد شد.
در رابطه با سخنان رییس جمهور افغانستان باید بگویم که اشرف غنی در صحبت اخیر خود متعهد بر همان قرارداد است و حرف جدیدی بیان نکرده است. اما از طرفی اینگونه گفته که اضافه بر قرارداد اگر ایران آب بیشتری را می خواهد مطالبه کند، این امر نیازمند این است که به دلیل همجواری و همسایگی ما و جمهوری اسلامی، مذاکرات دیگری را در آینده انجام دهیم و مسائل حقوقی این حقابه رو مشخص کنیم زیرا این کار یک کار فنی و حقوقی است.
من فکر میکنم که این صحبتهای اشرف غنی در میان مردم افغانستان اینگونه بازتاب پیدا کرده و به فضای ضد ایرانی و ایران هراسی که به شدت حاکم است دامن زده که البته رسانه های غربی هم استفاده کافی را از این مسئله برده اند. اما آنچه مسلم است، بر اساس این حقابه، این حق قانونی ایران است که از این آب استفاده کند و در روابط دو کشور و در ۵۰ سال اخیر هیچ مشکلی وجود نداشته است. البته گاهی عواملی مانند کمونیستهای افغانستان و ایادی شوروی در زمان حکومت شاهنشاهی در ایران موجب می شد که این مسئله را برجسته کنند که آن هم انگیزه سیاسی داشت.
هم اکنون هم که این صحبتها را از زبان اشرف غنی مطرح می کنند، بیشتر جنبه سیاسی دارد که امریکاییها به آن دامن می زنند.
صحبتهای اخیر اشرف غنی درباره حقابه رود هیرمند بیشتر جنبه سیاسی دارد که امریکاییها به آن دامن می زنند
ما از سه منبع آب برخورداریم. افغانستان یک کشور کوهستانی است و کوههای پر از برف در آن وجود دارد که به کشورهای همجوار سراریز می شود. مثلا آب رودخانه آمون از کوههای واخان در شمال شرق افغانستان سرچشمه می گیرد که قسمتی از زمینهای افغانستان را آبیاری می کند و بعد وارد آسیای میانه از جمله ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان می شود و تا دریاچه آرال کشیده می شود. یک منبع آب دیگر به پاکستان می رود و از کوههای هندوکش و بابا است که از طریق دریای سروبی جمع می شوند و وارد پاکستان می شوند. آب دیگر هیرمند است که از کوههای بابا سرچشمه می گیرند و وارد ایران می شوند. این منابع آبهای طبیعی افغانستان است.
افغانستان به لحاظ موقعیت ژئوپلیتیک محاط به خشکی است که از طریق مرزهای شمال یعنی منطقه آسیای مرکزی و چین به دریاهای بزرگ راه ندارد. تنها جمهوری اسلامی و پاکستان هستند که از طریق این دو کشور ما به دریاها دسترسی پیدا می کند. از طرفی وضعیت کشور پاکستان برای مردم افغانستان همیشه مسئله ساز بوده و به همین دلیل این مسئله موجب می شود که ما راههای مواصلاتی خود را با ایران حفظ کنیم خصوصا این که دو کشور در شرق جمهوری اسلامی و غرب افغانستان بر اساس تحقیقات و پژوهش های اخیر حدود ۱۰۵۰ کیلومتر مرز مشترک دارند، در صورتیکه قبلا این گونه گفته میشد که ۸۰۰ و اندی کیلومتر مرز مشترک وجود دارد. مراکز و بازارچه های مرزی که در آن جا تبادل کالا صورت میگیرد، در پنج تا شش استان افغانستان متصل به ایران است که به این ترتیب این حسن همجواری موجب می شود که افغانستان روابط خود را بیش از هر کشور دیگری با جمهوری اسلامی حفظ کند.
ایران هم همیشه حافظ خواست مردم افغانستان است و به این ترتیب این تبلیغات زهرآگین از سوی امریکاییها جنبه سیاسی دارد و خود اشرف غنی می داند که کشورش منبع آب اضافه ای ندارد که وارد معامله جدیدی با ایران شود. رئیس جمهور در صحبت ها و اظهارات خود یک مقدار شوخ طبعی و حالت طنز گونه دارد که گاهی مسئله ساز شده است. اشرف غنی نباید بر این مسئله حقابه رود هیرمند و معامله جدید تاکید میکرد که اگر ایران آب بیشتری می خواهد ما در ازای آن نفت میگیریم. به نظر من این حرف جدی نبوده است. این سخنان زمانی جدی به نظر می رسد که هیئتهایی از دو کشور این موضوع را کارشناسی کرده و معاهده گذشته را نیز باید لحاظ کنند.
