ونوس بهنود؛ بازار: آن‌هایی که در حوزه تولید عسل اشتغال دارند و تجربه تولید در سایر استانها را نیز داشته‌اند، به عینه شاهد کیفیت عسل تولیدی اردبیل بوده‌اند. مدعی‌اند به دلیل اینکه در دامنه کوه سبلان پوشش متنوع گیاهی و انواع گل‌ها وجود دارد و این میزان تنوع در هیچ‌یک از مناطق دیگر کشور نیست، درنتیجه کیفیت عسل تولیدی نیز بالا بوده و زنبورعسل تا زمانی که گرده گل به میزان کافی در طبیعت وجود داشته باشد، به سراغ غذاهایی مانند شیره و شکر نمی‌تواند برود و این برخلاف غریزه این حیوان است.
اما در مقابل این کیفیت، زهرکامی غیرقابل وصفی نیز نصیب استانی شده که مدعی است کیفی‌ترین عسل را تولید می‌کند.
نه‌تنها عسل در اردبیل به مرحله مطلوب بسته‌بندی دست نیافته بلکه در بازارهای جهانی نیز همچنان جایگاهی برای خود دست‌وپا نکرده است. مسئولان فقط آمار تولید را ارائه می‌کنند و گفته‌شده بالغ‌بر هفت هزار و ۳۰۰ تن عسل در اردبیل از ابتدای سال تولیدشده است.
تمامی اقداماتی که طی سال‌های اخیر برای احیای جایگاه این محصول پرطرفدار در دنیا انجام‌شده بیشتر شبیه پر کردن چاله‌چوله‌های کارنامه برخی مدیران و یا جیب برخی تجار بوده است.
نه‌تنها عسل سبلان را آن ور آبی‌ها نمی‌شناسند و دلسوزی ندارد، بلکه شیوه مصرف آن نیز برای آن‌ها تعجب‌آور است. معضلاتی که در ادامه طرح خواهد شد نشان می‌دهد که عسل در اردبیل نه روی خوش از بخش دولتی دیده و نه بخش صنفی آن توانسته تحرکی در بازار و نام‌آوری برای آن به دنبال داشته باشد. یتیم مانده بر روی دست تولیدکنندگانی که همچنان با تعداد انگشت‌شمار مشتریان دائمی خود روزگار سپری می‌کنند.
تولید عسل تقلبی و خواب مسئولان
یکی از معضلات اساسی پیرامون عسل سبلان اردبیل ناتوانی در تشخیص تقلبی و غیرتقلبی بودن آن در بازار است.
بسیاری از فروشندگان عسل‌ها را در بسته‌بندی‌هایی خودساخته به مشتری تحویل می‌دهند و بر روی بسته‌بندی صرفاً برچسبی که نام مغازه را نشان می‌دهد، می‌چسبانند.
در برخورد با عسل‌های تقلبی به نظر می‌رسد مرکز بهداشت استان بیشترین نقش را ایفا می‌کند اما واقعیت این است که همچنان عسل‌های تقلبی در بازار وجود دارد که گاهی تشخیص آن برای افراد عادی غیرممکن است.
رئیس اتحادیه زنبورداران استان اردبیل در این خصوص تصریح کرد: نظارت بر عسل در بازار کمرنگ است و عسل‌های بی‌کیفیت و بی‌نام‌ونشان به‌کرات دیده می‌شود.
فردین صفوی بابیان اینکه انتظار می‌رود معاونت غذا و دارو، دامپزشکی و بهداشت نظارت بیشتری بر عسل موجود در بازار داشته باشد، ادامه داد: وجود عسل‌های تقلبی اعتماد مردم را سلب می‌کند و این در حالی است که ما می‌خواهیم به بازارهای جهانی راه یابیم.
