تهمینه غمخوار؛ بازار: ایران و ترکیه به عنوان دو کشور همسایه مهم در منطقه، در طول سده های گذشته روابط خود را با ثبات و استقرار حفظ کرده اند، به طوری که حتی با وجود آخرین اختلافات در خصوص درگیری های ادلب در ماه فوریه سال جاری، هر دو کشور موفق شده اند تا به طرز محسوسی تنش های موجود میان خود را از طریق گفتگوهای چندجانبه و سیستم های مدیریتی درگیریها کاهش و یا حل و فصل نمایند.
بر اساس گزارش دیلی صباح، ترکیه و ایران در طول ۱۰ سال گذشته توانسته اند روابط اقتصادی خود را از رقابت های موجود میان کشورهای منطقه جدا کنند که در همان زمان این همکاری اقتصادی به طور غیر مستقیم به مهار ژئوپلیتیکی تا حدی برای محافظت از منافع اقتصادی مشترک آنها کمک کرده است.
با این وجود، این روابط در برهه هایی نیز تضعیف شده و چندان گرم نبوده است زیرا عواملی مانند تحریم های امریکا علیه ایران در اواخر سال ۲۰۱۸، موجب شده تا حجم تجارت میان دو کشور با افت ۵۰ درصدی از حدود ۱۰.۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ به ۵.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ کاهش یابد.
در همین راستا و بر اساس اظهاراتی که از مدتها پیش از سوی مقامات دو کشور مبنی بر این مسئله که ایران و ترکیه در حال بررسی چشم اندازهای افزایش تجارت دوجانبه به ارزش ۳۰ میلیارد دلار هستند و ظرفیت های تجاری و اقتصادی دو کشور نیازمند حجم روابط بسیار بهتر از سطح فعلی می باشد، مطرح گردیده، خبرنگار بازار گفتگویی را با «سیامک کاکایی» کارشناس مسائل ترکیه ترتیب داده که در ادامه میخوانیم:
* دیدگاه شما در رابط با سیاستهای تجاری و اقتصادی ترکیه در طول دو تا سه سال گذشته چیست؟ تلاش دولت تا چه اندازه در پیشبرد و توسعه اقتصادی مثمر ثمر بوده است؟
موضوع بسیار مهمی که در رابطه با سیاستهای تجاری و اقتصادی ترکیه جای بحث دارد این است در دو دهه گذشته با اجرای برنامه های توسعه اقتصادی گامهای بلندی را در داخل و در راستای پیشرفت و توسعه همکاری های جهانی برداشته است. حتی در زمینه های تنظیم بازار و اصلاح نظام ارزی و بانکی، تعادل ارزی و کاهش تورم به همراه افزایش رفاه تلاش کرده است که از سال ۲۰۱۸ نرخ ارز کاهش پیدا کرده و وارد دوره بحران اقتصادی شده البته نه اینکه کاهش رشد اقتصادی داشته بلکه افت ارزش لیر و افزایش تورم بر مناسبات اقتصادی آن و درآمدهای دولت تاثیر گذار بوده که کرونا هم بی تاثیر بر صنعت توریسم به عنوان یکی از مهمترین منابع درآمدی نبوده البته به طور کامل متوقف نشده است.
این کشور همچنین در بخش کشاورزی و بخش صنعت توریسم طرحهای بلند مدتی را طراحی کرده که به توان اقتصادی کشور کمک کرده است.
مبحث دیگر در خصوص پیشرفتهای اقتصادی و توسعه ای، این کشور هم اکنون در رتبه ۱۸ اقتصاد جهان قرار دارد و در قالب استراتژی توسعه ای که چند سال پیش اردوغان طراحی کرد، ترکیه در سال ۲۰۲۳ برابر با صدمین سال تاسیس جمهوری ترکیه به دهمین اقتصاد جهان تبدیل خواهد شد.
این موضوع نشان میدهد که ترکیه با برنامه طراحی شده ای در مسیر توسعه بیشتر حرکت کرده که هم اکنون از آن به عنوان یک کشور صنعتی نو نام میبرند و جایگاه اقتصادی آن رشد و قدرت بیشتری پیدا کرده است. این مسئله موجب شده تا ترکیه به دنبال تعدد دسترسی به بازارها و همکاریهای تجاری بیشتر با قطبهای مهم اقتصادی باشد که یکی از آن ها چین است.
