بازار؛ گروه بین الملل: نوزدهمین اجلاس شورای سران سازمان همکاری شانگهای که هر سال در سطح نخست وزیران کشورهای عضو برگزار می شود، امروز دوشنبه به ریاست معاون رئیس جمهور هند و به میزبانی دهلی نو برای نخستین بار، به صورت ویدئو کنفرانس برگزار خواهد شد.
در حالی که کشورهای روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان در این ویدئو کنفرانس شرکت خواهند کرد، بحث و تبادل نظر در رابطه با همکاری های اقتصادی و تجاری صورت خواهد گرفت.
در همین راستا پیش از آغاز این اجلاس، ریاست دوره ای نشست امروز در چند روز گذشته اعلام کرد که سازمان همکاری شانگهای، یک سازمان مهم منطقه‌ای است که نقش مهمی را در ارتقای همکاری های کشورهای عضو در خصوص موضوعاتی چون صلح، امنیت، تجارت و اقتصاد و فرهنگ بر عهده گیرد.
نشست روز جاری که با هدف رفع چالش هایی که هم اکنون سازمان همکاری شانگهای با آن روبرو است، در حالی برگزار می شود که بیستمین نشست آن در سطح روسای جمهور کشورهای عضو و ناظر در تاریخ ۲۰ آبان با ریاست دوره ای روسیه و حضور نارندرا مودی، نخست وزیر هند، شی جین پینگ رئیس جمهور چین، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، عمران خان، نخست وزیر پاکستان، حسن روحانی، رئیس جمهور ایران و سران دیگر کشورهای عضو و ناظر به صورت آنلاین برگزار شد.
ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در آن نشست ضمن تاکید بر توسعه همکاری های بانکی، اقتصادی سرمایه گذاری و تجاری کشورهای حوزه شانگهای خاطرنشان کرد که همه کشورهای عضو سازمان شانگهای علاقه مند به توسعه همکاریهای سودمند در عرصه های اقتصادی، بازرگانی، اقتصاد دیجیتالی، فناورهای پیشرفته، نوآوریها، حمل و نقل، امنیت انرژی و تولیدات صنعتی هستند و یک چالش آشکار برای امنیت مشترک، افزایش تلاش های برای مداخله مستقیم خارجی در امور کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای است.
علاه بر آن، شی جین پینگ، رئیس جمهور چین پس از اشاره به دوستی و حسن نیت که لازمه تعامل و همکاری میان همسایگان است، تاکید کرد که توسعه واقعی، توسعه همه جانبه، خوب و پایدار است که چین باید با اصرار بر آرمان توسعه توام با نوآوری، هماهنگی سبز، بهره برداری مشترک و گسترش فضای همکاری عملی، به احیای اقتصادی و بهبود زندگی مردم کمک کند.
نارندرا مودی، نخست وزیر هند نیز با انتقاد از برخی همسایگانش تاکید کرد که همه کشورها باید به تمامیت ارضی یکدیگر احترام بگذارند و در این دوره دشوار شیوع بی سابقه بیماری کرونا، صنعت داروسازی هند داروهای ضروری را به بیش از ۱۵۰ کشور ارسال کرده و عنوان بزرگترین تولیدکننده واکسن جهان از ظرفیت تولید و توزیع واکسن خود برای کمک به بشریت در مبارزه با این بحران استفاده خواهد کرد.
حسن روحانی، رئیس جمهور ایران نیز در آن نشست مجازی اعلام کرد که ایران آماده است تا در مسیر مبارزه با کووید-۱۹ تجربیات خود را با کشورهای عضو سازمان به اشتراک گذارد و قادر به تامین نیازهای اصلی بسیاری از کشورهای منطقه و اعضای سازمان شانگهای است. همچنین، تهران حصول امنیت پایدار را جز از طریق همکاری، مشارکت و صلح میسر نمی داند.
در نگاهی به آغاز به کار و تشکیل این سازمان در میابیم که بر اساس آخرین تغییرات، در حال حاضر روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند و پاکستان اعضای اصلی سازمان و جمهوری اسلامی ایران، مغولستان، افغانستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان را تشکیل می دهند.
این سازمان، یک بلوک اقتصادی و امنیتی شامل هشت عضو است که به عنوان فاکتور و وزنه ای قوی در برابر سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) از سال ۲۰۰۱ فعالیت خود را در پکن آغاز کرده که اصلی ترین هدف شکل گیری آن، همکاری های امنیتی در کشورهای آسیای مرکزی بوده است.
همچنین، برقراری توازن در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه یکی از دیگر اهداف شکل گیری این سازمان بوده که چندین سال قبل از وقوع انقلاب های رنگی در فضای پس از اتحاد جماهیر شوروی تأسیس شد که بیشتر در جهت خنثی سازی بنیادگرایی اسلامی بود تا حفظ رژیم های حاکم کشورهای عضو.
در حقیقت، سازمان همکاری شانگهای دو هدف دیگر نیز دارد: یک سیستم امنیتی جمعی با هدف حفظ ثبات در آسیای میانه برای مقابله با تهدیدهای جدید و ایجاد یک چارچوب چند جانبه برای تسهیل تعامل اقتصادی، سیاسی و امنیتی چین در آسیای میانه.
