تهمینه غمخوار؛ بازار: سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین که به تعبیری ترجمه روابط دو کشور می باشد و به سطح مشارکت راهبردی ارتقا پیدا کرده است، در سفر «وانگ یی» وزیر خارجه چین به تهران در آستانه پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک دو کشور سرانجام به امضا رسید.
در سال ۱۳۹۴ و در جریان سفر رئیس جمهور چین به تهران، در ارتباط با سند جامع همکاری های ۲۵ساله، بحث و گفتگو هایی صورت گرفته و برای بررسی بین مقام های دو کشور، رد و بدل شده بود تا روابط دو کشور به سطح راهبردی و جامعی هدایت شود، زیرا روابط ایران و چین سرشار از ابعاد مختلف و دارای چندین لایه عمیق است. بنابراین نیاز بوده که این روابط در قالب یک سند و به صورت کاملا اساسی تنظیم شود.
سخنگوی وزارت امور خارجه در خصوص این قرارداد همکاری معتقد است که همه ابعاد همکاری های تجاری، اقتصادی و حمل و نقل دو کشور به همراه مشارکت ایران در طرح یک کمربند_یک جاده ذکر شده و یک محوریت خاصی به بخش خصوصی دو طرف داده شده و همکاری های این بخش برای دو طرف مورد تاکید قرار گرفته است.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع امضای این سند همکاری، خبرنگار بازار گفتگویی را با «مهمت اوگوتچو» مشاور نخست وزیر سابق ترکیه، رئیس Global Resources Partnership ( یک گروه مشاوره استراتژیک در زمینه انرژی، منابع طبیعی و سرمایه گذاری مستقر در انگلستان) و باشگاه انرژی لندن و همچنین مدیر اجرایی سازمان همکاری اقتصادی و توسعه و آژانس بین المللی انرژی و گروه گاز انگلیس در خصوص اهمیت این قرارداد و پیام آن برای غرب انجام داده که مشروح مصاحبه در ادامه آمده است:
* سند همکاری ۲۵ ساله بین ایران و چین سرانجام در هفته گذشته به امضای وزرای خارجه دو کشور رسید. اهمیت انعقاد این توافقنامه برای دو کشور از نظر شما چیست؟
علی رغم هیاهوی پیرامون این قرارداد ۲۵ ساله، جزئیات کمی هنوز قابل مشاهده و مطرح شده است. این تفاهمنامه پیشرفت جدیدی نیست. چین و ایران برای اولین بار اعلام کردند که در جریان سفر رئیس جمهور چین در حال ایجاد یک مشارکت جامع استراتژیک با هدف بلندپروازانه افزایش تجارت دوجانبه از ۳۲ میلیارد دلار در آن سال به ۴۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۶ هستند. واقعیت این است که تجارت بین دو کشور از زمان تحریم های ایالات متحده علیه ایران، به طور مداوم در حال کاهش بوده و هیچ اقدامی به سمت تعمیق روابط تجاری صورت نگرفته است.
این توافق نامه که از سال ۲۰۱۶ به عنوان مشارکت راهبردی جامع لقب گرفت، شامل انواع فعالیت های اقتصادی از نفت و استخراج تا ارتقاء فعالیت های صنعتی در ایران و همچنین همکاری های حمل و نقل و کشاورزی بوده است. این معامله در در پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک بین چین و ایران، همچنین از مبادلات گردشگری و فرهنگی پشتیبانی می کند. این اولین بار است که ایران چنین توافق نامه طولانی که «عمیق، چند لایه و تمام عیار» توصیف می شود، با یک قدرت بزرگ جهانی را امضا می کند. در سال ۲۰۰۱، ایران و روسیه یک توافق نامه همکاری ۱۰ ساله، به طور عمده در زمینه هسته ای، منعقد کردند که با دو تمدید پنج ساله به ۲۰ سال افزایش یافت.
