بازار؛ گروه ایران: حدود ۹ ماه از اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران می گذرد و شیوع این ویروس چه در ایران و چه در کشورهای دیگر، تلفات انسانی زیادی را رقم زده و هزینه های سنگینی را به دولت ها و افراد و خانواده ها تحمیل کرده است.
در گفت و گوی «بازار» با دکتر نادر جهان مهر، مسائل مرتبط با درمان، اقتصاد درمان و شیوع ویروس کرونا و مشکلاتی که شیوع این ویروس برای طرح تحول سلامت ایجاد کرده، مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به این که شیوع ویروس کرونا، پیامدهایی مختلفی در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و سلامتی بر جای گذاشته و شیوع ان ادامه پیدا کرده و مقابله با آن هزینه های زیادی را تحمیل کرده، در اولین گام با دکتر جهان مهر، آثار شیوع این کرونا در جهانی بررسی شده و به وضعیت درمان و نظام سلامت کشورمان پرداخته شده است.
از این پس سعی می کنیم در گفت و گوهای دیگری با صاحب نظران و کارشناسان، به طور جامع اثرات شیوع این ویروس خصوصاً در حوزه اقتصاد و اقتصاد درمان هزینه هایی که این ویروس تحمیل کرده است، مورد برسی قرار بگیرد.
بحران کرونا در اقتصاد قرن بیست و یکم، تفاوت های زیادی با بحران های اقتصادی و قبل از خودش دارد. یک تفاوت این است که این بحران، اولاً یک بحران سلامتی است. بحران های قبلی، بیش تر ساخته دست بشر بودند و بحران هایی بودند که به خاطر مشکلات اقتصادی به وجود آمده بودند
*چندین ماه از اعلام رسمی شیوع ویروس کرونا در کشور ما می گذرد و این ویروس در سطح جهانی بحران ایجاد کرده است. در بحران مالی سال ۲۰۰۸ میلادی یا بحران های قبلی، مشکلات اقتصادی وجود داشت و مثلا بحران سال ۲۰۰۸ به خاطر مسکن بود.
ویروس کرونا، در دنیا رکود اقتصادی ایجاد کرده و رشد اقتصادی جهان را پایین آورده است. به نظر شما، این ویروس چه ویژگی هایی داشت که تا این حد بحران ایجاد کرد؟
بحران کرونا در اقتصاد قرن بیست و یکم، تفاوت های زیادی با بحران های اقتصادی و قبل از خودش دارد. یک تفاوت این است که این بحران، اولاً یک بحران سلامتی است. بحران های قبلی از جمله بحران سال ۲۰۰۸ یا بحران دهه ۱۹۷۰ یا بحران بسیار بزرگی که در دهه ۱۹۳۰ اتفاق افتاده اند، بیش تر ساخته دست بشر بودند و بحران هایی بودند که به خاطر مشکلات اقتصادی به وجود آمده بودند.
در حالی که بحران کرونا، یک بحران غیر اقتصادی بود و بحرانی بود که از یک اپیدمی (همه گیری) طبیعی شروع شد. گذشته از آن، این بحران به خاطر این که ما در قرن بیست و یکم هستیم و سرعت ارتباطات در این قرن بسیار زیاد است، فرآیند جهانی شدن سرعت بالایی به خودش گرفته است، سرعت بحران و فراگیری آن قابل ملاحظه بوده و همزمانی بحران در سراسر جهان اتفاق افتاده است.
یک تفاوت دیگر این است که بحران های قبلی عموماً در کشورهای کم اهمیت اقتصادی متمرکز بود ولی اینهمه گیری در کشورهای بزرگ اقتصادی جهان اتفاق افتاد و مخصوصاً که شروع آن از کشور چین بود. چین در مرکز زنجیره جهانی تامین کالاها و قطعات بود که این موضوع باعث تاثیرگذاری جدی آن بر اقتصاد جهان شد.
* یعنی کشور چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان را دارد.
