تهمینه غمخوار؛ بازار: ایران و افغانستان در طول صد سال گذشته، روابط سیاسی و مبادلات تجاری مطلوبی را به عنوان دو کشور دوست و همسایه با یکدیگر تجربه کرده اند، اما با این وجود، این مناسبات در مقایسه با روابط ایران با دیگر کشورهای همسایه کمتر مورد توجه کارشناسانه قرار گرفته است.
در حالی که موضوعات مهمی که میان دو کشور از جمله مسئله مهاجرین افغان، مواد مخدر و مباحث مربوط به رودخانه هیرمند در راستای توسعه روابط تجاری فی ما بین مطرح می باشد، از اهمیت ویژه ای در رسانه ها و محافل کارشناسی برخوردار است.
در همین راستا، خبرنگار بازار گفتگویی را با «دکتر مجتبی نوروزی»، معاون سابق رایزنی فرهنگی ایران در کابل و کارشناس مسائل افغانستان ترتیب داده تا نظرات ایشان را در رابطه با وضعیت مهاجرین افغانی در ایران و تاثیر بهبود شرایط این افراد بر توسعه روابط تجاری میان ایران و افغانستان جویا شود.
مشروح مصاحبه در ادامه آمده است:
* جنابعالی حضور افغانستانی ها در ایران را به چه میزان برآورد می کنید؟
در خصوص تعداد مهاجرین افغانستانی و حضور این افراد در ایران، یکی از مشکلات اساسی وجود آمار دقیق آن هم به دلیل رفت و آمدها و اقامتهای غیر قانونی است. ما حدود یعنی کمی کمتر از یک میلیون نفر مهاجر و پناهنده افغان داریم که به شکلهای مختلف در کشورمان اقامت قانونی دارند، اما برآوردها بیش از دو میلیون نفر دیگر، مهاجر و مقیم غیر قانونی را نشان می دهد که در فصول مختلف این ارقام تغییر پیدا می کنند و به شکلهای مختلف حضور غیر قانونی دارند.
* تعاملات دو کشور در زمینه مهاجرین افغانستانی را چگونه ارزیابی می‌فرمایید؟
تعاملاتی بین دو دولت جمهوری اسلامی ایران و افغانستان در خصوص موضوع مهاجرین وجود دارد و وزارت امور مهاجرین افغانستان با دولت جمهوری اسلامی ارتباطات خوبی دارد. اساسا نماینده رسمی ثابت نیز در سفارت افغانستان در تهران حضور دارد. اما به نظر می رسد که این تعاملات به اندازه کافی و در سطح مطلوبی نبوده است.
یکی از مشکلات مهم پیش روی وضعیت مهاجرین عدم ارائه خدمات سجلی یا شناسنامه ای مناسب از طرف دولت افغانستان به این دوستان مهاجر در ایران است. لذا، به نظر می رسد که دولت افغانستان باید در این زمینه اقدامات خود را ساماندهی بیشتری کند و خدمات مناسب تر و کاملتری را ارائه دهد تا شناسایی و تثبیت هویت این افراد مخصوصا کسانی که حدود دو تا سه نسل از مدت اقامت غیر قانونی اشان در ایران می گذرد و امکانات دسترسی به سوابق هویتی شان در داخل افغانستان برایشان بسیار ضعیف است، سریع تر انجام شود. این موضوع مسئله بسیار مهمی در خصوص ارائه خدمات است زیرا مشکلاتی که در این باره پیش می آید به عدم تثبیت هویت این افراد منجر می شود.
یکی از مشکلات مهم پیش روی وضعیت مهاجرین عدم ارائه خدمات سجلی یا شناسنامه ای مناسب از طرف دولت افغانستان به این دوستان مهاجر در ایران است
* پذیرایی ایران از مهاجرین افغانی در بهبود روابط دو کشور چه اندازه تاثیر گذار بوده است؟
در رابطه با تاثیر موضوع مهاجرین بر روابط دوجانبه، طی چهل سال گذشته پذیرایی جمهوری اسلامی ایران از مهاجرین افغانی موجب شده تا میزان تعاملات اجتماعی به عنوان پایه اساسی روابط فی مابین در سطح بسیار بالایی برقرار باشد و مهاجرین بازگشت از ایران هم با یک سطح توانمندی ها و سواد بالا به داخل کشورشان باز گردند.
این موضوع نشان می دهد که تصویرسازی مثبتی از ایران و ایرانی در دل جامعه افغانستان قابل مشاهده بوده و از طرف دیگر در ایجاد ارتباطات تجاری، نیز تاثیرات قابل توجهی داشته است. این امر بدان معنا است که به صورت غیر برنامه ریزی شده و خودجوش مناسبات تجاری در سطح مطلوبی انجام شده که در حقیقت نتیجه توسعه سطح اقتصادی مهاجرین افغانستانی در ایران است که مهمترین و بهترین کاتالیزور برای توسعه روابط تجاری بین دو کشور بوده و این نقش را به خوبی ایفا کرده اند به طوری که طی چند سال گذشته؛ ایران به شریک اول تجاری افغانستان تبدیل شده و میزان صادرات ایران به افغانستان در سال گذشته با وجود کرونا که تمامی تعاملات اقتصادی در دنیا دچار لطمه شدند، روند رو به رشدی را طی کرده است.