* جنابعالی به رابطه ترکیه و چین اشاره کردید، در جریان مراسم پنجاهمین سالگرد روابط دیپلماتیک چین و ترکیه در سال ۲۰۲۱، ترکیه اعلام کرد که قصد دارد در سال جاری روابط تجاری خود را با کشور چین به سطح بالاتری برساند. از طرف دیگر با توجه به قطاری که از ترکیه به چین بدون در نظر گرفتن مسیر ایران چند باری عزیمت کرد. چشم انداز روابط این دو کشور را چگونه ارزیابی می کنید؟
روابط ترکیه و چین رو به افزایش است که این رابطه به خصوص با برنامه هایی که چین در خصوص گسترش بازارهای خود در نظر دارد و طراحی کرده است، در حال توسعه است. از آن جمله می توان به خط آهنی که از ترکیه به سوی چین کشیده شده، اشاره کرد که طراحی همان چشم انداز اقتصادی است که دو کشور مدنظر دارند.
حتی رابطه خوب اقتصادی و گسترش آن، بر تعاملات سیاسی آنها تاثیر گذار بوده است. البته سالها تنشهایی بین دو کشور مبتنی بر نگاه ترکیه به مسلمانان چین در استان سین کیانگ به دلیل آن که یک جمعیت ترک تبار هم در آن جا زندگی میکنند، وجود داشت که نشان دهنده چالش میان این دو کشور است.
اما عرصه اقتصاد و تجارت به گونه ای است که تمام آن مسائل را تحت الشعاع خود قرار می دهد. انتظار می رود که همکاریهای تجاری و اقتصادی میان دو کشور در آینده رشد چشمگیری داشته باشد و راه ابریشمی که این دو تعریف کرده در حالی که ایران جایگاهی در آن ندارد، بسیار در آینده بر اقتصاد دو کشور و نقش منطقه ای آن ها تاثیرگذار خواهد بود.
* اگرچه مقامات ایران و ترکیه همواره بر توسعه روابط اقتصادی همانند روابط سیاسی تأکید داشته اند اما برخی مسائل و رویدادها طی سالیان گذشته مانع توسعه این روابط همپای روابط سیاسی شده است. دیدگاه شما در این باره چیست؟ چه موضوعاتی مانع بهبود مناسبات دوجانبه شده است؟
ایران و ترکیه دو همسایه ای هستند که رابطه طولانی مدتی با یکدیگر داشته و به لحاظ سیاسی آن اراده کافی برای گسترش همکاریها میان هر دو وجود داشته است. همچنین، در طی دو دهه، فرصتها و زمینه هایی برای گسترش این همکاریها در زمینه های مختلف به خصوص بعد از اینکه آن خط لوله گاز به بهره داری رسید، وجود داشته و تمامی این مسائل به بالا بردن سطح روابط تجاری و همکاریهای اقتصادی دو کشور کمک کرده است.
مدتها از ۲۰ میلیاردی شدن حجم روابط تجاری دو جانبه بحث شد در صورتی که هنوز هم به آن سطح نرسیده است. بنابراین باید روابط تجاری ایران_ترکیه را از دو وجه مدنظر قرار داد. یکی اینکه با وجود این که فرصتها و شرایط افزایش این همکاریها وجود دارد، تجارت دو کشور چه مسیری را پیدا خواهد کرد. همچنین، زمینه ها و همکاری دو کشور در بخشهای مختلف از جمله بخشهای تولیدی و سرمایه گذاری و اینکه چه وجهی پیدا کنند، همگی در گسترش همکاریهای دوجانبه نقش موثری داشته و دارد. دوم اینکه؛ مسئله تحریم های بین المللی علیه ایران و حتی ترکیه مطرح است و اینکه در سالهای گذشته به چه شکل بر این روابط تاثیرگذار بوده است.
در کل نمیتوان انکار کرد که تحریم ها و فشارها بی تاثیر بوده است. با این که ترکیه توجه جدی به تحریم های امریکایی نداشته، ولی به طور کلی تاثیر خود را گذاشته است. لذا، چشم انداز تحریم ها و اینکه رفع تحریم ها چه تاثیری بر روابط دو کشور خواهد گذاشت فی نفسه تاثیر مثبتی خواهد داشت و فضا در جهت افزایش مناسبات بیشتر خواهد شد. ترکیه کشوری است که با توجه به رشد اقتصادی خود در سالهای اخیر به دنبال بازار بوده و طبیعی است که لغو و رفع تحریم ها هم در بهبود اقتصاد این کشور و افزایش مناسبات تجاری آن با کشورهای مختلف تاثیرگذار باشد.