اهمیت ژئواستراتژیک و منابع عظیم انرژی ایران، انگیزه ای برای اعضای شانگهای
در این راستا، حضور ایران در این سازمان می‌تواند مزایا و موقعیت‌های بسیار خوبی را در اختیار ایران و کشورهای همسایه بگذارد. موقعیت جغرافیایی استثنایی و راهبردی ایران که از نظر ذخایر انرژی و معدنی بسیار غنی است، فرصت‌های بی‌شماری را در اختیار سرمایه‌گذاران و تجار کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای قرار می‌دهد و استفاده از آن‌ها، می‌تواند زمینه جهش اقتصادی در کشورهای عضو را فراهم آورد، زیرا ایران به دلیل روابط نزدیک تاریخی، سیاسی و فرهنگی یکی از کشورهای پیشگام نه تنها در خاورمیانه بلکه آسیای مرکزی محسوب می‌شود.
در واقع، سازمان همکاری شانگهای به عنوان یکی از قدرتمندترین بلوک های جهانی در نظر گرفته شده که اگر ایران به عضویت دائم آن درآید، مزایای این امر با توجه به موقعیت ژئواستراتژیک ایران رو به افزایش خواهد بود.
در صورت عضویت دائم ایران در شانگهای، پروژه های «یک کمربند_یک جاده» چین و «اتحادیه اقتصادی اوراسیا» می توانند تاثیر عظیمی بر روی اقتصاد کشور داشته باشد.
عجین شدن استراتژی طرح «یک کمربند-یک جاده» چین با اهداف سازمان همکاری شانگهای و نقش پررنگ و مشارکت ایران در این طرح، موجب می شود تا چینی ها با اعتماد و وابستگی بیشتر لحظه ای به عضویت دائمی ایران شک نکنند.
عجین شدن استراتژی طرح «یک کمربند-یک جاده» چین با اهداف سازمان همکاری شانگهای و نقش پررنگ و مشارکت ایران در این طرح، موجب می شود تا چینی ها با اعتماد و وابستگی بیشتر لحظه ای به عضویت دائمی ایران شک نکنند
ایران از موقعیت ژئواکونومیک و بسیار ویژه ای برخوردار است که ظرفیت های فراوان اقتصادی را در رابطه با کشورهای همسایه برای خود فراهم کرده است. بخشی از این موقعیت مربوط به مرزهای طولانی ایران در سواحل خلیج فارس می باشد که برای کشورهایی که در شمال و شرق ایران واقع هستند و به خلیج فارس راهی ندارند، مفید است.
همچنین، ایران در عرصه انرژی به خصوص گاز در میان کشورهای همسایه خود موقعیت بالایی دارد که همین موقعیت کشورهای همسایه را به خرید و بهره برداری از این منابع ترغیب می کند.
به علاوه، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند هزینه‌های سیاسی و اقتصادی ایران را در عرصه مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم کاهش داده و سطح همکاریهای منطقه‌ای ایران با کشورهای آسیای مرکزی را افزایش دهد.
بدون مشارکت ایران هیچ یک از موضوعات مربوط به تحکیم امنیت در آسیای مرکزی و مسائل توسعه اقتصادی منطقه را نمی‌توان مورد بررسی قرار داد
بدون مشارکت ایران هیچ یک از موضوعات مربوط به تحکیم امنیت در آسیای مرکزی و مسائل توسعه اقتصادی منطقه را نمی‌توان مورد بررسی قرار داد.
بهانه های اعضا برای مخالفت با عضویت ایران / عدم تمایل اعضای شانگهای به ورود فشار و تهدید غرب در مسائل جاری سازمان
جمهوری اسلامی ایران که در ۲۴ مارس ۲۰۰۸ برای عضویت کامل اقدام کرده است، فقط دارای وضعیت ناظر در سازمان است، در حالی که هند و پاکستان که در سال ۲۰۱۵ درخواست عضویت خود را اعلام کردند، در سال ۲۰۱۷ رسما به عنوان کشورهای عضو شناخته شدند.
در واقع، ایران از دوازده سال قبل درخواست عضویت دائمی در این سازمان را مطرح کرده و از نخستین کشورهایی بوده که پس از مغولستان به عنوان عضو ناظر در نظر گرفته شده است، اما هنوز این عضویت قطعی نشده در حالی که قرار بود که در نشست سال ۲۰۱۹ این سازمان که در بیشکک قرقیزستان با حضور رئیس جمهور ایران برگزار شد، مورد بررسی قرار گیرد.
برخی امیدوار بودند و حدس می زنند که تنش های فزاینده بین ایالات متحده و جامعه جهانی ممکن است عضویت کامل ایران در سازمان شانگهای را در آینده نزدیک تسهیل کند، اما به نظر می رسد که این زمان هنوز فرا نرسیده است.