بله و البته چین از نظر تولید ناخالص داخلی بر مبنای قدرت خرید، بزرگترین اقتصاد دنیا است. در نتیجه همه کشورهای دیگر از نظر عرضه و تقاضا و به خاطر ارتباطی که با چین داشتند دچار مشکل شده و بسیاری از کسب و کارها و بیزینس های خیلی بزرگ، به خاطر ارتباط داشتن با چین، تاثیر پذیرفتند.
در ماه های اول شیوع کرونا، کشورهای اروپایی، کشور آمریکا و حتی کشورهایی مثل چین، کره جنوبی و ژاپن، به خاطر ارتباطی که با چین داشتند از شیوع کرونا تاثیر پذیرفتند. شرکت تویوتا که قطعاتی از خودروهایی که در ژاپن تولید می کرد، باید از چین می آمد. وقتی که به خاطر شیوع ویروس کرونا، این ارتباطات قطع شد تویوتا نمی توانست خودرو تولید کند.
به خاطر شبکه در هم پیچیده ارتباطات در دنیا، شیوع این ویروس تاثیرگذار شد. یک تفاوت دیگر که این بحران توانست تا این حد تاثیرگذار باشد، به تاثیرگذاری آمریکا و به قدرت رسیدن ترامپ برمی گردد. وقتی ترامپ سر کار آمد بسیاری از مناسبات بین المللی در دنیا، آسیب پذیر شد و اعتماد به ارتباطات بین المللی که از قبل وجود داشت، مخدوش شد. روابط بین الملل، دیگر اثرگذاری قبل را نداشت و تفاهم های بین المللی که به خاطر جهانی شدن ایجاد شده بود اثرگذار نبود.
ما با تعداد زیادی از بحران های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیستی در دنیا روبرو بودیم و کماکان هستیم. این بحران، به نوعی بشر را ناامید کرده بود و مردم کشورهای مختلف را از اثرگذاری معادلات سیاسی و بین المللی برای حل مشکلات دنیا، دچار ناامیدی کرده بود.
*ترامپ یک رویکرد ملی گرایانه داشت و مدعی بود که به نفع آمریکا کار می کند و شعار او اول بودن آمریکا بود. او تنش هایی ایجاد کرد و جنگ های اقتصادی به راه انداخت و از توافقات محیط زیستی که اجرای آنها باعث کاهش آلودگی محیطی زیست می شود به طور یک جانبه خارج شد.
این تنش هایی که ترامپ ایجاد کرد واقعاً تاثیر اساسی داشت در این که جامعه جهانی نتواند در برابر مقابله کند؟
اتفاقاً تاثیر زیادی داشت و از زمانی که ترامپ روی کار آمد، همکاری های بین المللی به کمترین حد خودش رسید. در سال های اخیر، رابطه چین و آمریکا وارد تنش شد. در حالی که چین، بعد از آمریکا بزرگترین قدرت اقتصادی دنیا است.
ما اگر شاخص تولید ناخالص بر حسب قدرت خرید را در نظر بگیریم میزان تولید اقتصادی چین از آمریکا هم بیش تر است. آمریکا، قدرت گرفتن اقتصادی چین را برنتافت و از روش هایی مغایر با اصول اقتصاد جهانی، به جنگ اقتصادی با چین رفت. آمریکا محدودیت هایی را علیه چین در نظر گرفت و تعرفه هایی بر محصولات چین بست و حتی با شرکت های چینی برخورد کرد و برای مثال با شرکت چینی هوآوی برخورد کرد.
رابطه آمریکا و اروپا هم، در همین سال های اخیر به مرحله بحرانی نزدیک شده بود و همکاری اروپا و آمریکا، نسبت به دوره های قبل کاهش پیدا کرد. جالب است که قبل از کرونا، یک نظرسنجی از مدیران شرکت های بزرگ و بین المللی، انجام شد و این مدیران برای سال ۲۰۲۰ یکی از چالش های اصلی را تنش بین آمریکا و اتحادیه اروپا عنوان کرده بودند.
