شکیبا کولیوند؛ بازار: کشف شهر زیرزمینی دستکند صالح آباد به عنوان سومین شهر زیرزمینی و چهارمین دستکند کاوش شده در استان همدان، نشان می دهد اینگونه سبک زندگی، از دیرباز در پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین طرفداران فراوانی داشته به نوعی که حتی همدان را به عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین، می توان خاستگاه شهرهای زیرزمینی، دستکندها و دالان ها دانست.
شهر زیرزمینی سامن که در جنوب غربی شهرستان ملایر و در شهر سامن واقع شده یکی از این دستکندها است؛ این شهر در سال ۱۳۸۴ به‌طور اتفاقی کشف شد و باستان‌شناسان هسته اولیه شهر را متعلق به قبل از دوره اشکانیان می‌دانند که در طول تاریخ به وسعت آن افزوده شده است.
آثار تاریخی سامن نشان از قدمت این شهر دارد ضمن اینکه علاوه بر شهر زیرزمینی سامن یک برج قدیمی به نام «خانقلی» در مرکز شهر و یک امامزاده که ساختار بنای آن به دوره ایلخانی می‌رسد و به‌نظر می‌رسد سردابه‌ای تاریخی را نیز در خود جای داده، در این شهر وجود دارند.
۱۶ سال از شناسایی دستکند سامن به‌عنوان یکی از شهرهای زیرزمینی کشور که در آن اسکلت‌های انسانی یافت شده است، می‌گذرد
موقعیت کنونی شهر این احتمال را می‌دهد که آنچه کشف شده خرابه‌های شهری باشد که از آن به‌عنوان رامن در کتاب‌های المسالک و الممالک یاد شده است؛ این شهر به‌صورت دستکند بر بستری از سنگ گرانیت قرار دارد و قسمت عمده این شهر زیرزمینی در زیر شهر سامن قرار دارد و حال، ۱۶ سال از شناسایی دستکند سامن به‌عنوان یکی از شهرهای زیرزمینی کشور که در آن اسکلت‌های انسانی یافت شده است، می‌گذرد.
یکی دیگر از شهرهای پنهان شکل گرفته دوره اشکانی در همدان شهر زیرزمینی ارزانفود از توابع بخش مرکزی شهرستان همدان و در جنوب شرقی همدان است که با پیدا شدن آن مجموعه آثاری به صورت دستکند در عمق چهار تا شش متری زمین در غرب روستای ارزانفود استان همدان کشف شده است.
یافته‌های باستان شناسی بیانگر این واقعیت است که این مجموعه به صورت دستکند در بستری از سنگ‌های لاشه موسوم به شسیت ایجاد شده و بسیار گسترده بوده و این مجموعه شامل اتاق ها، سالن‌ها و راهروهای ارتباطی متعددی است که فضاهای موجود را به هم مرتبط می‌کند.
روستای ارزانفود در بین کوهپایه‌های رشته کوه الوند محصور شده و به دلیل موقعیت خاص طبیعی از گذشته در محل عبور کاروان‌ها به شهر ملایر و مناطق گرمسیری کشور بوده و در بین روستاهای این منطقه مرکزیت ژئوپولوتیکی دارد.
کشف سومین شهر زیرزمینی استان همدان مربوط به دوره ایلخانی در دو کیلومتری جنوب صالح‌آباد نیز اتفاقی بود که پای کاوشگران را به همدان باز کرد در حالی که با ادامه فرآیندهای کاوش و بررسی‌های به‌عمل‌آمده، می‌توانست پای گردشگران و فرهنگ‌دوستان را نیز به این دیار کهن باز کند.
ارزانفود از شهرهای زیرزمینی دستکند بی‌نظیر دنیا و مهم‌ترین و باارزش‌ترین محوطه دستکند در کشور است
این دستکند در حریم شهر صالح‌آباد و در ۱۵ کیلومتری شهر همدان واقع شده و در فاز نخست کاوش این اثر ۶ فضا و چند راهرو شناسایی شده که هرکدام از طریق دریچه‌هایی به‌عنوان هواکش به سطح زمین راه دارند.
با این تفاسیر به‌راستی می‌توان همدان را استان رازهای پنهان در دل خاک نامید اما این سوال وجود دارد که آیا زمان آن نرسیده تا با تزریق به موقع اعتبار و در اولویت دادن این شهرهای زیرزمینی، نه تنها مانع از تخریب های بیشتر آن ها شویم بلکه کمکی کنیم تا چرخ اقتصاد گردشگری به واسطه این داشته های تاریخی به حرکت دربیاید؟
زندگی در زیر زمین در زمان خود روش نوینی بود که در برخی از نقاط کره خاکی ترویج داشت و در ایران نیز در طول تاریخ عده ای به این سبک از زندگی علاقه داشته اند به گونه ای که شهر زیرزمینی نوش آباد در کاشان، کاریز در جزیره کیش و سامن در استان همدان نمونه بارزی از اینگونه شهرهای زیرزمینی است.