وی بابیان اینکه ضعف ساماندهی موجب شده تا عسل فاقد کیفیت به فروش برسد، ادامه داد: به‌عنوان‌مثال شما تصور کنید فردی کارخانه تولید و بسته‌بندی دایر کرده و میلیاردها هزینه کرده است اما شخص دیگری عسل‌های بی‌نام‌ونشان را وارد بازار می‌کند و چنین اشخاصی متضرر می‌شوند.
درعین‌حال کارشناس طیور و زنبورداری می‌گوید همچنان در اردبیل عسل‌هایی تولید می‌شوند که درواقع از شیره، ملات یا ضایعات چغندرقند به‌عمل‌آمده و بارنگ دانه‌هایی که اضافه می‌شود حتی اختلالات گوارشی و بیماری به دنبال دارد.
سلیمان پناهعلیزاده تصریح کرد: این در حالی است که در مقابل عسل تولیدی اردبیل از کیفیت کم‌نظیری برخوردار است و متأسفانه شاهد فروش عسل‌هایی در بازار هستیم که بدون دخالت زنبورعسل تولیدشده است.
وی معتقد است زمانی که یک کالا ارزش بالایی داشته باشد، تولید مشابه تقلبی آن امری متداول است اما لازم است نظارت‌ها به شکلی باشد تا مردم آگاهانه بتوانند کالای تقلبی را از عسل تشخیص دهند.
اتحادیه از فروش عسل اردبیل به نام شهرهای دیگر باخبر است
نه‌تنها اتحادیه‌ها، اصناف، تعاونی‌ها و نهادهای دولتی قادر نبوده‌اند آموزش صحیحی را به مردم انتقال دهند و خود مردم اردبیل نیز عاجز از تشخیص عسل تقلبی هستند، در کمال تأسف دیده می‌شود که عسل اردبیل به دلیل عجز در برند سازی به نام عسل سایر شهرها به فروش می‌رسد.
در حال حاضر در بازار اردبیل عسل نه‌تنها تعرفه مشخص قیمت ندارد بلکه کاملاً سلیقه‌ای و با رفتارهای عوام‌فریبانه به مشتری غالب می‌شود.
قیمت عسل می‌تواند از ۳۰ تا ۳۰۰ هزار تومان به فروش برسد و اغلب عسل اردبیل با نام عسل سراب فروخته می‌شود چراکه در ظاهر خواهان بیشتری دارد.
رئیس اتحادیه زنبورداران می‌گوید اقلیم اردبیل و سراب مشابه هم است و این باور غلطی است که رایج شده و در خریدوفروش عسل دیده می‌شود که عسل سبلان به نام سراب فروخته می‌شود.
وی اضافه کرد: البته به دلیل اینکه در سراب رمکه‌های کم‌وزن از چوب درخت گلابی تولید می‌شود و در وزن عسل با رمکه مؤثر است و به‌نوعی نظر مشتری را جلب می‌کند، عسل سراب شهرت یافته است.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا اتحادیه با فروش رمکه‌های با وزن بالا در اردبیل برخورد نمی‌کند، اضافه کرد: ما ابلاغیه‌ای در این خصوص تدوین کردیم اما به دلیل شیوع کرونا اجرای آن فعلاً مسکوت مانده است.
صفوی در اظهارات قابل‌توجهی اضافه کرد: فروش عسل تعرفه ندارد و بسته به عرضه و تقاضا است اما قیمت عسل اردبیل ۴۰ هزار تومان برای هر یک کیلو است و ما مرتباً قیمت عرف پیشنهادی را به اعضا اطلاع‌رسانی می‌کنیم.
نه‌تنها عسل اردبیل در داخل استان به نام سایر شهرها به فروش می‌رسد بلکه در بسته‌بندی‌های من‌درآوردی به سایر استانها نیز ارسال می‌شود. به‌ندرت در سایر استانها عسل سبلان شناخته‌شده است و برخی اقدامات ازجمله ثبت ملی بال قیماق(عسل و سرشیرمحلی) نیز نتوانسته در معرفی این محصول تأثیرگذار باشد و بیشتر شبیه اضافه کردن پوشه‌ای به پوشه‌های عملکرد مسئولان بوده است.