*به صورت عملی این تنش هایی که ترامپ ایجاد کرد چگونه در این بحران تاثیرگذار شد و چگونه ناکارآمدی در مقابله با کرونا ایجاد کرد؟
عواملی که باعث ثبات در هر کشوری و روابط بین الملل می شود، اعتماد و شفاف بودن است. این اعتماد بین المللی به مرور از بین رفت چرا که آمریکا که از هر نظر بر همه اقتصادهای دنیا اثرگذار است. ترامپ از پیمان اقتصادی اقیانوس آرام شد و از توافق محیط زیستی پاریس خارج شد و این یعنی رشته کردن پنبه تمام طرفداران محیط زیست در دنیا. همچنین ترامپ از سازمان یونسکو خارج شد و از شورای حقوق بشر سازمان ملل خارج شد و از توافق برجام خودمان خارج شد.
این وضع به این معنا است که ما دیگر نمی توانیم به روابط بین الملل اعتماد کنیم. وقتی که بی اعتمادی به وجود می آید، یک دفعه یک بحران بین المللی سوار بر بحران های موجود می شود. ما می دانیم که سیاستمداران و دولت ها نتوانستند مشکلات قبلی را حل کنند و الان چطور می توانند در یک بحران همه گیری که با جان انسان ها از نزدیک سر و کار دارد همکاری کنند و ما دیدیم که همکاری هم نکردند.
در همان ابتدا، ترامپ سفر شهروندان اروپایی و غیره را به آمریکا ممنوع اعلام کرد. به جای این که همکاری ها شکل بگیرد همه کشورها، خودشان را قرنطینه کردند. به جای این که همکاری ها شکل بگیرد، کشورها خودشان را قرنطینه کردند و روابط به کمترین حد خودش رسید.
امروزه شرکت های بزرگ دنیا به همدیگر مرتبط و وابسته هستند و برای این که کسب و کارشان بچرخد و میزان تولیدشان حفظ شود، با همدیگر رابطه دارند ولی اتفاقات جدید باعث نگرانی سرمایه گذاران و بورس های دنیا شد. آن بی اعتمادی، خودش را در قیمت سهام بورس های بزرگ دنیا نشان داد و به خاطر آن بی اعتمادی که نسبت به آینده برای حل بحران وجود دارد، قیمت ها به شدت افت کرد.
*در کنار تنش های بین المللی و بین دولت ها، ویروس کرونا چه ویژگی ها و قابلیت هایی داشت که بحران ادامه دار ایجاد کرده است؟
ویروس کرونا، یک پدیده ناشناخته بود. البته در سال ۱۹۱۸ هم اپیدمی آنفلوآنزا اتفاق افتاد و در آن مقطع زمانی، خیلی اثرگذار بوده است.
*آنفلوآنزای اسپانیایی در زمان جنگ جهانی اول در جهان شیوع پیدا کرده و همان موقع مردم کشورهای اروپایی از ماسک استفاده کرده اند. در آن زمان این نوع مراقبت های بهداشتی چقدر هزینه به خانواده ها و افراد تحمیل می کرد؟
شما نمی توانید هزینه های آن زمان را با هزینه هایی که الان کرونا به کشورها و مردم تحمیل می کند مقایسه کنید. در آن زمان، از نظر دانش پزشکی و علم پیشگیری، بشر چندان رشد نکرده بود و خیلی افراد، آن بیماری را ناشی از بلای آسمانی می دانستند و برای آن درمان وجود نداشت.
در حالی که الان بشر و دانش پزشکی و علامت سلامت، اینقدر افزایش پیدا کرده که انتظار می رفت با این بحران به خوبی مقابله کند ولی متاسفانه بحران کرونا نشان داد که ما همچنان و در قرن بیست و یک، می خواهیم با تدابیر اولیه بهداشتی از قبیل ماسک و شستن دست، بحران را حل کنیم و با وجود رشد زیاد تکنولوژی، علم پزشکی از پس این بحران بر نیامد.
