بازار؛ گروه ایران: اگر چه ۲۳۴ سال پیش آقا محمدخان قاجار تهران را به عنوان پایتخت کشور انتخاب کرد و این منطقه از فروردین سال ۱۱۶۵ شمسی (۱۷۸۶ میلادی)، پایتخت و مرکز سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و هنری است، اما امروزه با تبدیل شدن آن به کلانشهر، می دانیم که در عمده مناطق آن گسل های بزرگ و پُر خطر زلزله وجود دارند.
آخرین زلزله بزرگ تهران در روز ۷ فروردین سال ۱۲۰۹ شمسی با قدرت ۷.۲ ریشتر در منطقه دماوند و توسط گسل مُشا رخ داده است. در زمانه ما، در روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۹، یک زلزله ۵.۱ ریشتری توسط همین گسل رخ داد که در تهران احساس شد. در عین حال، زلزله ۵.۴ ریشتری آوج استان قزوین که شنبه ۳ آبان ۱۳۹۹ رخ داد، در ساختمان مرتفع تهران، احساس شد.
با توجه به این که ساخت و ساز در مناطق زلزله خیز، باید متناسب با این پدیده طبیعی باشد، «بازار» با دکتر محمدرضا حاتمی، در خصوص چرایی و ضرورت با کیفیت ساختن ساختمان ها گفت و گو کرده است. حاتمی، دکترای ژئوفیزیک با گرایش زلزله شناسی دارد و عضو هیات علمی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران است.
من هم با یک نگاه سیاسی- اقتصادی به زلزله توجه می کنم. قطعاً اگر یک جایی لرزه خیزی بالایی دارد باید تراکم جمعیت درآن منطقه کم باشد مگر این که مجبور باشند. کشوری مثل ژاپن، زمین کمتری دارد و این کشور، یک کشور لرزه خیز است. حتی در ژاپن، آتنشفشان هایی وجود دارد و گسل های فراوان و مناطق مختلف زلزله خیز دارد
*شهر تهران در جنوب رشته کوه البرز و به تعبیر دقیق تر تهران در جنوب قطعه البرز مرکزی قرار دارد و گفته می شود که شهر تهران، زلزله خیز است. از طرف دیگر، قیمت مسکن به طور مستمر در حال افزایش است. میانگین قیمت هر متر مربع در شهر تهران در شهریور امسال به ۲۴ میلیون تومان رسید.
گسل بزرگ و پُر خطر شمال تهران در زلزله احتمالی، می تواند عامل تخریب ساختمان های نزدیک این گسل شود. با این حال، قیمت هر متر مسکن در منطقه یک شهرداری تهران ۵۰ میلیون تومان است. اگر واقعاً تهران زلزله خیز و پُرخطر است، چرا از نظر وضعیت اقتصادی چنین وضعی داریم و قیمت مسکن به صورت مداوم بالا می رود و انگار مردم به وقوع زلزله اهمیت نمی دهند؟
بین زلزله و قیمت مسکن، علی الظاهر رابطه ای وجود ندارد و در خیلی از مناطق دنیا نیز، همین طور است. برای مثال، خیلی از مسکن هایی که در کالیفرنیا و لس آنجلس هست قیمت های بالایی دارند. در حالی که ما می دانیم گسل بسیار بزرگ «سن اندریاس» در آنجا قرار دارد که چندین زلزله مخرب را ایجاد کرده است.
این که چرا این طور است، به سیاست های کلان کشور برمی گردد. در بحث مربوط به زلزله و شهرنشینی و تراکم جمعیت، کسانی را زلزله را از نگاه جمعیتی تحلیل می کنند موافق تمرکز جمعیت در نقاط زلزله خیز نیستند. این موضوع باید به صورت عادی رعایت شود و هر جا که لرزه خیز است، نباید درآنجا تراکم جمعیت وجود داشته باشد.
*در آمریکا و ژاپن گسل وجود دارد و در دهه های قبل که زلزله اتفاق افتاده خسارت مادی و تلفات انسانی داشته اند اما الان اگر در آن کشورها زلزله بیاید مردم آنجا نمی ترسند و با وحشت از داخل ساختمان فرار نمی کنند. مطمئن هستند که ساختمان، محکم و استوار است و تخریب نمی شود.
اگر خسارتی به ساختمان ها وارد شود در حد تخریب جزئی و کم است ولی در مورد شهر تهران، این طور نیست و نمی توان گفت ساختمان های موجود دارای کیفیت و استحکام هستند.
