تهمینه غمخوار؛ بازار: اتحادیه اوراسیا (EAEU) که به عنوان یک بلوک تجاری گسترده در قالب اتحادیه اروپا شناخته می شود، مشتاق اتصال اروپا، آسیا و اقیانوسیه و همچنین ادغام مزایای اقتصادی مناسب کشورهای واقع در آسیای مرکزی، شمالی و اروپای شرقی با بازار بیشتر است. توافق تشکیل این اتحادیه در سال ۲۰۱۴ توسط سه کشور بلاروس، قزاقستان و روسیه امضا شد و یک سال بعد با پیوستن ارمنستان و قرقیزستان متمرکز بر مقابله با مداخله گری اقتصادی و سیاسی کشورهای غربی و اروپایی در مسائل مرتبط با کشورهای آسیای مرکزی، عملاً به اجرا درآمد.
همچنین، این اتحادیه اقتصادی با هدف ایجاد یک بازار واحد برای کالا، خدمات، سرمایه و نیروی کار به عنوان اولین گام برای ادغام عمیق تر ملتهای همفکر شکل گرفت و افزایش رقابت پذیری و همکاری میان اقتصادهای عضو به اضافه توسعه پایدار را پایه و اساس کار خود قرار داد.
در این میان ایران و قرقیزستان به عنوان دو تن از اعضای این اتحادیه یکی به عنوان عضو دائمی و دیگری عضو موقتی همواره با تاکید بر توسعه روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه در تلاش بوده تا از طریق این اتحادیه زمینه بسیار خوبی در راه افزایش مناسبات تجاری و تعمیق همکاری ها با توجه به ظرفیت های زیاد هر دو فراهم کنند، زیرا حجم مبادلات تجاری دو جانبه در طول سالهای گذشته پیشرفت چشمگیری را مشاهده نکرده است.
بر همین اساس، تاکید روسای جمهور دو کشور این است که برای همکاری های اقتصادی نباید منتظر پایان کرونا باشند، زیرا می توانند در چارچوب پروتکل های بهداشتی مبادلات تجاری و همکاری های اقتصادی را افزایش دهند. از نظر رئیس جمهور قرقیزستان، کشورش همواره و همیشه برای ایران، دوست و برادر خواهد ماند و قرقیزستان به خاطر ارائه کمک های بهداشتی و درمانی برای مقابله با بیماری کرونا همواره قدردان ایران خواهد بود.
در همین راستا، خبرنگار بازار گفتگویی را با «حیدر رضایی»، کارشناس مسائل آسیای مرکزی به ویژه قرقیزستان در خصوص گسترش روابط فی مابین ایران و قرقیزستان با توجه به کم بودن حجم تجارت غیرنفتی ترتیب داده که در ادامه می خوانیم:
* با توجه به حجم کم روابط تجاری غیرنفتی ایران و قرقیزستان و از سوی دیگر ظرفیت‌های موجود در دو کشور، بخش خصوصی و نهادهای دولتی تا چه اندازه در پیشبرد این مناسبات در سطح بالاتر تاثیرگذار خواهند بود؟ پیشنهاد شما در جهت توسعه همکاری‌های اقتصادی ایران و قرقیزستان و حمایت از تجارت بین دو کشور چیست؟
در ابتدا لازم است برای روشن‌تر شدن موضوع، گریز کوتاهی به مناسبات دو کشور داشته باشیم. در طول تاریخ، مناسبات بین کشورهای ایران و قرقیزستان با روابط بسیار پایدار، گرم و دوستانه‌ای پیوند خورده‌اند. البته، موانعی وجود دارد که به طور عینی مانع توسعه روابط تنگاتنگ می‌شود. از آن جمله می توان به فاصله جغرافیایی، فقدان ارتباط مستقیم هوایی و ریلی و همچنین موانع دیگر (کشورهای اطراف قرقیزستان برای مدت طولانی موانعی برای حمل‌ونقل کالا به قرقیزستان ایجاد می‌کردند از جمله از مسیرهای ازبکستان و قزاقستان از طریق اعمال نرخ تعرفه بالا و سایر موانع غیرتعرفه‌ای) اشاره کرد.
با این حال، همچنین باید توجه داشت که هیچگاه از نظر سیاسی بین ایران و قرقیزستان مشکلی وجود نداشته و گفتگوی میان آنها همواره بر اساس احترام متقابل و افزایش علاقه به فرهنگ و سنت‌های دو کشور بوده است. همچنین، در خصوص درک ایران از جامعه قرقیزستان، باید تصریح کرد که هیچ پیش‌زمینه منفی درباره سازمانهای ایرانی مرتبط با آموزش، فرهنگ، علوم و همچنین تجارت و کارآفرینی وجود ندارد.
