ساماندهی بازار فولاد در گرو عدم دخالت دولت

سجاد صفری؛ بازار: صنعت فولاد بعنوان صنعتی مادر نقشی تاثیرگذار در توسعه اقتصادی کشورها بر عهده دارد؛ صنعت فولاد ایران در سال ۹۹ با آشفتگی بسیاری روبرو بود و سیاست ‌گذاری های اشتباه دلیل اصلی آشفتگی در بازار فولاد بود.
گفتنی است، چند موضوع در آشفتگی بازار فولاد در سالجاری، تاثیر گذار بودند؛ اول موضوع این بود که بازار دلار وضعیت نابسامان و چالشی داشت و دوم اینکه فضای دیپلماسی کشور فضای مساعد و مطلوبی نداشت و سوم اینکه، سیاست ‌گذاری در بازار فولاد و تعیین دستوری قیمت‌ها از مسائلی بود که موجب آشفتگی و عدم آرامش در بازار فولاد کشور شد و زمینه سوء استفاده رانت‌ خواران را فراهم کرد.
نکته مهم دیگری که باعث تأمل خیلی از فعالان بازار فولاد شده این است که در سال ۹۹ به دلیل برخی از سیاست‌های غلط در حوزه تنظیم بازار، شرکت‌های عرضه ‌کننده بزرگ فولاد را نسبت به عرضه کامل محصولات خود در بورس کالا دلسرد کرد و اجبار به فروش ارزان نرخ مواد اولیه از جمله همین سیاست‌های اشتباه بود.
در طرف مقابل به دلیل ضعف نظارتی، خریداران مواد اولیه ارزان، نیز به جای فروش محصولات خود در بورس با سود معقول، مسیر بازار آزاد را در پیش گرفتند و همین موضوع، باعث شد که سازندگان مسکن، تولیدکنندگان لوازم خانگی و خودرو به جای اطمینان از دریافت مواد اولیه، راهی بازار آزاد شوند و مواد مورد نیاز را به دلیل بدعهدی نوردکاران از بازار سیاه تامین کنند.
اگر سیاست‌گذار زمینه حضور همه جانبه زنجیره فولاد را در بورس مهیا می ‌کرد بدون شک، هیچ نیازی به ابلاغ دستورالعمل‌های بسیار و متعدد و ایجاد محدودیت‌های مختلف در بازار نبود و بازار با وجود نوسانات قیمتی به تعادل می ‌رسید.
در ماه‌های گذشته با ایجاد محدودیت‌های قیمتی، شرایطی ایجاد شد تا تعهدات عرضه شرکت‌ها اجرایی نشود و بخش قابل توجهی از محصولات در بازار آزاد با نرخ‌های بالا به مصرف ‌کنندگان فروخته شد؛ در اینجا نه تنها اهداف اولیه دولت و وزارت صمت برای رسیدن محصول با نرخ معقول به مصرف ‌کننده محقق نشد بلکه رانتی بزرگ به دریافت ‌کنندگان مواد اولیه ارزان از طریق سامانه بهین یاب وزارت صمت رسید.
به دلیل دخالت‌های مستقیم در روند بازار فولاد یک سردرگمی در این بازار به وجود آمده است؛ اینکه برای عرضه، محدودیت قیمتی وجود دارد و در طرف تقاضا نیز سامانه بهین یاب وزارت صمت مانعی جدی است در واقع، بخشی از مواد اولیه کشور را در اختیار افرادی محدود قرار می ‌دهد که نظارت دقیقی هم روی عملکرد آنها نیست.
راهکار اصلی در زمینه ساماندهی به بازار فولاد، حضور فعالان زنجیره فولاد در بورس کالا است و نظارت به جای دخالت می‌ تواند آغازی بر حل مشکلات بازار فولاد باشد به شکلی که بدون دخالت‌های دستوری همه تولیدکنندگان را به عرضه محصول در بورس تشویق شوند و در پایان، مسیر عرضه محصولات تولید شده از مواد اولیه واسطه ‌ای را نیز در بورس مهیا شود تا همه چیز به شکل شفاف رقم بخورد.
وقتی که صنایع پایین ‌دستی نوردی ملزم شده‌ اند که تولیدات خود را در بورس عرضه کنند اما بخش بزرگی از تعهدات خود را انجام نمی ‌دهند؛ با یک بازار سیاه بزرگ و محصولات مورد نیاز مصرف مسکن، لوازم خانگی و خودرو مواجه می‌ شویم که این محصولات با قیمت های بالا به‌ دست مصرف ‌کنندگان می‌ رسد.
عدم نظارت صحیح بر عملکرد خریداران مواد اولیه ارزان، باعث شد تا یک بازار پُر سود و وسوسه‌ کننده به نام بازار سیاه محصولات فولادی در بیرون از بورس شکل‌ بگیرد و صنایع پایین دستی فولاد نیز جذب آن ‌شدند.
مصرف‌ کننده، یعنی متقاضیان آهن و میلگرد برای ساختمان ‌سازی یا متقاضیان ورق ‌های فولادی برای تولید لوازم‌ خانگی و خودرو ناچار هستند تن به قیمت‌های نامتعارف و بالای بازار آزاد بدهند. آنها البته، یکی از حلقه‌های زنجیره هستند و محصول تولید شده را با احتساب هزینه تمام‌ شده و درصدی سود به بازار عرضه می‌ کنند.
بنابراین، مصرف ‌کننده نهایی، یعنی خریداران مسکن، لوازم ‌خانگی و خودرو متضرر اصلی این زنجیره هستند که مجبور هستند هزینه‌ هایی بالا برای تهیه مایحتاج خود بپردازند. پس با مرور آنچه که در این فرآیند رخ می‌ دهد ملاحظه می‌ شود که هدف دولت درخصوص حمایت از مصرف‌ کننده محقق نشده و مصرف‌ کننده، تحت‌ فشار هزینه‌های بازار سیاه قرار دارد؛ در این بین متأسفانه، فقط عده‌ای محدود که اسم تولیدکننده را یدک می‌ کشند به رانت‌های باد آورده رسیدند.