اشرف غنی نباید بر مسئله حقابه رود هیرمند و معامله جدید تاکید میکرد که اگر ایران آب بیشتری می خواهد ما در ازای آن نفت میگیریم. به نظر من این حرف جدی نبوده است
در کل این صحبت اخیر بیشتر جنبه سیاسی و تبلیغاتی تحت تاثیر فضای امریکایی افغانستان است که به آن دامن زده شده است. ارتباطات تاریخی، مذهبی، تمدنی و جغرافیایی ما با جمهوری اسلامی موجب می شود که دو کشور روز به روز به دنبال گسترش مناسبات فی مابین باشند. جمهوری اسلامی امین ترین کشور منطقه است که خود اشرف غنی هم می داند و هم صلاح مملکت بر این است که افغانستان رابطه ترانزیتی و اقتصادی مناسب و مطلوبی با ایران داشته باشد. هنر دولتمردان افغانستان این است که تحت تاثیر سیاستهای پاکستان یکجانبه گرایی نداشته باشند و از موقعیت ژئواکونومیک، ژئوپلیتیک و ژئو استراتژیک ایران به شیوه ای مناسب استفاده کند.
هنر دولتمردان افغانستان این است که تحت تاثیر سیاستهای پاکستان یکجانبه گرایی نداشته باشند و از موقعیت ژئواکونومیک، ژئوپلیتیک و ژئو استراتژیک ایران به شیوه ای مناسب استفاده کند
* از نظر شما حضور ۲۰ ساله نیروهای امریکایی در کشور افغانستان چه تاثیری بر اقتصاد و حکومت داری این کشور داشته است؟
حضور امریکا به چهل سال قبل و هنگامی که امریکا در برابر انقلاب اسلامی ایران و امام خمینی (ره) شکست خورد و به نوار مرزی افغانستان آمدند، باز می گردد که با کمک مجاهدین حضور فعال در راستای پالیسی یا سیاست خود در آن جا داشتند. بر اساس اشاره ای که شما به حضور بیست ساله کردید، در ۲۰ سال اخیر بعد از اجلاس بن، نیروهای امریکایی بر اساس سیاست خارجی خود به افغانستان وارد شدند و کنفرانس بن را ترتیب دادند.
در طی این سالها در دولتهای حامد کرزی و اشرف غنی امریکا در قبال مردم افغانستان تعهداتی را مطرح کرد. این کشور نه تنها در اجلاس بن بلکه در اجلاسهای توکیو و لندن تعهد داد که امنیت را به افغانستان بازخواهند گرداند، اقتصاد را بهبود خواهند بخشید و ثبات را ایجاد خواهند کرد. اما در همین مدت ۲۰ سال، امریکا هیچ دستاوردی نداشت و به تعهدات خود عمل نکرد به طوریکه مردم افغانستان از عملکرد آن ها شدیدا تنفر دارند.
هم اکنون هم که جو بایدن حرف از خروج از نیروهای خود زده به خاطر این است که تمام استراتژی های آنها، خلق بحران و ایجاد گروههای داعش، القاعده و طالبان در این کشور و حتی فرستادن این نیروها به عراق و سوریه، که موجب برقراری بی ثباتی و ناامنی در خاورمیانه بود، با بن بست مواجه شد. آخرین این استراتژی ها نیز صلح با طالبانی بود که به مدت پنج سال به حمایت از امریکا برخاستند و خاطره تلخی بر جای گذاشتند.
بنابراین آنها هم اکنون با این استراتژی های خود و ترک این کشور می خواهند باتلاقی از بحرانها در افغانستان وجود داشته باشد. این امر یک خیانت از سوی امریکاییها است که با رفتن خود افغانستان را در بدترین شرایط اقتصادی و امنیتی رها کنند. به طور کلی عملکرد مثبتی نه در دولت داری و نه بهبود اوضاع معیشتی و اقتصادی مردم افغانستان داشته اند. سیاستهای امریکاییها در طی این بیست سال بدترین نوع عملکرد در طول تاریخ این کشور بوده است زیرا اقتصاد فلج شده و ناامنی شدیدی حاکم گردیده است.
نظر شما