اتاقهای مشترک ایران ناکارآمد و صوری است/ اطلاعات تجاری از ترکیه نداریم

تهمینه غمخوار؛ بازار: ایران و ترکیه به عنوان دو کشور همسایه مهم در منطقه در طول سده های گذشته روابط خود را با ثبات و استقرار حفظ کرده اند، به طوری که حتی با وجود آخرین اختلافات در خصوص درگیری های ادلب در ماه فوریه سال جاری، هر دو کشور موفق شده اند تا به طرز محسوسی تنش های موجود میان خود را از طریق گفتگوهای چندجانبه و سیستم های مدیریتی درگیریها کاهش و یا حل و فصل نمایند.

همچنین و کشور در طول ۱۰ سال گذشته توانسته اند روابط اقتصادی خود را از رقابت های موجود میان کشورهای منطقه جدا کنند که در همان زمان این همکاری اقتصادی به طور غیر مستقیم به مهار ژئوپلیتیکی تا حدی برای محافظت از منافع اقتصادی مشترک آنها کمک کرده است.

با این وجود، این روابط در برهه هایی نیز تضعیف شده و چندان گرم نبوده است، زیرا عواملی مانند تحریم های امریکا علیه ایران در اواخر سال ۲۰۱۸، موجب شده تا حجم تجارت میان دو کشور با افت ۵۰ درصدی کاهش یابد.

در همین راستا خبرنگار بازار برای اطلاع از روابط تجاری میان ایران و ترکیه، وضعیت اقتصادی این کشور و چگونگی تجارت در ترکیه گفتگویی را با «سید جلال ابراهیمی»، رئیس خانه اقتصاد و تجارت ایران و ترکیه ترتیب داده که در ادامه مرور می‌کنیم:

* اگر ما به دورنمای روابط ایران و ترکیه نگاهی بیافکنیم، متوجه می شویم که مقامات دو کشور به دنبال افزایش و گسترش روابط اقتصادی و حجم مبادلات تجاری فی ما بین هستند. ترکیه هم تمایل دارد تا در ایران سرمایه گذاری کرده و این سرمایه ها را حفظ نماید. به تعبیری دو کشور به یکدیگر نیازمند هستند. در حاضر این روابط در چه سطحی قرار دارد و از نظر شما چه راهکارهایی برای توسعه مناسبات تجاری وجود دارد؟

در تجارت یک عارض و معروض و یک طالب و مطلوب وجود دارد که در این میان کشورهای ایران و ترکیه به لحاظ تجاری لازم و ملزوم یکدیگر بوده و  الزام و اجبار تاریخ است که با یکدیگر همکاری و ارتباط داشته باشند.

از طرفی، هر دو کشور در یک بستر جغرافیایی قرار دارند که باید درهایشان به روی یکدیگر باز باشد. در واقع، در ورودی ایران به اروپا در خروجی ترکیه به شرق است. علاوه بر آن، ترکیه کشوری است که ایران با درها و دروازه های گوناگونی با آن در آمد و شد است. ایران و ترکیه دارای مرزهای مشترک از جمله سرو، کاپی کوی و بازرگان هستند که هم ورودی های ریلی و هم ورودی های زمینی و در جای خود هوایی با یکدیگر دارند.

به آثار تاریخی نیز که نگاهی بیافکنیم، در هر دو از دیرزمان های تاریخی مثلا از زمان یونان و رم باستان در آناتولی که امروز ترکیه نامیده می شود و همچنین در ایران آثار هخامنشی یا مادها که همزمانی تاریخی با یکدیگر دیده می شوند، یعنی هر دو کشور دارای دیرینه های تاریخی و نیاکانی از دیر زمان تاریخ بشری هستند. از این حیث با یکدیگر مشابهت زیادی دارند. یعنی یک همسونگری، همسانی و همگونی اندیشه در این جا دیده می شود.

علاه بر این مسائل، در نوار مرزی هم نوع غذاها و پوشش و چهره های انسان ها در دو ملت ترکیه و ایران با یکدیگر مشابه است.

ایران با ترکیه از دیرباز تجارت داشته و خواهد داشت اما ممکن است این روابط هراز گاهی به علت شرایط جهانی موجود در سیاست اقتصادی دچار مشکلاتی شده باشد.

ایران و ترکیه رقیب و حریف یکدیگر نیستند، بلکه شریک تجاری  هستند که باید این شراکت وجود داشته باشد. در اینجا دو بعد وجود دارد: یک بعد اقتصاد سیاسی یعنی روابط دو کشور در سطح دولت به دولت GOVERNMENT-TO-GOVERNMENT است که بخش خصوصی نمی‌توانند جایگاهی داشته باشد. در دو کشور بزرگان و سران مملکت باید با یکدیگر صحبت و مذاکراتی انجام دهند تا اقداماتی صورت گیرد.  