من هم با یک نگاه سیاسی- اقتصادی به زلزله توجه می کنم. قطعاً اگر یک جایی لرزه خیزی بالایی دارد باید تراکم جمعیت درآن منطقه کم باشد مگر این که مجبور باشند. کشوری مثل ژاپن، زمین کمتری دارد و این کشور، یک کشور لرزه خیز است. حتی در ژاپن، آتنشفشان هایی وجود دارد و گسل های فراوان و مناطق مختلف زلزله خیز دارد.
گسل های مختلفی در کُل تهران و خصوصاً در شرق تهران، شمال تهران و حتی جنوب تهران و مناطقی مثل شهرری وجود دارد. ما نمی توانیم ۸ میلیون یا ۱۰ نفر نفر جمعیت ساکن در تهران را جا به جا کنیم و ضمن این که زلزله هم، قابل پیش بینی نیست. سوال این است که باید چه کار کرد؟ جواب این است که همان کاری که دنیا انجام داده، ما هم باید انجام بدهیم.
انسان هایی که در مناطق زلزله خیز ایران زندگی می کنند فقط یک راه دارند و آن، ایمن ساختن خانه ها و اهمیت دادن به پراکندگی جمعیت است. کسانی که برنامه ریزان کشور هستند باید به این موارد توجه کنند
*در این حالت، نوع ساخت و ساز چگونه باید باشد؟
ما باید استانداردهای ساخت و ساز و استانداردهای ساختمان سازی را بالا ببریم و از مصالح ساختمانی خوب استفاده کنیم. ما باید بتوانیم ساختمان های مقاومی بسازیم که اگر زلزله آمد، جان انسان های بسیاری را نجات بدهیم. اگر زلزله ای در تهران اتفاق بیفتد تنها زلزله نیست که آدم، می کُشد و تنها خراب شدن ها ساختمان ها نیست که آدم می کُشد بلکه گاز کشی تهران و آتش سوزی هایی که بعد از وقوع زلزله به وقوع می پیوندد، بحران ایجاد می کند. ما الان در قسمت های زیادی از شهر تهران، گاز کشی کرده ایم و خود آتش سوزی ناشی از انفجار گاز، مشکل ساز است.
از منطقه لواسانات در شمال شرقی تهران تا شهر هشتگرد (استان البرز)، گسل مُشا را داریم. در روستای مُشا (شهرستان دماوند تهران)، گسل مُشا تکه تکه می شود و گسل شمال تهران از آن گسل منشعب می شود. در هر ۲۰۰ یا ۳۰۰ سال یکبار، در این مناطق زلزله های تخریبی آمده ولی زلزله قابل پیش بینی نیست.
درمناطق کوهستانی ما، گسل های مشهود و غیر مشهود وجود دارد. در مناطق خشک کشور ما، مردم برای ییلاق، به نزدیک کوه ها می رفتند. ما دو رشته کوه زاگرس و البرز در کشور داریم و بیش ترین تراکم جمعیتی در حاشیه این دو رشته کوه وجود دارد. در سال های اخیر، ما در شمال شرقی کشور، شمال غربی کشور و غرب ایران یعنی در منطقه کرمانشاه زلزله داشته ایم.
این زلزله ها، مخرب هم بوده و تلفات انسانی هم ایجاد کرده اند. همچنین در سالیان اخیر، در شرق ایران و شهرهای بم و سراوان نیز زلزله به وقوع پیوسته است. هیچ جای ایران از نظر لرزه خیزی، امن نیست و ایران در مسیر گسلی آلپ- هیمالیا قرار دارد و تمام فلات ایران، تحت فشارهای تکتونیکی (تغییر شکل پوسته کره زمین) است.
انسان هایی که در مناطق زلزله خیز ایران زندگی می کنند فقط یک راه دارند و آن، ایمن ساختن خانه ها و اهمیت دادن به پراکندگی جمعیت است. کسانی که برنامه ریزان کشور هستند باید به این موارد توجه کنند.
در عین حال، ما که اینهمه ساخت و ساز را به شمال تهران کشانده ایم به لحاظ زیست محیطی هم اغلب باغات تهران را خراب کرده ایم و آنها را به مسکن تبدیل کرده ایم. اگر قرار است یک مال بزرگ بسازید این مال بزرگ را در جاده تهران- قم بسازید و در یک منطقه که از نظر ترافیک، دود همه را اذیت می کند چرا باید مال ساخته شود. متاسفانه برنامه ریزی کلان شهری وجود ندارد و تازه بر این کار هم اصرار می شود.