این اولین بار است که ایران چنین توافق نامه طولانی که «عمیق، چند لایه و تمام عیار» توصیف می شود، با یک قدرت بزرگ جهانی را امضا می کند
چین اظهار نظرهای واضحی در مورد تحریم های یک جانبه غیر معقول علیه ایران، عواقب بد دخالت خارجی در اوضاع منطقه ای و اشاره های واضح به سیاست ایالات متحده در قبال ایران مطرح کرده است. چین آماده است تا در ازای دسترسی بی سابقه به بنادر و جزایر ایران ۴۰۰ میلیون دلار در مدت ۲۵ سال قرارداد، سرمایه گذاری کند.
این توافق از نظر من نه شامل قراردادها و اهداف کمی و خاصی است و نه شخص ثالثی را مورد هدف قرار می دهد و یک چارچوب کلی برای همکاری های آینده چین و ایران را فراهم می کند. در عوض، این توافق یک «سند آرزویی» است که هیچ روشی برای اجرا، اهداف قابل اندازه گیری یا برنامه های خاص ارائه نمی دهد.
همانطور که ذکر کردم، علیرغم هیاهوی پیرامون توافق، هنوز هم مسائلی مانع روابط مطلوب چین و ایران شده است، خواه این عدم تمایل و اکراه چینی ها برای درهم تنیدگی با اقتصاد تحریم شده ایران، نگرانی حاکمیتی ایران و ژئوپلیتیک پیچیده خاورمیانه یا ترکیبی از هر سه باشد.
ایران و چین سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار تجارت در سال انجام داده اند. این در حالی است که این رقم در سال ۲۰۱۴، تقریباً ۵۲ میلیارد دلار بوده که به دلیل کاهش قیمت نفت و تحریم های ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا، ایالات متحده را به طور یکجانبه از توافق هسته ای بین ایران و قدرت های جهانی خارج کرد و گفت: مذاکره مجدد چین نقاط قوت و آسیب پذیر زیادی دارد، کاهش یافت. ایالات متحده نقاط ضعف بزرگی دارد اما از یک پویایی و ظرفیت قابل توجه برای ابداع دوباره خود برخوردار است.
اما همانطور که همه گیری Covid-۱۹ کاملاً نشان داده است، آنچه در چین اتفاق می افتد در چین باقی نمی ماند. در حقیقت، این کشور یک بازیگر جهانی است که در زندگی همه نقش دارد.
* به لحاظ زمانی، امضای این سند چه پیامی برای غرب بالاخص ایالات متحده دارد؟
شرایط جهانی امروز متفاوت است. در جنگ سرد، جهان به دو اردوگاه ایستا به علاوه یک بلوک غیر متعهد قابل توجه (که غرب اغلب طرفدار شوروی بود) تقسیم شد. امروز ما جهانی اساساً چند قطبی داریم، اما نهادهای نظم جهانی لیبرال هرگز مانند قبل، در معرض تهدید قرار ندارند. این موضوع به چین قدرت می دهد تا بخواهد جهان بینی خود را تحمیل کند.
روابط ایالات متحده و چین از سالهای گذشته بدترین شکل روابط بوده و به نظر می رسد که بدتر هم شده است. تیم بایدن صریحاً اظهار داشت که دوران تعامل با چین به طور نامتعارف به پایان رسیده است. این توصیف روابط ایالات متحده و چین به عنوان «جنگ سرد» جدید، امری عادی شده و اشاره به رقابت بین نسل های مختلف ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی که بر نیمه دوم قرن بیستم سایه افکنده است، دارد.
رشد سریع اقتصادی چین، نفوذ غالب آمریکا را نه تنها در سراسر آسیای شرقی، بلکه در مناطق عمده جهان از جمله خاورمیانه و خلیج فارس به چالش کشیده است. در حالی که ایالات متحده و چین برای جلوگیری از «جنگ سرد جدید» تلاش می کنند، بسیاری از کشورها مجبور هستند که در حال افزایش خطوط گسل بین دو قدرت بزرگ باشند.