در بعد دیگر از کوچکترین آحاد تجاری یعنی کسب و کارها تا بزرگترین ها با یکدیگر کار می‌کنند. اما با در نظر گرفتن این ابعاد، تا شناختی حاصل نشود و نیاز سنجی صورت نگیرد و نگاهمان دید تجاری نباشد، روابط به شکل درستی شکل نمی‌گیرد.

در صورتی که نگاه‌مان دید تجاری باشد، می‌توانیم نیاز ترکیه را بفهمیم و آنچه که ابن کشور نیاز دارد را در اختیار آن قرار دهیم. در آن صورت، لازم و ملزوم یکدیگر می شویم و کمبودهای یکدیگر را پر می‌کنیم. به همین منظور، تعرفه‌های ترجیحی به وجود آمد که ما ببینیم طرف مقابلمان چه چیزی نیاز دارد و با تعرفه پایین نیاز او را برطرف کنیم.

مشکلی که در روابط دوجانبه ما با کشورها از جمله ترکیه وجود دارد، عدم دادن آگاهی و اطلاعات تجاری است. در حالی که ترکیه بر روی زنان تاجر کار می‌کند که دولت به آنها کمک می‌کند تا اطلاعات بیشتر تجاری در اختیار انها قرار دهد تا حوزه تجاری را تقویت نماید.

مشکلی که در روابط دوجانبه ما با کشورها از جمله ترکیه وجود دارد، عدم دادن آگاهی و اطلاعات تجاری است

همچنین دولت ترکیه موسسات تحقیقاتی، پژوهشی و مطالعاتی مربوط به حوزه تجاری را تقویت می‌کند، به آنها بورس می‌دهد و کمک مالی می‌کند تا متخصصین مربوطه را پرورش داده و برنامه ریزی تجاری انجام دهد.

علاوه بر آن، رایزن های اقتصادی در این میان به عنوان نماینده بازرگانی باید آگاهی کافی را در زمینه تجارت داشته باشند. اغلب دیده می شود که چه بسیار افرادی بدون شناخت تاریخ کشور مورد ماموریت از حیث جغرافیا، سنت، آداب، رسوم و حتی سیاستهای اقتصادی جاری روز در حوزه تجارت سنتی و مدرن فی ما بین، هیچ اطلاعی ندارند و به عنوان رایزن انتخاب شده یا می شوند که صد البته نمی شود که این مسئله را به تمام موارد تعمیم داد.

بنابراین، باید رایزنها آگاهی کامل به عرف، عادت، فرهنگ، زبان و تعصبات دینی، اجتماعی و اقتصادی منطقه  داشته و بعدا به محل ماموریت اعزام شوند تا بتوانند تجار و بازرگانان را هدایت و کمک کنند.  

در حقیقت، در اقتصاد مجال این کار نیست. بلکه باید افراد کاملاً متخصص در این حوزه وجود داشته باشد، مثلاً رایزن اقتصادی ایران که به ترکیه فرستاده می شود، باید کاملا به زبان ترکی استانبولی تسلط داشته و نسبت به حوزه شناسی آگاهی داشته باشد.

همچنین، از شهرهای ترکیه شناخت داشته و با مردم تهاتر فکر و اندیشه داشته باشد. رفتار و کردار پوشش مردم را ببیند و کلاس‌هایی را بگذراند و بعد از آن به عنوان رایزن در نظر گرفته شود و شناخته شود.

در رابطه با روابط میان دو کشور، رابطه تجاری دو جانبه در حد نرمال است. راه‌ها و بازارچه‌های مرزی هم اکنون باز است و هیچ بستگی وجود ندارد. تنها مسئله ای که مشاهده می شود این است که روزی ۵۰۰ تا ۶۰۰  کامیونی که از اروپا، خود ترکیه و از حوزه دریای مدیترانه از طریق ایران وارد می‌شدند، هم اکنون به خاطر بسته بودن ترکمنستان در اثر شیوع گسترده کرونا، ۲۰۰ تا ۳۰۰ کامیون  وارد ایران می‌شوند و در کل وقتی که مرز ترکمنستان بسته شود، مرز کشورهای CIS هم مسدود می شود.

مسئله دیگر این است که تاجرهای ایرانی به گونه ای سنتی کار می‌کنند، یعنی همان ماده شیمیایی یا پنبه یا منسوجاتی که وارد میکردند را  باز همان ها را می‌آورند، در صورتی که دنیا به «جنرال تریدینگ» کشیده شده است و در ترکیه اینگونه نیست که به صورت تک محصولی کار کنند.

ترکها در ابتدا بررسی علمی و تحقیقاتی می‌کنند که فلان استان در کنار کاری که انجام دهد و جنسی که برای فلان کارخانه مثل فولاد خوزستان می فرستد و یا قطعه ای که می فرستد، چه نیاز دیگری دارد.