متأسفانه نمی‌توان گفت که گردش تجاری متقابل بین دو کشور، در سطحی است که با وضعیت مثبت روابط سیاسی دوجانبه مطابقت داشته باشد. با این حال، در سال ۲۰۱۹ تلاش‌هایی برای بازگشایی پروازهای مستقیم تهران_بیشکک انجام شد که به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا پروازها متوقف گردید.
تاکنون بیش از ۸۰ سند اقتصادی اعم از موافقتنامه، یادداشت‌تفاهم، پروتکل و تفاهم‌نامه بین دو کشور امضا شده که بسیاری از مسائل حقوقی، قانونی و امور حمایتی دولتی جهت حمایت از سرمایه‌گذاری‌ها و مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری بین ایران و قرقیزستان را شامل می‌شود.
چنانچه بخواهیم عینی‌تر صحبت کنیم، مبنای حقوقی همکاری‌های ایران و قرقیزستان سند همکاری ۱۰ سالهای است که در سال ۲۰۱۶ توسط رؤسای جمهور دو کشور امضا شد. از سوی دیگر با توجه به اینکه قرقیزستان عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌باشد، امضای موافقتنامه تعرفه تجارت ترجیحی میان ایران و اتحادیه مذکور، می‌تواند تسهیل‌کننده روابط اقتصادی دو کشور باشد.
در عین حال، قرقیزستان می‌تواند برای مشاغل متوسط و بزرگ ایرانی در بسیاری از حوزه‌ها به ویژه در بخش‌هایی که کمبود شدید و نیازهای روزافزون در قرقیزستان وجود دارد، جذاب باشد. قطعا مشارکت فعال بخش خصوصی و حمایت نهادهای دولتی کشورمان می‌تواند نقش مؤثری در تقویت تعاملات اقتصادی دو کشور ایفا نماید.
اما به نظر می‌رسد بخش خصوصی کشورمان که در جمهوری قرقیزستان فعال می‌باشد، از مشکلی از جمله عدم انسجام و هماهنگی و همپوشانی لازم در فعالیت‌ها رنج می‌برد که توان رقابتی آنها را کاهش داده است.
بنابراین، پیشنهاد می‌شود ضمن تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی از سوی جمهوری اسلامی ایران برای کاهش اثرات تحریم‌ها بر مناسباتمان با همسایگان، راهبرد تقویت همکاری اقتصادی با حوزه اوراسیا تدوین گردد. بخش خصوصی کشورمان نیز با چشم‌اندازی بلندمدت به این حوزه نگریسته و به دنبال بروز رسانی مکانیزم‌های تجارت خود با اوراسیا باشد.
پیشنهاد می‌شود ضمن تقویت دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی از سوی جمهوری اسلامی ایران برای کاهش اثرات تحریم‌ها بر مناسباتمان با همسایگان، راهبرد تقویت همکاری اقتصادی با حوزه اوراسیا تدوین گردد. بخش خصوصی کشورمان نیز با چشم‌اندازی بلندمدت به این حوزه نگریسته و به دنبال بروز رسانی مکانیزم‌های تجارت خود با اوراسیا باشد
با این وجود، پرورش گاو، گوسفند و صنایع لبنی قرقیزستان می‌تواند یکی از موارد جالب برای سرمایه‌گذاران ایرانی باشد. علاوه بر این، در دوره‌های زمانی مختلف، قرقیزستان مقادیر کمی گوشت به ایران عرضه می‌کرد. همچنین، ایجاد شرکتهای بزرگ در زمینه کشاورزی که بتواند هم در بازار اتحادیه اقتصادی اوراسیا کار کند و هم محصولات تا حدی با کیفیت لازم را به بازار ایران عرضه نماید، می‌تواند مورد توجه فعالان اقتصادی ایران و قرقیزستان قرار گیرد.
در ضمن، هزینه مربوط به کارآفرینی در جمهوری قرقیزستان به نسبت دیگر کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (از قبیل روسیه و قزاقستان) هم به جهت وجود نیروی کار ارزان و هم به لحاظ پایین بودن سایر هزینه‌ها پایین‌تر است . از سوی دیگر با توجه به رشد، توجه به مسائل اسلامی در جامعه قرقیزستان، بازار محصولات حلال و اسلامی (هم در زمینه صنایع غذایی هم در بخش پوشاک و هم در حوزه صنایع دستی اسلامی همچون تابلوهای قرآنی) یکی از بخش‌های مورد اقبال و رو به رشد در این جمهوری می‌باشد.