پیش از آنکه ایران در سال ۲۰۱۵ با شش قدرت جهانی از جمله چین، فرانسه، روسیه، انگلستان، ایالات متحده، آلمان و اتحادیه اروپا وارد توافق هسته ای شود، سازمان همکاری شانگهای که چین و روسیه در آن نقش اصلی را دارند، استدلال کرد که تصویب تحریم ها توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد، مهمترین مانع عضویت کامل ایران است.
پس از توافق هسته ای، مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، کلیه قطعنامه های قبلی شورای امنیت خاتمه یافت. با این وجود دوباره عضویت کامل ایران دو بار در سال های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ رد شد و مورد توافق قرار نگرفت. این مسئله نشانه این بود که قطعنامه ها مانع اصلی نیستند و ظاهرا مخالفت با عضویت ایران از سوی برخی کشورهای عضو بوده است.
پیش از اجلاس سه سال گذشته شانگهای، گزارش ها حاکی از این بود که در حالی که چین و روسیه وزن خود را بر روی تهران می انداختند، سایر اعضا، به ویژه تاجیکستان، با پیوستن ایران مخالف بودند.
روابط ایران و تاجیکستان در دسامبر سال ۲۰۱۵ هنگامی که ایران رسماً از محی‌الدین کبیری، رهبر فعلی حزب نهضت اسلامی تاجیکستان برای شرکت در کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی در تهران دعوت کرد، تحت فشار قرار گرفت. تاجیکستان پس از اتهام ارتباط با کودتای نافرجام، ارتباط با حزب نهضت اسلامی تاجیکستان را در سپتامبر ۲۰۱۶ ممنوع اعلام کرد.
پس از آن، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در دیدار با حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در حاشیه اجلاس سران شانگهای در این شهر در سال ۲۰۱۸ اعلام کرد که او از عضویت کامل تهران در این سازمان حمایت خواهد کرد. همچنین، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در اجلاسی در دهلی نو نیز اعلام کرد که کشورش از عضویت ایران در شانگهای حمایت می‌کند.
در حالی که ایالات متحده با بسیاری از کشورها از جمله چین و روسیه درگیر جنگ های تعرفه ای است، جمهوری اسلامی ایران می تواند یک شریک بالقوه خوب در مقاومت در برابر رویکرد آمریکایی ها باشد.
در حالی که ایالات متحده با بسیاری از کشورها از جمله چین و روسیه درگیر جنگ های تعرفه ای است، جمهوری اسلامی ایران می تواند یک شریک بالقوه خوب در مقاومت در برابر رویکرد آمریکایی ها باشد
سازمان همکاری شانگهای به نظر می رسد در حالی که یک سازمان قدرتمند است، در برخی از زمینه های خاص، عمدتا نگرانی های امنیتی و همکاری در زمینه های اقتصادی و انرژی متمرکز شده است. در نتیجه، ممکن است مایل نباشد که به یک کمپین چالش برانگیز و گسترده علیه آمریکا بپردازد. در این حالت، این سازمان می تواند عضویت کامل ایران را یک کاتالیزور برای دوره جدید درگیری مستقیم تر با واشنگتن در نظر گیرد.
در حقیقت، پرونده عضویت دائمی ایران بیش از هر چیز به شرایط سیاسی ایران با غرب وابسته شده است. کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، به شدت علاقه‌مند هستند که این سازمان را از کشمکش های سیاسی بین‌المللی دور نگه دارند و اجازه ندهند که پای فشار و تهدید غرب به مسائل جاری این سازمان وارد شود.
کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، به شدت علاقه‌مند هستند که این سازمان را از کشمکش‌های سیاسی بین‌المللی دور نگه دارند و اجازه ندهند که پای فشار و تهدید غرب به مسائل جاری این سازمان وارد شود
تصمیمات در این سازمان بر اساس اجماع اتخاذ می شود و هر کشوری دارای حق وتو است. از آنجا که هر کشوری سعی می کند از پتانسیل توافق نامه ها و سازمان های بین المللی متناسب با منافع ملی خود بهره مند شود، ایران نیز ممکن است که کار را انجام دهد.
برخی از کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، به ویژه کشورهای پیشرو، ممکن است نگران این موضوع بوده باشند که انتظارات ایران از این سازمان در زمان خروج آمریکا از توافق هسته ای، بالاتر از آن چیزی بوده که قادر به برآورده ساختن آن هستند. حق وتوی ایران در این زمینه مطمئناً مورد توجه هر یک از اعضا بوده است.
به نظر می رسد این موضوعات بخشی از دلیلی است که توضیح می دهد چرا وضعیت ایران در این سازمان ثابت مانده و این که آیا با وجود فشارهای موجود از سوی آمریکا، امیدی به عضویت دائم ایران در این سازمان هست یا خیر.
با این حال، همه دلایل ذکر شده لزوما به معنای مغایرت ایران با سازمان همکاری شانگهای و کشورهای عضو آن نیست. برعکس، ایران به عنوان یک عضو ناظر، در زمینه های اقتصادی، ترانزیتی و امنیتی همکاری خوبی با این سازمان داشته که این همکاری حتی از نظر دو جانبه با کشورهای عضو مانند چین، روسیه، هند و پاکستان نیز بیشتر و عمیق تر شده است.
نظر شما