* کشف منابع گاز طبیعی ترکیه در سیاست خارجی این کشور چه معنا و نقشی دارد؟
نگاه ترکیه به حوزه انرژی مسئله مهمی است که بر روابط منطقه ترکیه بسیار تاثیرگذار بوده است. ترکیه یک استراتژی کلانی را در رابطه با انرژی طرح ریزی کرده و بر مبنای آن اقدام می کند. آن استراتژی تبدیل ترکیه به مهمترین قدرت منطقه ای و هاب انرژی، یعنی مکانی برای تبدیل و انتقال انرژی از مناطق همجوار شامل خاورمیانه، آسیای مرکزی، قفقاز و روسیه به سمت اروپا می باشد که در این چارچوب اقدامات بزرگی انجام شده است یکی از آن ها خط لوله ای است که نزدیک به سه دهه پیش، از ایران به ترکیه منتقل شده و بخش عمده آن برای مصرف داخلی است.
دوم اینکه خط لوله گاز و نفت از جمهوری آذربایجان به ترکیه، در روابط ترکیه با این کشور و هم در تبدیل ترکیه به هاب انرژی تاثیر گذار بوده است. سوم؛ بحث انتقال گاز روسیه به ترکیه است که آخرین افتتاح گاز «ترک استریم» که حائز اهمیت است به ترکیه انجام گرفت. عملا این موضوعات نشان دهنده این است که ترکیه یک هاب انرژی است که بخشی از این انتقال علاوه بر مصرف داخلی و بخش عمده برای صادرات انجام می شود. چهارمین مسئله بحث منابع نفتی و گازی در حوزه مدیترانه شرقی است که ترکیه برنامه بلند مدتی طراحی کرده است. بحث همکاری هایی که با لیبی انجام میدهد به دنبال این است که یک توافق جمعی در منطقه مدیترانه شرقی انجام شود.
آنکارا همواره به این موضوع چشم دوخته که انتقال منابع گازی اکتشافی در این منطقه از طریق خاک ترکیه انجام شود. این مسائل قدرت بالقوه و بالفعل ترکیه را نشان میدهد که به یک منطقه انتقال انرژی تبدیل شده است و خود را در قالب یک قدرت مهم انرژی در نظر میگیرد. در حقیقت کشوری که کمترین انرژی را دارد، همواره درصدد است که به بزرگترین صادرکننده و مسیر انتقال انرژی تبدیل شود که برای ترکیه یک استراتژی کلان و ملی می باشد.
* با توجه به اینکه ایران در میان تأمین کنندگان اصلی گاز ترکیه قرار دارد و ترکیه به منابع انرژی نیازمند است. آیا این مسئله بر رابطه این کشور با ایران تأثیرگذار است؟
در خصوص تاثیر نقل و انتقالات انرژی از طریق ترکیه بر روابط ایران و ترکیه، باید به این نکته اشاره کنیم که هر چقدر تنوع در تامین انرژی برای ترکیه در میان مشتریان بیشتر شود، بر میزان چانه زنی ترکیه افزوده خواهد شد یعنی وقتی ترکیه از طریق روسیه، آذربایجان و مناطق دیگر حتی از سمت آسیای مرکزی بخواهد گاز وارد کند، فی نفسه بر روابط این کشور با ایران تاثیرگذار است. یکی از تاثیرات این است که دسترسی ترکیه به منابع هم برای مصرف داخلی و هم صادرات بیشتر شده است.
بنابراین، یک بخش آن ممکن است بر قیمتها اثرگذار باشد و این که در آینده آیا میان ایران و ترکیه اقدامات دیگر در زمینه انتقال گاز صورت خواهد گرفت یا خیر. این مسئله نیز بر روابط تجاری دو جانبه اثر خواهد داشت، اما ترکیه قصد ندارد که خود را محدود به یک بازار کند از طرفی نمی خواهد ایران را نیز از دست بدهد، زیرا بخشی از انرژی گازی و استراتژی ترکیه است.
نظر شما