رشد سریع اقتصادی چین، نفوذ غالب آمریکا را نه تنها در سراسر آسیای شرقی، بلکه در مناطق عمده جهان از جمله خاورمیانه و خلیج فارس به چالش کشیده است
مشخصاً ایران انتخاب خود را در مراحل اولیه به نفع مشارکت با چین (و روسیه) انجام داده است. با این توافق استراتژیک، چین و ایران سیگنال شدیدی به واشنگتن ارسال کرده اند که در مقابل جنگ سرد اعلام شده ایالات متحده، در یک اردوگاه و جبهه خواهند بود.
* در سفر وزیر امور خارجه ایران به چین، وزیر خارجه چین به نوعی امضای این توافق نامه را به حل و فصل اختلافات ایران با کشورهای منطقه گره زد. اما او نهایتا برای امضای توافق نامه به ایران سفر کرد و توافق را امضا کرد. آیا از زمان به قدرت رسیدن بایدن در ایالات متحده تغییری در دیدگاه چین ایجاد شده است؟ به عبارت دیگر، آیا چین منتظر سیاست دولت جدید ایالات متحده بوده است؟
در حالی که پکن و تهران در حال جستجوی منافع سیاسی با تبلیغ روابط خود هستند، نتایج واقعی عقب تر از تعامل چین با رقبای ایران در خلیج فارس است. به طور خلاصه، این توافق نامه نشان دهنده تلاشی برای بازگرداندن روابط چین و ایران با سایر کشورهای خاورمیانه است، نه گسترش فراتر از حد معمول برای تعامل چین با منطقه.
این توافق نامه نشان دهنده تلاشی برای بازگرداندن روابط چین و ایران با سایر کشورهای خاورمیانه است، نه گسترش فراتر از حد معمول برای تعامل چین با منطقه
فراموش نکنیم که چین دارای روابط اقتصادی و امنیتی قابل توجه تری با کشورهای حاشیه خلیج فارس است که به عنوان یک مانع خصمانه برای منافع ایران تلقی می شود. سرمایه گذاری چین در ایران از ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ به ۱۸.۲ میلیارد دلار رسیده است. در همین مدت، چین ۳۰.۶ میلیارد دلار در عربستان سعودی و ۲۹.۵ میلیارد دلار در امارات سرمایه گذاری کرده است.
بنابراین، مهم است که پکن در زمینه استراتژیک خود نسبت به ایران و خلیج فارس با درایت و متعادل باشد. از آنجا که پکن در حال گفتگو با هر دو کشور است و منافع استراتژیک خود را برای حفظ امنیت در منطقه در خط مقدم دنبال می کند، طبیعی است که تلاش خواهد کرد اختلافات را برطرف سازد و تنش های ایران را کاهش دهد.
علاوه بر این، باید این نکته را نیز در نظر داشته باشیم که روابط اقتصادی چین با ایالات متحده بسیار مهمتر از مشارکت با ایران است و پکن بارها و بارها نشان داده که به دلیل تجارت با ایران، قصد صدمه زدن به روابط خود با واشنگتن را نخواهد داشت.
روابط اقتصادی چین با ایالات متحده بسیار مهمتر از مشارکت با ایران است و پکن بارها و بارها نشان داده که به دلیل تجارت با ایران، قصد صدمه زدن به روابط خود با واشنگتن را نخواهد داشت
همچنین، پویایی جدید در امریکا این است که جو بایدن سیاست خارجی باراک اوباما را احیا کرده و پس از خروج ترامپ از توافق هسته ای با ایران، قصد بازگشت به برجام را دارد. همه این مسائل به این خاطر است که روابط ایران با چین منحصر به فرد نخواهد بود و احتمالاً با سایر منافع استراتژیک که هر دو طرف درگیر آن هستند، تعدیل خواهد شد.
* یکی از موارد مهمی که برای این سند همکاری مطرح می شود اتصال زمینی ایران به عراق و سوریه است. از این طریق چین می تواند به دریای مدیترانه از طریق ایران، عراق و سوریه متصل شود. ایران حضور تثبیت شده در بندر طرطوس سوریه دارد و نیروهای طرفدار ایران بر گذرگاه مرزی البوکمال در استان دیرالزور سوریه و گذرگاه القائم در استان الانبار عراق نیز کنترل دارند. به نظر شما این مسیر تا چه اندازه قابل تحقق است؟
بله در واقع امکان دستیابی چین به مدیترانه از طریق اتصال زمینی ایران به عراق و سوریه وجود دارد، سه کشوری که بیشتر از ایالات متحده در پکن به عنوان دوست و متحد چین شناخته می شوند. ترکیه ارتباط دیگری با مدیترانه و اروپا از طریق منطقه خزر فراهم می کند.