در حالی که الان بشر و دانش پزشکی و علامت سلامت، اینقدر افزایش پیدا کرده که انتظار می رفت با این بحران به خوبی مقابله کند ولی متاسفانه بحران کرونا نشان داد که ما همچنان و در قرن بیست و یک، می خواهیم با تدابیر اولیه بهداشتی از قبیل ماسک و شستن دست، بحران را حل کنیم
*وقتی که یک ویروس یا میکروب وجود دارد و دانشمندان می خواهند واکسن تهیه کنند چون وقت گیر است اصلاً تولید آن به صرفه نیست. در وضعیت فعلی به خاطر این که شیوع کرونا ادامه دار بود نهایتاً کشورها و شرکت های مختلف در حال تلاش برای تولید واکسن هستند.
در شرایط عادی، از فاز مطالعاتی تا فاز استفاده و تجویز و استفاده مردم از یک دارو یا واکسن، معمولاً ۵ تا ۱۰ سال طول می کشد و در برخی موارد تا ۲۰ سال هم طول می کشد. بسیاری از داورها و واکسن هایی که ما الان استفاده می کنیم و در شرایط عادی و با طی کردن شرایط عادی به بازار آمده اند ولی خیلی از آنها غیر اثربخش بوده و روی بیماری ها اثرگذار نیستند.
در این شرایط، یک عده برای این که نشان بدهند پیشقدم هستند و زودتر از بقیه واکسن تولید کرده اند، در ماه های اخیر هر چند وقت یک بار، اخباری مبنی بر تولید واکسن کرونا منتشر می شد ولی در ماه های گذشته بسیاری از داروهایی که برای بیماران کرونایی تجویز می شد غیراثربخش بودند و اثرگذار بر کرونا نبودند. در کشور ما هم همین طور بود و این داروها وارد دستورالعمل های دارویی می شدند در حالی که اصلاً اثرگذار نبودند.
به همین دلیل، سیستم درمانی ما راه حل مشخصی برای مقابله با کرونا نداشت. این واکسن هایی هم که اعلام شده آزمایش های آنها روی انسان ها چندان انجام نشده و خیلی از آنها در حد خبر است.
وقتی که در یک شرایط عادی ۱۰ ساله یک واکسن می آید که اثرگذار نیست ما چطور می توانیم اطمینان داشته باشیم که با چند ماه کار مطالعاتی، به یک واکسن با اثربخشی ۷۰ یا ۸۰ یا ۹۰ درصد اثربخشی برسیم. اصلاً غیر ممکن است و از نظر علم پزشکی، حداقل تا الان سابقه آن را نداشته ایم. ما به اندازه زمانی که برای مطالعه و تولید یک واکسن وقت گذاشته ایم، باید انتظار اثربخشی هم داشته باشیم.
چند ماه در دل تاریخ عددی نیست. آبله حدود ۸۰۰ سال به عنوان یک بیماری همه گیر، جان انسان ها را در نیا می گرفت ولی در سال ۱۹۷۹ بود که در یک کنفرانس، ریشه کنی آبله را جشن گرفتند. ما نباید فکر کنیم که با ساخت یک واکسن، مشکل کرونا در دنیا حل می شود
* یعنی شما مطمئن نیستید که بشر بعد از چند ماه می تواند بر بحران ناشی از شیوع کرونا غلبه کند؟
چند ماه در دل تاریخ عددی نیست. آبله حدود ۸۰۰ سال به عنوان یک بیماری همه گیر، جان انسان ها را در دنیا می گرفت ولی در سال ۱۹۷۹ بود که در یک کنفرانس، ریشه کنی آبله را جشن گرفتند. ما نباید فکر کنیم که با ساخت یک واکسن، مشکل کرونا در دنیا حل می شود.
*از نظر اقتصاد درمان و مقابله با کرونا، کشورهای دیگر از جمله چین و کشورهای توسعه یافته، چگونه برخورد کردند و کشور ما چگونه تا الان رفتار کرده است؟
موضوع کرونا به عنوان یک پدیده سلامتی، در تمام جنبه های زندگی بشر ورود کرد و عمدتاً مشکلات اقتصادی و اجتماعی ایجاد کرد تا نسبت به موضوع سلامتی. کشورها نیز موضوع را از این دید مورد توجه قرار دادند و کشورهایی که موفق بودند یک نگاه سیستمی داشتند.
