«راه ابریشم یخی»؛ بلندپروازی چین در قطب شمال| کریدور رقیب ایران

بازار؛ گروه بین الملل: استفاده همه جانبه از ابزارهای ترانزیتی در عصر جهانی شدن اقتصاد و تجارت یکی از راه های بی بدیل و ضروری در توسعه روابط تجاری میان کشورها به ویژه قدرت های اقتصادی بزرگ با بازارهای هدف خود در سرتاسر جهان به حساب می آید.

بدون شک برای رسیدن به حداکثر میزان توسعه کریدورها و گذرگاه های تجاری از حیث کمی و کیفی می بایست تمامی ابزارها و راه های مناسب توسعه ترانزیت بین الملل را به خوبی شناسایی و مطالعه کرده و ظرف کوتاهترین مدت ممکن آن را عملی ساخت.

گذر از میان یخ های دستکم ۱۵۰ سانتی متری قطب شمال با استفاده از کشتی شاید در زمان های نه چندان دور تنها یک آرزوی کودکانه و رویا به حساب می آمد. تا پیش از جنگ جهانی دوم و آغاز جنگ سرد انجام چنین کاری نه توجیه چندان قوی داشت و نه امکان آن به صورت حرفه ای و به عنوان طرحی جامع وجود خارجی وجود داشت.

با آغاز جنگ سرد و رشد سریع فناوری هسته ای شوروی در دهه های ۶۰ تا ۹۰ میلادی، توسعه بسیاری از فناوری های مربوط به عرصه هسته ای مانند ساخت رآکتورها، غنی سازی، تولید تسلیحات هسته ای و غیر از یک سو، و توسعه صنایع دریایی به ویژه در بخش نظامی از سوی دیگر در دستور کار شوروی قرار گرفت. اما در آن زمان، دلایل اصلی مسکو برای تمرکز بر قطب شمال را می توان به اهمیت این بخش از کره زمین به عنوان مرزهای طبیعی و آبهای سرزمینی شوروی، فروش بخشی از مناطق قطب به آمریکا و لزوم تحمل همسایگی با واشنگتن در قطب عنوان کرد.

اما حقیقت این است که با وجود قرار گرفتن کشورهای اسکاندیناوی، کانادا، روسیه و گرینلند در نزدیکی عرض جغرافیایی قطب شمال، شاید هیچ یک ازآنها نتوانسته اند به اندازه روسیه از فرصت های موجود در این بخش از زمین استفاده کند.

از زمان روی کار آمدن ولادیمیر پوتین به عنوان رئیس جمهوری روسیه در سال ۲۰۰۰ و طرح های وی برای نوسازی و دگرگونی در اقتصاد این کشور، راه های دسترسی به بازارهای جهانی در اولویت کار روسیه قرار گرفت. یکی از مسائل مورد بررسی روسیه در روند توسعه اقتصادی این کشور به پیدا کردن مشتریان جدید برای منابع نفت و گاز به عنوان یکی از مهمترین اقلام اساسی روسیه در بخش صادرات باز می گردد. در همین راستا روسیه اقدام به توسعه و اجرای طرح های کلان و قابل توجهی مانند خط لوله انتقال گاز روسیه – ترکیه به نام Turkish Stream نمود.

با وجود اجرای طرح های مذکور، مشکل اساسی روسیه در دسترسی به بازارهای جهانی، همچنان مساله مورد دغدغه «پتر کبیر» یعنی دسترسی به آبهای گرم بود که البته این مشکل در شکل کلاسیک خود از طریق ایران به عنوان تنها همسایه روسیه که قابلیت دسترسی به آبهای گرم دارد حل می شد. پتر کبیر ایران را بخشی از Heart Land یا قلب زمین می دانست و معتقد بود تنها راه موفقیت در تجارت جهانی برای روسیه دسترسی به ایران  و آبهای گرم خلیج فارس است. 

 به همین جهت و در راستای این تئوری کلاسیک در زمینه ژئوپولیتیک، روس ها همواره به دنبال یافتن راهی برای دسترسی آزاد به ایران و آبهای سرزمینی این کشور داشته اند.

اما با رشد فناوری دریایی روسیه و تاکید ولادیمیر پوتین بر نوسازی اقتصادی این کشور، به نظر می رسد روسیه راهی مطمئن تر برای دسترسی به آبهای گرم در قیاس با مسیر ایران یافته و آن هم استفاده از آبهای سرزمینی خود در قطب شمال است که می تواند این کشور را از غرب به اروپا و از شرق نیز به خاور دور و چین متصل کند.