دانش‌بنیان‌ها پز خالی تولیدات فرآوری شده را می‌دهند
در ادامه عسل اردبیل از ضعف بسته‌بندی و فرآوری رنج می‌برد. به گفته یکی از زنبورداران و تولیدکنندگان عسل، قیمت هر گرم زهر زنبور بالغ‌بر ۵۰۰ دلار است اما تولید و صادرات آن در ایران موردتوجه قرار نگرفته است.
شیرالله پرنده تصریح کرد: متأسفانه در استان اردبیل نیز محصولات فرآوری شده عسل نداریم و فروش بیشتر به شکل سنتی است درحالی‌که محصولاتی مانند گرده، ژل رویال و زهر زنبور ارزش‌افزوده بالایی دارند و می‌توانند ثروت قابل‌توجهی را متوجه تولیدکننده سازند.
وی بابیان اینکه تولید و فروش عسل در دنیا استانداردهایی دارد که اغلب توسط تولیدکنندگان و برنامه ریزان ما مورد بی‌توجهی است، ادامه داد: به‌عنوان‌مثال شکرک زدن عسل یک ضعف قلمداد می‌شود اما واقعیت این است که عسل طبیعی به دلیل آنزیم‌هایی که زنبور در آن تولید کرده باید در دمای خاصی شکرک بزند.
پرنده اظهار کرد: برای اینکه بتوان جایگاهی در بازارهای جهانی کسب کرد علاوه بر اینکه باید کیفیت تولیدات را افزایش دهیم باید به استانداردهای تولید و فرآوری محصول توجه داشته باشیم.
درعین‌حال مدرس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل معتقد است هرچند عسل اصلی‌ترین محصول تولیدی زنبورعسل است اما تولیدات دیگر باید موردتوجه قرارگرفته و تجاری‌سازی شود.
پناهعلیزاده تصریح کرد: در استان افرادی که بتوانند به‌صورت مستمر و با توانمندی نسبت به تولید محصولات فراوری اقدام کنند، چندان مشاهده نمی‌شود و هرچند فرآوری و تجاری‌سازی عسل نوپا است، ما نیازمند مهارت‌آموزی هستیم.
وی تأکید کرد: تحرکاتی از سوی زنبورداران جوان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی دیده می‌شود که نیازمند آموزش، امکانات و بسترسازی هستند.
فرآوری عسل و ایجاد ارزش‌افزوده یکی از موضوعاتی است که دانش‌بنیان‌ها توجه اندک و ناملموسی در آن داشته‌اند. هرچند پارک علم و فن‌آوری استان معتقد است به نیازهای روز علمی و پژوهشی استان توجه دارد اما عملاً برندسازی برای عسل و یا پژوهش در این حوزه چندان تحرکات خاصی نداشته است.
با جابه‌جایی مدیر نمی‌توان برند جهانی ساخت
اما یکی از ضعف‌های اردبیل در معرفی عسل خود مقوله برندسازی است. که نه با رفتارهای شعارزده و تصمیمات در جلسات محدود خودمانی بلکه باید مطابق اصول و ضوابط بازارهای جهانی انجام شود.
باوجوداینکه انجمن زنبورداران و تولیدکنندگان عسل ایران در استان اردبیل مستقرشده است، عملاً هیچ خروجی از این استقرار طی سال‌های اخیر دیده نشده و رگه‌ای از فکر نو مشاهده نمی‌شود.
از سویی ۴ تعاونی مستقر در اتحادیه زنبورداران نیز باوجوداینکه ۵ هزار نفر عضو دارد عملاً هیچ اقدامی و تحرکی برای ساماندهی صنف خود نداشته‌اند. همچنان عسل را در رمکه و به شیوه سنتی به فروش می‌رسانند و رئیس اتحادیه معتقد است این موضوع منجر به اعتمادسازی در بازار نسبت به کیفیت عسل خواهد بود.