امروزه پزشکان می گویند اگر یک فرد، بیماری قبلی و زمینه ای داشته باشد کرونا می تواند اثر بیش تری روی این فرد بگذارد و احتمالاً او را از پا در بیاورد. اگر یک کشور هم بیماری زمینه ای داشته باشد و از قبل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و امنیتی، محیط زیستی و حکمرانی داشته باشد، آن کشور خیلی بیش تر نسبت به وضعیت نامناسب آن فرد بیمار، تحت تاثیر قرار می گیرد.
کشورهایی مثل ژاپن، کره جنوبی، سنگاپور، استرالیا و سوئد که تاب آوری اقتصادی بالایی داشتند، خیلی بهتر توانستند از پس مشکل کرونا هم بر بیایند. همانند یک آدمی که مشکل ندارد و بیماری زمینه ای ندارد، آن جامعه هم تاب آوری دارد و برای مقابله با هر بحرانی آمادگی دارد.
تاب آوری اقتصادی از چند بخش تشکیل شده و منظور از تاب آوری، توانایی کشورها در جذب بحران ها و تغییرات و همچنین ایستادگی در مقابل آنها است و یا سرعت بازگشت این سیستم ها به تعادل.
*یعنی یک کشور یا یک فرد دوباره به حالت عادی برگردد.
دقیقاً همین طور است. یکی از شاخص های تاب آوری اقتصادی در دنیا، توسعه اقتصادی است و این که چقدر آن جامعه بیکار دارد و میزان درآمد مردم در آن جامعه چقدر است. اگر میزان درآمد بالا باشد افراد می توانند در خانه بمانند ولی اگر درآمد افراد پایین باشند، نمی توانند کار نکنند.
توسعه اجتماعی، یکی دیگر از شاخص های تاب آوری اقتصادی است. برای مثال، بحث آموزش، همبستگی اجتماعی و مشارکت اجتماعی در این حوزه مطرح است. ما دیدیم که بسیاری از کشورها از نظر تامین اجتماعی وضعیت خوبی داشتند.
کشور ما همزمان رکود اقتصادی دارد، تورم بالا دارد، تحریم های اقتصادی را دارد، بودجه تورمی سال ۱۳۹۹ را دارد، کسری بودجه سال ۱۳۹۹ را دارد و یک دفعه یک بحران سلامتی هم اضافه شده. این اقتصاد در این شرایط، نمی تواند عمل کند
*در دولت آقای روحانی طرح تحول سلامت اجرایی شد و شیوع کرونا و بحران ناشی از آن، هزینه هایی را تحمیل کرده است. در سال های اول دولت آقای روحانی گفته می شد که دولت بودجه طرح سلامت را ندارد و به صورت افراطی هزینه می کند و حتی هزینه درمان افراد ثروتمند را هم پرداخت می کند.
بعد از شیوع کرونا در کشور ما، چه اتفاقاتی در حوزه درمان و سلامت رخ داده است؟
اول لازم می دانم که درباره موفقیت های اقتصادی دولت ها بگویم که جدای از این که یک اقتصاد تاب آور داشتند، منابع ویژه ای را به بخش سلامت اختصاص دادند و از مردم و اقشار آسیب پذیر، حمایت مالی و اقتصادی به عمل آوردند. همچنین از کسب و کارهای کوچک و متوسط برای تقویت تولید کشور حمایت کردند. دولت ها وارد شده و بسته های محرک اقتصادی را به جامعه و اقتصاد تزریق کردند.
این کشورها، با این اقدامات توانستند اثرات اقتصادی کرونا را کاهش بدهند، اما چرا در اقتصاد ما چنین وضعی تجربه نشد؟ اولاً با شاخص هایی که پیش از این به آنها اشاره کردم، اقتصاد ما یک اقتصاد تاب آور نیست و ما با مشکلات متعدد اقتصاد، اجتماعی و امنیتی روبرو هستیم.