هزینه مربوط به کارآفرینی در جمهوری قرقیزستان به نسبت دیگر کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا (از قبیل روسیه و قزاقستان) هم به جهت وجود نیروی کار ارزان و هم به لحاظ پایین بودن سایر هزینه‌ها پایین‌تر است
به طور کلی می‌توان گفت که ایران و قرقیزستان می‌توانند در زمینه‌های کشاورزی، صنایع فرآوری مواد غذایی، توسعه شرکتهای کوچک و متوسط در زمینه تولید ماشین‌آلات و تجهیزات آبیاری و احیای زمین و افتتاح کارخانه سیمان و همچنین در زمینه تأمین مصالح ساختمانی و بسیاری حوزه‌های دیگر از قبیل صنایع تبدیلی پشم، پوست و چرم، تولید گیاهان دارویی، تولید خوراک طیور و...با یکدیگر همکاری کنند.
* با توجه به توضیحات جنابعالی، قطعا موانعی پیش روی مناسبات تجاری دو کشور وجود داشته و دارد. از نظر شما این موانع چیست و تحریم ها تا چه اندازه در کاهش مناسبات موثر بوده است؟
در مسیر توسعه روابط تجاری میان ایران و قرقیزستان موانعی وجود دارد که می توان به مشکلات مربوط به زبان و عدم اطلاعات کافی درباره بازارها و محصولات دو کشور، عدم پرواز مستقیم (که هزینه‌ها را افزایش می‌دهد) و مشکلات مربوط به روابط مالی و بانکی اشاره کرد.
برخی از این مشکلات فراکشوری بوده و مربوط به تحریم‌های آمریکا می‌شود که نیاز است مجموعه نظام، مکانیزم‌هایی را برای کم اثر نمودن آنها طراحی و اجرا نماید. بعضی دیگر از موانع نیز می‌تواند با عبور تدریجی از بحران کرونا، در قالب حمایت‌ها و مشوق‌های دولتی در جهت تحرک روابط اقتصادی دو کشور از قبیل برقراری پرواز مستقیم، ایجاد مناطق آزاد تجاری با اتحادیه اوراسیا و... پشت سر گذاشته شود.
* چه بخش‌هایی در قرقیزستان مورد توجه سرمایه گذاران ایرانی قرار می گیرد؟
بخش‌های زیر ممکن است در قرقیزستان مورد توجه ایران قرار گیرد:
۱- توسعه صنعت برق- آبی کوچک و متوسط (ساخت نیروگاه‌های برق- آبی کوچک و متوسط)؛ ۲- صنعت ساخت‌وساز و حمل‌ونقل؛ ۳- بخش پزشکی و داروسازی؛ ۴- مهندسی مکانیک و ابزارسازی؛ ۵- افتتاح شعب دانشگاه‌های ایران و جذب دانشجویان قرقیز به دانشگاه‌های ایران؛ ۶- گردشگری پزشکی؛ ۷- گردشگری اسلامی (بازدید از مکان‌های مقدس اسلامی و تاریخی در ایران).
* با اجرایی شدن موافقتنامه تجارت ترجیحی بین جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا از سال گذشته، تا چه اندازه این موافقتنامه باعث افزایش تعاملات اقتصادی و به ویژه حجم روابط تجاری ایران با اتحادیه مزبور، کشورهای منطقه و از جمله جمهوری قرقیزستان شده است؟
در خصوص موافقتنامه مذکور همانگونه که صاحبنظران اقتصادی تصریح می‌کنند، به لحاظ حقوقی و دیپلماسی اقتصادی، بستر لازم برای همکاری با این اتحادیه فراهم شده است، اما بهره‌مندی کامل از این فرصت نیازمند فراهم شدن زیرساختهای لازم در بخش‌های مختلف است.
مشکلات مربوط به پاندمی کرونا نیز مزید بر علت شده و موجب شده تا علی رغم سپری شدن بیش از یک سال از امضای موافقتنامه، فعال‌سازی کافی در این بخش صورت نگیرد و ما تا دستیابی به نتایج مورد انتظار فاصله داشته باشیم. با این وجود، امضای موافقتنامه فوق‌الذکر در تسهیل فعالیت بخش اقتصادی ایران در جمهوری قرقیزستان اثرات مثبتی داشته و با کاهش هزینه‌های گمرکی، به قدرت رقابت‌پذیری محصولات ایرانی در این کشور آسیای مرکزی مساعدت نموده است.