*وقتی که یک مال یا مجتمع تجاری در شمال شهر تهران ساخته می شود قیمت آن چند برابر می شود و از طرفی کسانی که در حوزه مهندسی سازه تخصص دارند معتقدند که اغلب ساختمان های موجود با کیفیت نیستند و آقای کرمی، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت شهر تهران اعلام کرده که تهران با زلزله بالای ۶.۵ ریشتر زیر و رو می شود.
با توجه به این که تحصیلات و تخصص شما در حوزه زلزله شناسی است و دقیقاً در مورد گسل های رشته کوه البرز هم مطالعاتی انجام داده اید، آیا الان از نظر وقوع زلزله، خطر جدی تهران را تهدید می کند یا این که تهدید تهران جدی نیست؟
ما یک بزرگ و پیشکسوت در حوزه زلزله شناسی داریم به نام دکتر بهرام عکاشه. ایشان اصلاً اعتقاد دارد که تهران، روزی با زلزله خراب خواهد شد. اعتقاد ایشان این طور است ولی این که این زلزله در چه روزی اتفاق می افتد، نمی توان آن را پیش بینی کرد.
این صحبت با اتکا به این است که ما یک گسل زلزله با ۲۰۰ کیلومتر طول داریم و چنین گسلی می تواند زلزله ای با بزرگی ۷ ایجاد کند ولی ما نمی دانیم این زلزله چه زمانی اتفاق می افتد. ما زلزله شناسان می گوییم وقتی در جایی چنین گسلی وجود دارد، ما شک نداریم که در آنجا زلزله می آید. هر چه یک گسل، طولانی تر باشد، اگر زلزله رخ بدهد قطعاً بزرگی آن بیش تر خواهد بود ولی گسل های کوچک، می توانند زلزله های کوچک تری را ایجاد کنند.
ما یک گسل زلزله با ۲۰۰ کیلومتر طول داریم و چنین گسلی می تواند زلزله ای با بزرگی ۷ ایجاد کند ولی ما نمی دانیم این زلزله چه زمانی اتفاق می افتد. ما زلزله شناسان می گوییم وقتی در جایی چنین گسلی وجود دارد، ما شک نداریم که در آنجا زلزله می آید
*ساختمان هایی که در منطقه یک شهرداری تهران ساخته می شود بالاترین قیمت را بین کل مناطق تهران دارد و متوسط قیمت هر متر مربع در این منطقه هم ۵۰ میلیون تومان بوده و هر متر خانه های لوکس بالای ۱۰۰ میلیون تومان است. متخصصان حوزه سازه و شهر سازی اعتقاد دارند که با تورم شدید ماه های اخیر، کیفیت ساخت و سازها بیش از گذشته، کاهش پیدا کرده است.
استانداردهای ساخت و ساز باید استانداردهای بالایی باشد.
*با وضعیتی که تورم به وجود آورده و کیفیت و ایمنی ساختمان ها پایین آمده، افراد و خانوارها با چه امیدی این خانه ها را می خرند که احتمال تخریب آنها هم وجود دارد و آیا اعتقاد دارند که زلزله اتفاق نمی افتد و حداقل الان اتفاق نیفتد؟
با توجه به دانش امروز، هیچ زلزله شناسی نمی تواند بگوید که ایا زلزله اتفاق می افتد یا اتفاق نمی افتد. پیش بینی هم دو بُعد دارد که یکی از آنها پیش بینی مکانی است و یکی هم پیش بینی زمانی. دانش امروزی بشر، هنوز نتوانسته است بگوید که در چه زمانی، زمین لرزه اتفاق می افتد. از نظر مکانی، می توان گفت هر جا گسلی وجود دارد و توسط زلزله شناسان و زمین شناسان معرفی می شود این مناطق، مناطقی است که خطر وقوع زمین لرزه در آنها بالا است.
*آخرین زلزله در بزرگترین گسل اطراف تهران یعنی گسل «مُشا» ۱۹۰ سال پیش در محدوده دماوند اتفاق افتاده است. گسل «شمال تهران» هم که یک گسل بزرگ و لرزه خیز است حدود ۱۰۰۰ سال است که زلزله ایجاد نکرده. گسل های بزرگ «شمال ری» و «جنوب ری» هم در قرن های اخیر زلزله ایجاد نکرده اند. همین طور گسل بزررگ «پردیسان» که برج میلاد، روی آن ساخته شده در قرن های اخیر زلزله ایجاد نکرده.