جامعه جهانی در نتیجه کرونا به لحاظ اقتصادی و سیاسی به هم ریخته است  و نه تنها در ترکیه و ایران بلکه در سراسر دنیا نرخ تورم به دلیل از دست رفتن مشاغل، در حال انفجار است.

گفته می شود که با احتساب بیکاریهای پنهان در خود ترکیه، نرخ بیکاری به میزان ۱۹.۴ درصد رسیده که رقم وحشتناکی است که این امر از سوی برخی از ارگانهای مستقل تایید نشده، ولی چون بیکاری بعضا به صورت ساعتی یا مشاغل قابل استفاده از بیمه بیکاری و حتی عدم مراجعه برای ثبت بیکاری صورت نگرفته، احتمال این رقم وجود دارد.  

همان گونه که در ایران نرخ تورم آشکار است. بنابراین این مسئله در تجارت دو جانبه تأثیرگذار است. در شرایط کرونایی نیاز همان است و کالا وارد می شود، اما در انبار نگه داری نمی شود. در واقع، اقتصاد در گردش از بین رفته است.

موضوع دیگر قابل اهمیت مربوط به چیدمان افرادی است که برای تصمیم گیری ها در نظر گرفته شده اند. این افراد متاسفانه آگاهی لازم را ندارند و اتاق‌های بازرگانی و اتاق‌های مشترک ایران در اقتصاد جهانی بسیار کمرنگ شده است.

چیدمان افرادی که برای تصمیم گیری ها در نظر گرفته شده اند، اشکال دارد زیرا این افراد متاسفانه آگاهی لازم را ندارند و اتاق‌های بازرگانی و اتاق‌های مشترک ایران در اقتصاد جهانی بسیار کمرنگ شده است 

مرکز اتاقها و بورسهای ترکیه و اتحادیه ها به نام TOBB این گونه اقدام می‌کنند که مثلا استاد دانشگاهی را استخدام می کنند تا به صورت رایگان جوانان درس اقتصاد خوانده و با مفاهیم بازارسنجی، بازارشناسی، رقیب شناسی تجاری آشنا شوند و در نتیجه رشته هایی می گذارند و اطلاعات جهانی را جمع اوری کرده و در اختیار تاجر مملکت خود قرار داد و بنابراین زمانی که متخصص آماده می‌شود معلوم است که این کشور صادرات خوبی خواهد داشت در واقع ترکیه به صادرات می‌اندیشد و نگاه صادراتی دارد.

در شرایط فعلی به علت عدم مبادلات ارزی و مشکلات بین بانکی و تحریم بانکی، روابط دو جانبه دو کشور بسیار مشکل خواهد بود. تنها اقدام موثر با سه بانک دولتی انجام می شود،  در حالی که ۱۸ بانک ایران نیز تحت تحریم قرار گرفته که در نتیجه مبادلات ارزی کاسته شده است.

در شرایط فعلی به علت عدم مبادلات ارزی و مشکلات بین بانکی و تحریم بانکی، روابط دو جانبه دو کشور بسیار مشکل خواهد بود. تنها اقدام موثر با سه بانک دولتی انجام می شود،  در حالی که ۱۸ بانک ایران نیز تحت تحریم قرار گرفته که در نتیجه مبادلات ارزی کاسته شده است

بنابراین باید به دنبال راههای دیگری برای مبادلات ارزی خود و به دنبال جاهای کوچک برای ترانسفر مالی باشیم تا بتوانیم کار کنیم، یا باید این مبادلات به صورت پایاپای یعنی تهاتر مالی و جنسی باشد و یا مشکلات بانکی را به طریقی حل کنیم، چرا که در تفاهم مرزی با یکدیگر هستیم و راحت می‌توانیم مشکلات را حل کنیم.

تهاتر و تبادل جنس بین دو کشور و استفاده از ارزهای آزاد تجار هر دو کشور برای خرید و فروش که در حساب های آن ها موجود است، می تواند نیز گره گشا باشد که از ارزهای شخصی موجود و بانکها برای تبادل تجاری استفاده کنند.

بازارچه‌های مرزی ایران و ترکیه برای تبادل کالا نیز باید تقویت شود. شهرهای نزدیک مرز برای تجارت های مرزی دو کشور آماده شود و در حوزه جغرافیایی مرزی.

* با توجه به اینکه ترکیه یک مسیر ترانزیت زمینی برای ایران است تا ایران بتواند کالاهای خود را از این طریق به اروپا ارسال کند. گاهی اوقات ترکیه از این موضوع در جهت اعمال فشار سیاسی بر ایران استفاده می کند. ارزیابی شما در این مورد چیست؟ و اگر این رویکرد تداوم یابد، ایران چه گزینه هایی دیگر را میتواند مد نظر قرار دهد؟

من همچنین شرایطی را احساس نمی کنم که آنکارا از این موضوع در جهت فشار سیاسی بر ایران استفاده کند. البته خوب هر کشوری منافع خود را در نظر می گیرد.