شهرهای زیرزمینی را به تعبیری نمونه‌ای بی نظیر از پدافند غیرعامل ارزیابی می‌کنند و استتار در برابر دشمنان خارجی، مهم‌ترین هدف سازندگان این شهرهای عجیب و دیدنی عنوان می‌شود چراکه بیشتر این شهرها به منظور حفاظت ساکنان شهر در غارهای محلی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
در همدان علاوه بر شهر زیرزمینی سامن، دستکند زیر زمینی ارزانفود و دستکند قلعه جوق از منحصر به فردترین دستکندهای ایران محسوب می‌شوند؛ اما آنچه مسلم است دستکند زیرزمینی صالح آباد که قریب به چهار سال از کشف آن می‌گذرد و سرمایه ای تاریخی دیگر برای همدان و این مرز و بوم است، مورد دیگری از این داشته های تاریخی بود که شاید آخرین دستکند زیرزمینی در همدان نباشد!
جاذبه های تاریخی و فرهنگی علاوه بر اینکه به واسطه پررمز و راز بودن خود، برای مخاطبان و گردشگران و علاقه مندان به تاریخ جذاب است، می تواند با خود گردشگری، ایجاد اشتغال پایدار و از همه مهم تر هویت بخشی به نسل های امروزی را به همراه داشته باشد
جاذبه های تاریخی و فرهنگی علاوه بر اینکه به واسطه پررمز و راز بودن خود، برای مخاطبان و گردشگران و علاقه مندان به تاریخ جذاب است، می تواند با خود گردشگری، ایجاد اشتغال پایدار و از همه مهم تر هویت بخشی به نسل های امروزی را به همراه داشته باشد، نسل هایی که باید قدر میراث فرهنگی خود را بدانند، آن را به خوبی بشناسند و از آن پاسداشت کرده و به خوبی آن را به نسل های بعدی خود منتقل نمایند.
با این وجود این روزها، شنیدن نبود و کمبود اعتبار به عنوان سد راهی پیش روی دستکندها و شهرهای زیرزمینی را می توان فرصت‌سوزی‌هایی در راه توسعه استان دانست که ثمره آن نه‌تنها گردشگری، اشتغال و درنهایت توسعه پایدار نخواهد بود، بلکه سوخت شدن داشته‌های تاریخی و فرهنگی این کهن‌شهر و دستان خالی ما در پاسخگویی به نسل‌های آینده است.
نیمه اسفندماه سال جاری بود که رئیس‌جمهور در خصوص وضعیت اعتباری پروژه‌های مرمتی میراث فرهنگی عنوان کرد هر کار مرمتی که استانها برای آن طرح داشته باشند و تا پایان دولت فعلی امکان پیشروی آن وجود داشته باشد، اعتباری برای آن تخصیص خواهد گرفت؛ جمله ای که شاید بتواند آینده همدان را تغییر دهد.
تمامی طرح‌هایی که تا پایان دولت می‌رسد، باید مشخص شود تا تمام اعتبار آن یکجا درنظر گرفته شود
در این زمینه نیز طالبیان؛ معاون میراث فرهنگی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور که در آن روز در همدان حضور داشت، در زمینه صحبت‌های رئیس‌جمهور در خصوص اینکه هر کار مرمتی که استانها برای آن طرح داشته باشند و تا پایان دولت فعلی امکان پیشروی آن وجود داشته باشد اعتباری برای آن تخصیص خواهد گرفت، به طرح‌های مرمتی در استان همدان اشاره کرد و گفت: تمامی طرح‌هایی که تا پایان دولت می‌رسد، باید مشخص شود تا تمام اعتبار آن یکجا درنظر گرفته شود.
وجود شهرهای زیرزمینی و دستکندها در استان تاریخی همدان می تواند ظرفیتی مهم در مسیر احیای اقتصاد گردشگری همدان باشد، نسخه ای که در دوران پسا کرونا تن نحیف گردشگری همدان به آن نیازمند و چشم انتظار آن خواهد بود و حال، امید است تا با این صحبت ها و جامه عمل پوشیدن بر آن شاهد تزریق به‌موقع اعتبارات به بدنه بافت‌های تاریخی و فرهنگی خود باشیم تا علاوه‌بر آنکه مسیر را برای تخریب و از دست دادن آن بنا و داشته تاریخی مسدود نماییم بلکه بتوانیم در مسیر احیای اقتصاد گردشگری همدان و هویت بخشی به جوانان و نوجوانانمان قدم های مناسبی برداریم، تا هم در نسل های آتی و هم در دوران پساکرونا بتوانیم گردشگری همدان را که بیش از هر چیز بر پایه های تاریخی آن استوار است، باز هم سرپا نگه داریم.
نظر شما