* نظر شما در رابطه با صندوق مشترک تهاتر یا پایاپای کالا و همچنین صندوق مشترک سرمایه‌گذاری میان دو کشور چیست؟
این امر قطعا می‌تواند برای کشورمان مفید باشد. ضمن آنکه به نظر می‌رسد با توجه به نیاز قرقیزستان به سرمایه‌گذاری، طرف قرقیز نیز از ایجاد صندوق سرمایه‌گذاری مشترک استقبال خواهد کرد. علاوه بر این، توسعه و تقویت تعاملات اقتصادی تهران_بیشکک می‌تواند در تقویت جایگاه ایران در این جمهوری آسیای مرکزی بسیار اثرگذار باشد. ذکر این نکته نیز لازم است، بیشکک همواره از عضویت ایران در سازمانهای منطقه‌ای حمایت کرده است.
* چه موضوع یا موضوعات شایانی در اقتصاد قرقیزستان موجب پیشبرد اقتصادی این کشور کوچک و بازارهای در خور توجه آن شده است؟ با توجه به اینکه ویروس کرونا اختلالات جدی را متحمل اقتصادهای جهان کرده است، قرقیزستان چگونه با این بحران برخورد کرده است؟
قرقیزستان در بخش‌های معادن، کشاورزی، دامپروری و گردشگری پتانسیل قابل‌توجهی دارد. با پیوستن قرقیزستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، کشاورزی این کشور فرصتی منحصر به فردی برای صادرات محصولات خود به کشورهای عضو این سازمان دریافت کرد. با این حال با توجه به کمبود بودجه جهت صدور گواهینامه محصولات برای مطابقت با استانداردهای اتحادیه مذکور، محصولات قرقیزستان در حجم کم صادر می‌شوند که به طور قابل‌توجهی بر توسعه بیشتر این کشور تأثیر می‌گذارد.
از سوی دیگر، ایران دارای تجربه فوق‌العاده‌ای در زمینه کشاورزی، دامپروری، توسعه صنایع غذایی و فرآوری در صنعت کشاورزی است. با توجه به استانداردهای کیفیتی بالا در ایران در رابطه با صنایع غذایی، این تجربه برای قرقیزستان مورد تقاضای زیاد تولیدکنندگان بزرگ و مزارع متوسط و کوچک می‌باشد.
اقتصاد جمهوری قرقیزستان نیز همانند سایر کشورها از آسیب‌های شیوع ویروس کرونا مصون نمانده، اما در راستای کاهش این اثرات، مقامات کشور ضمن کمک خواستن از نهادهای بین‌المللی، اقدام به واردات واکسن از روسیه و چین نموده‌اند. با این وجود، بخش گردشگری این جمهوری افت چشمگیری داشته و به نظر می‌رسد در کوتاه‌مدت تحرک لازم را پیدا نکند.
* مهمترین اقلام صادراتی جمهوری اسلامی ایران به قرقیزستان چیست و سهم ایران در تجارت خارجی این کشور را از دو سال گذشته چقدر ارزیابی می کنید؟
مهمترین محصولات صادراتی کشورمان به قرقیزستان شامل؛ پسته و خرما، فرش ماشینی، رنگ و مصالح ساختمانی، صابون و مواد شوینده، ظروف شیشه‌ای، محصولات پلاستیکی، پوشاک و... می‌باشد. متأسفانه، سهم ایران در تجارت خارجی جمهوری قرقیزستان بسیار اندک بوده و کمتر از ۴/۰ درصد (کمتر از چهار دهم درصد) کل تجارت خارجی این کشور را تشکیل می‌دهد.
* مهمترین زمینه هایی که شرکتهای ایرانی از محل اعتبارات سازمانهای بین المللی و یا اعتبارات جمهوری اسلامی ایران در قرقیزستان فعال بوده اند چیست؟
از مهمترین پروژه‌هایی که با اعتبارات جمهوری اسلامی ایران در جمهوری قرقیزستان به اجرا درآمده است می‌توان به مشارکت در پروژه‌های عمرانی و زیربنایی این کشور از جمله در بخش ساخت جاده، خیابان، مدرسه، ورزشگاه، واحدهای مسکونی و تجاری اشاره کرد.