آن‌هم در وضعیتی که کمی آن‌طرف‌تر ترکیه و چین بازار جهانی عسل را تصاحب کرده‌اند و آن‌قدر محصولات فرآوری شده در بازار ریخته‌اند که جایی برای تنفس عسل سبلان باقی نمانده است. خبرها حاکی از این است که حتی عسل آذربایجان به ترکیه منتقل‌شده و بعد از بسته‌بندی به اروپا صادر می‌شود.
این در حالی است که سکوی پرتاب مدیران استانی در چند قلم صادرات محدود عسل محدود مانده است. تولیدکنندگان همین‌که بتوانند بی‌دغدغه عسل خود را به مشتریان همیشگی و ثابت خود به فروش برسانند اعلام رضایت می‌کنند و فروشندگان نیز به‌صورت سلیقه‌ای قیمت‌گذاری می‌کنند.
اتحادیه معتقد است جهاد کشاورزی، علوم پزشکی و دامپزشکی باید مدیریت یکدستی اعمال کند و از طرفی سهم خود اتحادیه به‌عنوان یک مطالبه گر صنفی محل سؤال است.
به اعتقاد صفوی اینکه اتحادیه کشوری زنبورداران در سه سال، ۴ بار مدیریت خود را تغییر داده مانع از برنامه‌ریزی منسجم در پیرامون عسل کشور ازجمله اردبیل است.
تعریف درستی از بازارهای هدف نداریم
وی معتقد است مهم‌ترین بازارهای هدف فروش عسل اردبیل، کشورهای عربی است که آن‌هم به دلیل برخی مشکلات ازجمله تحریم و کاهش مراودات عملاً کمرنگ شده است.
صفوی اعتقادی به تعریف بازارهای جدید ندارد و این در حالی است که تمرکز صادرات از بین ۲۰۵ کشور در دنیا بر روی کشور عراق گذاشته‌شده است.
پیش‌ازاین رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل نیز گفته بود تنها هزار تن از عسل تولیدی استان در داخل آن مصرف می‌شود.
خلیل نیکشاد اذعان کرده است سال گذشته ۹۰ تن و تا مرداد امسال ۲۲۰ تن عسل به عراق، امارات، عمان و مالزی صادرشده است.
این اظهارات در حالی است که باید از این مقام مسئول پرسید تکلیف بخش عمده تولیداتی که صادر نشده چیست و به چه طریقی به فروش رفته است و چرا نام عسل در لیست محصولات صادراتی اعلام‌شده از سوی گمرک استان اردبیل در نیمه نخست سال دیده نمی‌شود؟
در نیمه نخست سال جاری به اذعان دامپزشکی استان اردبیل نیز صادرات عسل به میزان ۲۱۰ تن به مقاصد عراق، کویت و سنگاپور با صدور ۱۷ فقره جواز انجام‌شده است. این آمار که نه در میزان و نه کشورهای هدف با خبر اعلامی جهاد کشاورزی یکسان نیست در حالی مطرح می‌شود که به گفته مدیرکل دامپزشکی استان اردبیل صادرات عسل در نیمه دوم سال فعلاً انجام‌نشده است.
بهلول تکلوی تصریح کرد: به لحاظ تأمین دارو و کنترل بیماری‌ها اردبیل جزو استان‌های سرآمد کشور است و عسل تولیدی ما جزو نمونه‌های کیفی است تا جایی که پایش بیماری‌ها مرتباً انجام می‌شود و مشکلی در حوزه زنبورداری مشاهده نشده است.
این کیفیت مورد تائید در حالی است که هیچ برنامه صادراتی برای این محصول پرطرفدار نداریم و به‌موازات آن مسئولان سودای برندسازی جهانی را در سر می‌پرورانند.
نظر شما