طی چند سال گذشته؛ ایران به شریک اول تجاری افغانستان تبدیل شده و میزان صادرات ایران به افغانستان در سال گذشته با وجود کرونا که تمامی تعاملات اقتصادی در دنیا دچار لطمه شدند، روند رو به رشدی را طی کرده است
* چه ضرورتهایی برای بهبود شرایط مهاجرین افغان در ایران وجود دارد؟
ضرورت های بهبود شرایط مهاجرین را در چند سطح می توان بررسی کرد: یک سطح مرتبط با مباحث انسانی است که این افراد باید از یک سری حقوق انسانی بهره مند شوند و هر دولت و هر جامعه ای موظف است تا کسانی که به هر علتی نتوانسته اند در سرزمین خودشان به زندگی ادامه دهند، خدمات اولیه زندگی را برایشان فراهم آوردند.
سطح دیگر، سطح ضرورتهای مرتبط با دیپلماسی عمومی است، یعنی به هر حال نوع تعامل و برخورد جامعه ایران با جامعه مهاجرین افغانستانی در تصویر سازی ملت و دولت جمهوری اسلامی ایران، بسیار تاثیر گذار است. اگر برخوردها مناسب و متناسب با امکانات و سطح زندگی مردم در ایران باشد، طبیعتا بر روی تصویر ایران تاثیر مثبتی خواهد گذاشت.
سطح سوم، ضرورت های مرتبط با تداوم زندگی این افراد در جامعه ایرانی است. ارائه خدمات اجتماعی به جمعیت قابل توجه سه میلیون نفری که در برخی از مناطق دارای اکثریت هستند و اجتماعات قابل توجهی را تشکیل می دهند، موجب بالا رفتن ضریب امنیت انسانی و ارتقای سطح عمومی زندگی تمام مردم می شود. لذا باید تمام تلاشها صورت گیرد تا بهترین خدمات البته متناسب با امکانات ملت و دولت جمهوری اسلامی ایران ارائه شود.
* چرا ایران با هزینه های مهاجرین افغانستانی مدارا میکند؟
متاسفانه در رابطه با کمکهایی که کمیساریای عالی پناهندگان و اساسا نهادهای بین المللی مهاجرت به کشورهای مهاجرپذیر و پناهندگان کمک کرده اند، کمترین سطح ارائه در قبال جمهوری اسلامی ایران در طی چند سال گذشته بوده به طوری که هزینه هایی که این سازمانها متقبل شده و یا کمکهایی که ارائه کرده اند، در بسیاری از موارد کمتر از یک درصد کل هزینه ها بوده و اصلا قابل اعتنا نبوده است.
لذا، تمام هزینه هایی که در ایران برای این عزیزان صورت گرفته، عموما به صورت مستقیم از سوی جمهوری اسلامی انجام شده که بخشی از آن مرتبط با وظیفه انسانی است که احساس شده و دیگر اینکه دو کشور ایران و افغانستان همسایه و در جوار یکدیگر هستند و دلایل دیگر آن، این موضوع می باشد که توسعه سطح زندگی مهاجرین چه به لحاظ سواد، آموزش، رفاهی و اقتصادی به توسعه تعاملات و روابط تجاری دو کشور منجر خواهد شد و این یکی از توجیهاتی است که ایران برای تقبل هزینه های پناهندگان ارائه می دهد.
* به عنوان سوال آخر، از نظر شما چالشهای پیش روی این مهاجرین در خصوص تامین هزینه های معاش و تحصیلاتشان چیست؟
چالشهای پیش روی مهاجرین افغان در ایران در خصوص تامین هزینه های معاش، تحصیلات، درمان و در کل نیازهای اولیه است. در این خصوص دولت جمهوری اسلامی نهایت همکاری را داشته است.
ذکر این مسئله نیز حائز اهمیت است که بخش مهمی از مهاجرینی که به ایران مهاجرت کرده اند به خصوص نسلهای اول، در آن مراحل اولیه از سطح زندگی مناسبی برخوردار نبوده و در تامین هزینه های زندگی خود دچار مشکلاتی به طور مشخص تامین هزینه های تحصیلات فرزندانشان، بوده اند.
بخش مهمی از مهاجرینی که به ایران مهاجرت کرده اند به خصوص نسلهای اول، در آن مراحل اولیه از سطح زندگی مناسبی برخوردار نبوده و در تامین هزینه های زندگی خود دچار مشکلاتی به طور مشخص تامین هزینه های تحصیلات فرزندانشان، بوده اند
البته در زمان فعلی در حوزه تحصیلات عمومی تا مقطع دیپلم، بر اساس دستور رهبری اتفاقات مناسبی رخ داده و امکان حضور این افراد بدون پرداخت هیچ هزینه اضافه ای در مدارس فراهم است. اما در خصوص تحصیلات عالی کماکان مشکلاتی وجود دارد و حتی قولهایی که از سوی مسئولین به استعدادهای درخشان و شاگرد اول های کنکور داده شده، در برخی از سالها عملیاتی شده و در برخی موارد بدان عمل نشده است. این ناهماهنگی ها و یکسان نبودن قوانین به همراه عدم تداوم قوانین کمک کننده از جمله مشکلاتی است که در مسیر تامین هزینه ها به ویژه در عرصه آمزش پیش روی آن ها بوده است.
نظر شما