* با توجه به تنوع بازار و منابع موجود در کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، پیوستن به آن یک فرصت قابل‌توجه برای اقتصاد کشورهای عضو ایجاد می‌کند و می‌توان از این طریق بخشی از کمبودهای اقتصادی را جبران کرد. با این اوصاف حضور و تعامل ایران با این اتحادیه چه منافعی برای ایران به همراه خواهد داشت؟ در واقع با توجه به اینکه ایران به دنبال آن است تا عضو دائمی این اتحادیه شود، همکاری با این اتحادیه با توجه به شرایط تحریمی تا چه اندازه موثر است؟
باید تصریح کرد که در پس‌زمینه فشارهای مداوم آمریکا، ایران پیوستن به پروژه اوراسیا را نوعی «چتر» اقتصادی و ژئوپلیتیکی برای خود می‌داند. از سوی دیگر، ظهور چنین بازیگر مهمی در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، به طور جدی نقش این سازمان و وزن اقتصادی و ژئوپلیتیکی آن را افزایش می‌دهد. برخی از تحلیلگران نیز انتظارات ایران از عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را به دو مؤلفه مربوط می‌دانند: روابط تجاری و اقتصادی و همکاری‌های نظامی و سیاسی.
پیوستن احتمالی کشورمان به اتحادیه اوراسیا همچنین به ما این امکان را می‌دهد که تا حدی هزینه‌های تحریم‌های آمریکا را خنثی نموده، توازنی در برابر سیاست تحریم‌های واشنگتن ایجاد کنیم و دولت ایالات متحده را وادار ساخته تا در برخورد با ایران انعطاف بیشتری داشته باشد. در بخش اقتصادی نیز عملیاتی شدن توافقات حاصل شده با این اتحادیه، اثرات مثبتی را در بسیاری از زمینه‌ها در پی خواهد داشت.
* توافق‌نامه موقتی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، امکان بهره مندی از این بازار را به لحاظ دیپلماسی کلان برای فعالان عرصه اقتصاد فراهم و مشارکت فعالی در مقابله با تحریم‌های غرب با اعضا ایجاد کرده، اما عدم زیرساختهای لازم و مشکلات حمل و نقل مسائلی را به وجود آورده است. نظر شما در این باره چیست؟
این، نکته درستی است چراکه برای عملیاتی شدن توافقات حاصله نیازمند اجرای زیرساختهای لازم و رفع مشکلات و موانع موجود هستیم. به نظر می‌رسد در پس‌زمینه همه‌گیری کرونا، کشورهای عضو اتحادیه بر فعال‌سازی پتانسیل‌های ترانزیتی متمرکز شده‌اند (این امر را سخنان مدیران اتحادیه تأیید می‌کند). در این راستا، هماهنگی میان سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند ملی کشورهای عضو و بکارگیری فناوری‌های نوین در زمینه سازماندهی و پردازش حمل کالا در ترافیک بین‌المللی، هم‌اکنون در کانون توجه تصمیم‌گیران این اتحادیه قرار گرفته است. شایسته است که کشورمان نیز در راهبردهای حمل‌ونقلی خود با چشم‌اندازی بلندمدت، برنامه‌هایی را برای توسعه همکاری‌های در این بخش با اتحادیه اقتصادی ارواسیا در نظر بگیرد.
با احتساب این نکته که در پروژه کریدور حمل و نقل شمال به جنوب، پیوستن ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، حرکت کالاهای روسیه به بندر چابهار و از طریق مسیر مستقیم دریایی به بمبئی را تسهیل می‌کند. روسیه برای دستیابی به تجارت دریایی قرن‌ها تلاش کرده است و حال آنکه از طریق ایران تقریبا مسیرهای زیادی وجود دارد که این مسیرهای تجاری علاوه بر هند، می‌تواند به عراق، سایر کشورهای حوزه خلیج فارس، کشورهای آفریقا و... ادامه یابد.
نکته دیگر اینکه نگرانی از افزایش نفوذ ترکیه در منطقه به ویژه در آذربایجان که در جریان حوادث اخیر «قره‌باغ» تقویت شده است، روس‌ها را (به عنوان ستون فقرات اتحادیه اوراسیا) در همکاری با ایران مصمم‌تر ساخته است.
علاوه بر این،« بانک توسعه اوراسیا» می‌تواند آن دسته از پروژه‌های صنعتی را که در آینده برای همه اعضای مفید می‌باشد و به ایران نیز این امکان را بدهد جایگاه مناسبی در اتحادیه اوراسیا پیدا کرده و تأمین مالی نماید. به نظر می‌رسد کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا که از جانب غرب تا حدودی تحت فشار قرار دارند، علاقمندند جایگزینی برای محصولات تولید شده اروپا و ایالات متحده پیدا کنند. در عین حال، ایران این فرصت را دارد که در تولید سرمایه‌گذاری نماید چرا که محصولات باکیفیت و رقابتی آن، مصرف‌کننده خود را در این حوزه پیدا خواهد کرد.
نظر شما