بیش از هفت سال پس از آنکه شی جین پینگ، رئیس جمهور چین ابتکار عمل «یک کمربند_ یک جاده» کشور خود (BRI) را که پروژه گسترده زیرساختی و توسعه اقتصادی به عنوان مهمترین و بلندپروازانه ترین طرح استراتژیک قرن بیست و یکم تاکنون ظاهر شده، اعلام کرد. این طرح برای ایجاد ارتباط آسیا و اروپا از طریق آفریقا و خاورمیانه، ایجاد انگیزه در سرمایه گذاری و افزایش ادغام اقتصادی جهانی با شرایط تعیین شده در پکن است.
پیش بینی می شود سرمایه گذاری های چین تا سال ۲۰۲۷ بیش از یک تریلیون دلار در درجه اول در بنادر و فرودگاه ها، همچنین شبکه های راهداری، راه آهن، مخابرات و نیروگاه های تولید برق خواهد بود. پنجاه منطقه ویژه اقتصادی در طول مسیرها نیز برنامه ریزی شده است.
شکی نیست که این پروژه مشکلات خود را از جمله مسائل مرتبط با پایداری، اتهامات فساد و بینش و قدرت دریافت از BRI به عنوان جبهه ای برای هژمونی چین، داشته باشد.
در خاورمیانه، طرح «یک کمربند_ یک جاده» می تواند ایالات متحده را مجبور به تعریف مجدد نقش خود در منطقه کند، حتی اگر واشنگتن قصد دارد از رد پای نظامی و دیپلماتیک خود بکاهد. چنین استراتژی می تواند نقش مهمی در واکنش کلی ایالات متحده به بازی سیاسی و اقتصادی قاطعانه چین داشته باشد البته پاسخی که مطمئناً توسط دولت بایدن مورد بازنگری قرار خواهد گرفت.
از زمان افتتاح طرح «یک کمربند_ یک جاده»، پکن حداقل ۱۲۳ میلیارد دلار از طریق تأمین مالی این پروژه به خاورمیانه تزریق مالی کرده است. چندین کشور از جمله عربستان سعودی، امارات متحده عربی، عمان، جیبوتی و مصر در آنجا قرار است تا پروژه های بزرگ بندری و زیربنایی را در نظر بگیرندو سرمایه گذاری کنند. ایران و چین همچنین با یکدیگر همکاری نزدیک دارند زیرا پیمان عظیم تجاری و امنیتی ۲۵ ساله و ۴۰۰ میلیارد دلاری گواه این همکاری گسترده در زمینه اجرای «یک کمربند_ یک جاده» است.
ایران و چین همچنین با یکدیگر همکاری نزدیک دارند زیرا پیمان عظیم تجاری و امنیتی ۲۵ ساله و ۴۰۰ میلیارد دلاری گواه این همکاری گسترده در زمینه اجرای «یک کمربند_ یک جاده» است
تمرکز تجارت چین در خاورمیانه خلیج فارس محور است. آینده این روابط تجاری از طریق مدل BRI گسترده تر «۱ + ۲ + ۳» پکن هدایت خواهد شد: انرژی مبتنی بر هیدروکربن به عنوان کانون اصلی، گسترش تجارت و سرمایه گذاری در کنار پروژه های زیربنایی به عنوان دو توسعه از این تمرکز اصلی؛ و همکاری در زمینه انرژی جدید، انرژی هسته ای و فضا به عنوان سه حوزه پیرامونی بالقوه.
در پایان باید بگویم که ایران با حضور گسترده کارخانه های چینی و همچنین پروژه های جاده ای، ریلی و بندری به عنوان مشکلات اصلی گسترش BRI در میان سایر پیشرفت ها در خاورمیانه به خوبی نشان داده شده است.
نظر شما