این گسل هایی که در قرن های اخیر زلزله شدید ایجاد نکرده اند چه وضعی دارند و آیا واقعاً در تجمع انرژی هستند؟
دقیقاً همین طور است. در جاهایی که خُرد لرزه ها اتفاق می افتد و تخلیه انرژی انجام می شود، احتمال این که در آن مناطق، زمین لرزه بزرگتر بیاید کمتر می شود اما اگر یک گسل، طول زیادی داشته باشد و این گسل، هیچ لرزه خیزی نداشته باشد، باید بیش تر نگران باشیم. به دلیل تراکم و انباشت انرژی در چنین گسلی، یک روز زلزله با قدرت بالاتری اتفاق خواهد افتاد. زمین لرزه هایی که در رشته کوه زاگرس اتفاق می افتد تعدادش زیادتر است ولی کوچک است و هر بار انرژی کمتری ازاد می کند ولی پشت سر هم اتفاق می افتد.
در محدوده جایی مثل تهران که در جبهه جنوبی رشته کوه البرز و البرز مرکزی قرار دارد، گسل شمال تهران، گسل مُشا، گسل پارچین و گسل ری را داریم. ما وقتی نقشه گسلی تهران را نگاه می کنیم احساس نگرانی می کنیم
*رشته کوه البرز کاملاً متفاوت از زاگرس است و زلزله های کمتری با قدرت بیش تر اتفاق می افتد.
بله. البرز این طور است. در منطقه رودبار گیلان و حتی شرق ایران و منطقه کرمان، زمین لرزه ها فاصله های طولانی تری دارند ولی وقتی زمین لرزه می آید با تلفات بیش تری همراه است. وقتی که انرژی بیش تری آزاد می شود تخریب بیش تری به همراه دارد و اگر تراکم جمعیتی زیاد باشد و سازه های ساختمان ها مشکل داشته باشد، باعث تلفات جانی بیش تری هم می شود.
در محدوده جایی مثل تهران که در جبهه جنوبی رشته کوه البرز و البرز مرکزی قرار دارد، گسل شمال تهران، گسل مُشا، گسل پارچین و گسل ری را داریم. ما وقتی نقشه گسلی تهران را نگاه می کنیم احساس نگرانی می کنیم.
اگر مردم، نقشه های گسلی تهران را که توسط موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران، سازمان نقشه برداری، سازمان زمین شناسی و سازمان مدیریت بحران منتشر می شود جلوی خودشان بگذارند متوجه می شوند که تهران، استعداد بالایی در زمین لرزه دارد. این وضع هم به خاطر گسل های خُرد و بزرگی است که وجود دارد.
راه حل ساده مساله، این است که اولاً نسبت به حریم گسل ها، فاصله ساخت و سازها بیش تر شود. اگر هم مجبور می شوند ساخت و سازی هم در حریم گسل ها انجام بدهند، این ساخت و سازها از نظر مصالح ساختمانی، نظارت بر ساخت و مطالعات خاک و در نهایت ساخت و ساز، باید از استانداردهای بالایی برخوردار باشد ولی متاسفانه، وقتی افزایش قیمت ها را تجربه می کنیم کیفیت ساخت و ساز کاهش پیدا می کند.
صدور پروانه ساخت و نظارت بر آن، در اختیار شهرداری است ولی ساخت و ساز توسط شرکت ها، مهندسان ناظر و پیمانکار انجام می شود. در وهله اول، از یک مهندس ساختمان مثل یک پزشک، ما انتظار داریم در مورد کار خودش قسمی یاد کند که به بهترین وجه تمام تلاش خودش را به کار ببندد و بهترین ساختمان را با توجه به دانش روز، برای مردم بسازد. اگر این فرد، خدای ناکرده منافع کوتاه مدت را فدای کیفیت می کند یک بحث دیگر است. ما به عنوان زلزله شناس، در این موضوع اصلاً وارد نمی شویم و به ما هم ربطی ندارد. ما فقط هشدارهای لازم را بیان می کنیم.
*در کوتاه مدت با توجه به وضعیتی که در جامعه وجود دارد مردم هم ترجیح می دهند ساختمان و واحدهای مسکونی معمولی و لوکس را خرید و فروش کنند و خرید و فروش بدون توجه به کیفیت ساختمان ها در حال انجام است.
این دیگر کاری است که مردم انجام می دهند ولی توصیه ما به همین مردمی که الان این کار را انجام می دهند، این است که اگر می خواهند ساختمانی را بخرند یا بسازند، اول این که در حاشیه مناطق گسلی نباشد. دوم این که اگر هم ساختمانی در تمام تهران می خرند، استانداردهای خوبی در ساخت و ساز آن رعایت شده باشد و در مقابل زلزله ۷ تا زلزله ۷.۸ (ریشتر)، مقاوم باشد. توصیه ما به عنوان یک زلزله شناس و حتی یک شهروند به مردم این طور است.
نظر شما