در کل نمی‌شود نسبت به نواقص و مشکلات پیش روی ایران بینایی نداشته باشیم. با وجود این همه کمیسیون و نشست و برخاست، اما چه اشکالی دارد و چه می شود که اتاق بازرگانی و اتاقهای مشترک مقداری از درآمد خود را در اختیار سازمان تجارت ایران بگذارند؟ ما در یک فشار تحریمی مضاعف هستیم که اتاق بازرگانی می توانند نقش اساسی داشته باشند، در حالی که خود این اتاق‌های مشترک شناختی نسبت به یکدیگر ندارند.

این مسئله در حالی مطرح است که جلسه اتاقهای مشترک و حتی اتاق ایران یعنی هیئت نمایندگان بیشتر نشستن، گفتن و برخاستن شده است و حتی تصمیمات اتخاذ شده در هیئت نمایندگان استانها که به وزرات خانه ها و نهاد ریاست جمهوری ارسال می شود، به گفته بسیاری از اعضای هیئت نمایندگان، جوابیه ها و یا اقدامات انجام شده به آن ها ابلاغ نمی شود.  

جلسه اتاقهای مشترک و حتی اتاق ایران یعنی هیئت نمایندگان بیشتر نشستن، گفتن و برخاستن شده است و حتی تصمیمات اتخاذ شده در هیئت نمایندگان استانها که به وزرات خانه ها و نهاد ریاست جمهوری ارسال می شود، به گفته بسیاری از اعضای هیئت نمایندگان، جوابیه ها و یا اقدامات انجام شده به آن ها ابلاغ نمی شود

جای تاسف است که بگویم که بسیاری از اعضای اتاقهای بازرگانی یا اتاقهای مشترک همدیگر را نمی شناسند و به صورت رسته شغلی و عضوی اسامی آن ها حتی در سایت های خودشان منعکس نیست و در نتیجه نه مراجعه کنندگان و نه اعضا از آن چه که در درون اتاق می گذرد، نمی توانند از همکاران بازرگانی خود برای داد و ستند استفاده کنند و چه بسا کالایی در کشور تولید می شود، ولی به علت این مسامحه و عدم توجه از خارج وارد می گردد.

خودخواهی های مضاعف و رانت هایی که در این زمینه وجود دارد، باعث می‌شود که ما مسیر را برای تجارت خارجی باز نکنیم. در حالی که در ترکیه، اتاقهای بازرگانی، گروههایی را برای بازاریابی ارسال می کنند و اطلاعاتی را در اختیار تجار قرار می دهند تا در مراودات تجاری تسهیلاتی صورت گیرد.

 ما این همه سازمان‌های تشکیلاتی داریم، اما از قدرت ها و فضای موجود به نحوی که که سازنده باشد، استفاده نمی کنیم. فقط ملاقات ها به صورت شخصی صورت می گیرد در حالی که اتاق بازرگانی یعنی محل ملاقات بازرگانان، محل تهاتر فکر، تبادل اندیشه، داده ها، نظرها و دیدگاه ها.

 ترکیه نیز با بحران های جدی مواجه است. ارزش لیر در برابر دلار به شدت کاهش یافته اما به خوبی در حال مدیریت کردن است زیرا منافع عمومی در اولویت قرار دارد.

در رابطه با تورم، دولت به مردم اطلاعات و اعداد و ارقامی را ارائه می دهد و اتاق‌های فکر به دنبال پرورش دانشجویان و کسب دانش عمومی در تجارت و بالا ببرند آن است که آخرین تئوری های اقتصادی و نظرات و تفسیرات به روز در اختیار مردم قرار گیرد تا مردم از آن آگاه شوند. ترکیه ۱۲۹ اتاق بازرگانی دارد که اطلاعات تجاری و کمبودها و آگاهی‌ها را برای مردم می فرستد.

ایران باید در تجارت «ما» باشد. اتحادیه‌ها، فدراسیون ها و کنفدراسیون‌ها به همراه مجمع های بزرگ باید در ایجاد توان سرمایه گذاری کمک کنند، یعنی زمانی که کرونا باعث می‌شود که مثلاً کارگاهی سرمایه در گردش لازم داشته و در حالت تعطیل شدن باشد. این اتحادیه ها باید با تمام توان کمک کنند، زیرا مشاعل زنجیره های تو در تو هستند که  اگر یک حلقه پاره شود، بقیه حلقه ها نیز چار اختلال و پاره گی می شوند. بنابراین در تجارت ید واحد یا متحد نیاز است تا اقدامات موثری صورت گیرد.