استفاده از آبهای قطب شمال برای ترانزیت بین المللی بار موضوعی است که فنآوری لازم برای انجام آن تنها در دست روسیه و آمریکا بوده و البته آمریکا به دلیل عدم وجود جذابیت کافی این مسیر از یک سو و دسترسی به آبهای آزاد و پایان یافتن دوره جنگ سرد از سوی دیگر علاقه چندانی به توسعه فناوری دریایی خود در این بخش نشان نداده است. ایالات متحده تنها یک ناو یخ شکن قدیمی متعلق به دوران جنگ سرد برای گذر از آبهای قطب شمال دارد که در سال ۱۹۷۶ ساخته شده و بنا بر هشدار گشت ساحلی آمریکا، تا سال ۲۰۲۳ دیگر قابل استفاده نخواهد بود. البته تقریبا قابل استفاده نیست.

در ادامه به بررسی این مسیر دریایی مذکور و اهداف احتمالی روسیه از راه اندازی کریدور موسوم به «راه ابریشم یخی» خواهیم پرداخت.

توسعه میادین نفتی قطب شمال و افزایش صادرات نفتی روسیه
روسیه توانست نخستین بار در آگوست ۲۰۱۷ میلادی توانست به صورت موفقیت آمیز نسبت به انتقال محموله ۳۰۰ میلیون دلاری گاز LNG خود از هامرفست نروژ به سمت بندر بوریئونگ کره جنوبی  با استفاده از تانکر کره ای «کریستوف دی مارگری» آن هم ظرف ۱۹ روز اقدام کند که این به معنای طی کردن این مسیر در مدت زمانی ۳۰ درصد کمتر از مسیر سنتی اتصال به کره جنوبی یعنی کانال سوئز است.

روسیه برای ساخت و توسعه میدان گازی «شبه جزیره یامال» (Yamal Peninsula) تاکنون رقمی حدود ۲۷ میلیون دلار هزینه کرده و بهتر است بدانیم که ساخت و توسعه این پروژه به دستور مستقیم ولادیمیر پوتین انجام شده است. تانکر مارگری توانست یخ های به ضخامتی دستکم ۱.۲ متری قطب شمال را شکافته و ظرف مدت باور نکردنی  شش روز و نیم، تمامی عرض قطب شمال را طی کند.

اما آنچه مسلم است در فصول سرد سال امکان این جا به جایی و ترانزیت دریایی از طریق قطب شمال کار چندان ساده ای نبوده و نیاز به ناوهای یخ شکن (Ice Breaker) دارد. به همین جهت روسیه تصمیم گرفته تا ساخت ناوشکن های جدید را آغاز نماید.

در همین راستا «دیمیتری راگوزین» معاون نخست وزیر روسیه در تاریخ ۲۷ دسامبر ۲۰۱۷ میلادی در گفتگو با خبرگزاری ایتارتاس روسیه از آغاز پروژه ساخت دستکم ۳ یخ شکن هسته ای جدید توسط این کشور خبر داده و گفت که مطالعه بر روی پروژه ساخت آنها توسط شرکت «روس اتم» آغاز شده است. بنا برتخمین های ارائه شده از سوی راگوزین، این یخ شکن ها که قرار است به نام های آرکتیکا، اورال و سیبر تولید شوند، بین سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ وارد آبهای قطب شمال خواهند شد.

راگوزین همچنین تاکید کرد که قرار است از این غول های هسته ای در جهت اسکورت تانکر های حمل گاز از شبه جزیره یامال استفاده شود.

به گفته دولت روسیه در صورت بهره برداری کامل از «مسیر دریای شمال» این کشور قادر خواهد بود گاز مایع و نفت تولید شده در شبه جزیره یامال را به غرب و شرق صادر کند. بنابر پیش بینی های انجام شده حدود ۳۰% گاز طبیعی، ۱۳% نفت و ۲۰% گاز مایع جهان در قطب شمال وجود دارد که یامال تنها بخشی از پروژه اکتشافی این منابع عظیم بوده و بسیاری از آنها هنوز به صورت کشف نشده باقی مانده است.

پروژه موسوم به Yamal LNG واقع در شبه جزیره یامال روسیه کلیدی ترین پروژه دریایی روسیه به حساب آمده که دارای ۲۰۰ چاه، یک فرودگاه و ۱۵ تانکر یخ شکن حامل LNG می باشد. به گفته مقام های روسی، یامال توانسته است در سال ۲۰۱۶، دو میلیون لیتر گاز مایع صادر کند و بر اساس تخمین های ارائه شده این رقم تا سال ۲۰۳۰ به ۵۰ میلیون لیتر در سال افزایش خواهد یافت.

این درحالیست که نیاز چین به عنوان بازار هدف اصلی روسیه در این مسیر روز به روز افزایش یافته و در بازه زمانی سالهای ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۴، واردات نفت چین ۲۸% افزایش یافته است.

همچنین بر اساس برآوردهای انجام شده توسط متخصصان حوزه انرژی، کشور چین تا سال ۲۰۵۰ میلادی، مصرف کننده ۱۷% منابع انرژی و ۴۱% از منابع ذغال سنگ جهان خواهد بود. با نگاهی به تصویر زیر به سادگی درخواهیم یافت که روسیه سهم بزرگی در تامین بازار آینده نفتی چین به عنوان بزرگترین مصرف کننده انرژی جهان خواهد داشت.