کشور ما همزمان رکود اقتصادی دارد، تورم بالا دارد، تحریم های اقتصادی را دارد، بودجه تورمی سال ۱۳۹۹ را دارد، کسری بودجه سال ۱۳۹۹ را دارد و یک دفعه یک بحران سلامتی هم اضافه شده. این اقتصاد در این شرایط، نمی تواند خوب عمل کند. دولت از همان ابتدا قول داد که منابع ویژه ای را به بخش سلامت اختصاص بدهد ولی الان که چندین ماه گذشته است، آن یک میلیارد یورویی که قول آن را داده بودند شاید در حد ۳۰ درصد آن را تامین کردند.
*در ارتباط با طرح تحول سلامت و با شیوع کرونا به طور مشخص چه مشکلاتی ایجاد شد؟
در طرح تحول سلامت هم، ما مشکل تامین مالی داشتیم. طرح تحول سلامت در دو سال اول یعنی سال های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ خوب بود و منابع آن تامین می شد ولی زا سال ۱۳۹۵ به بعد، تامین مالی آن چندان پایدار نبود و صدای دانشگاه ها و بیمه ها درآمده بود. از طرفی، وزارت بهداشت به بیمه ها بدهکار بود و بیمه ها داشتند ورشکسته می شدند. در این شرایط، یک دفعه شیوع کرونا اتفاق افتاد. کرونا بر اقتصاد سلامت اثر منفی زیادی گذاشت.
کشور ما منابع پایدار درآمدی ندارد و تا الان وابسته به درآمد نفت بودیم. برای طرح تحول سلامت قرار شد یک درصد از مالیات بر ارزش افزوده و ۱۰ درصد از منابع حاصل از هدفمند شدن یارانه ها به طرح تحول سلامت اختصاص پیدا کند ولی به خاطر مشکلاتی که پیش آمد متاسفانه نتوانستیم همان منابع را تزریق کنیم.
ما تاخیری در پرداخت یارانه ها به کادر پزشکی داشتیم و ۸ تا ۱۲ ماه تاخیر وجود داشت. بدهی به شرکت های دارویی و پزشکی داشتیم. با کرونا نیز بین ۳۰ تا ۵۰ درصد درآمد بیمارستان ها کاهش پیدا کرد. حدود ۶۰ درصد کل درآمد وزارت بهداشت، از محل درآمد اختصاصی بیمارستان ها بود و وقتی درآمد اختصاصی این بیمارستان ها کاهش پیدا کرده است، وزارت بهداشت نتوانست بودجه لازم را تامین کند.
درآمد وزارت بهداشت کاهش پیدا کرده و کمک مالی دولت به وزارت بهداشت تخصیص پیدا نکرد و الان بیمارستان با معضلات زیادی روبرو هستند. این وضع باعث می شود پوشش هزینه های درمان بیماری کرونا توسط بیمه ها انجام نشود و توسط وزارت بهداشت به شکل خوبی انجام نشود.
*چشم انداز بحران کرونا و مسائل درمان را در کشور چگونه می بینید؟
خیلی نمی شود با اطمینان درباره آینده کرونا صحبت کرد. چون هر گونه چشم اندازی، اولاً وابسته به رفتار طبیعی ویروس است که باید ببینیم چه اتفاقی می افتد. همچنین وابسته است به درمان ها و واکسنی که ممکن است تولید شود.
از همه اینها مهمتر، در اقتصادی مثل ایران تصمیمات مدیران و سیاستگذاران کشور است. اگر نظام تصمیم گیری ما، به سمتی برود که کرونا را به بهترین شکل مدیریت کنند و ناهماهنگی ستاد ملی کرونا با سایر بخش ها وجود نداشته باشد و اظهار نظرهای متناقض مسئولان نباشد و مشکل سیاسی شدن مدیریت کرونا نباشد، می توان بهتر عمل کرد ولی وقتی این مشکلات وجود دارد نمی شود تصمیمات و سیاست ها را ارزیابی کرد. اگر کارها به مدار درست خودشان برگردند و نظام تصمیم گیری در مدیریت بحران کرونا، به شکل قابل قبولی باشد و آمار تلفات هم کاهش پیدا کند، می توانیم به مدیریت کرونا امیدوار باشیم.
نظر شما