بازار؛ گروه ایران: بخش کشاورزی، یکی از بخش های اصلی اقتصاد ایران است و جمعیت زیادی از شاغلان کشور را در این بخش مشغول به کار هستند. با اتکا به محصولات کشاورزی نیز، صنایع غذایی شکل گرفته اند و در دهه های اخیر، چه به خاطر طعم و مزه و چه به خاطر محدودیت در واردات، صنعت غذا در ایران توسعه پیدا کرده است.
در مقایسه با صنایع دیگر، می توان گفت که صنعت غذای ایران، تقریباً یک صنعت بومی شده است ولی در ماه های اخیر، شاهد روند جهشی افزایش قیمت در محصولات غذایی و کشاورزی بودیم.
در گفت و گوی «بازار» با دکتر مهدی کریمی تفرشی، عوامل افزایش قیمت محصولات صنایع غذایی و کاهش کیفیت برخی اقلام غذایی تولید داخلی بررسی شد. کریمی تفرشی که به طور خانوادگی و موروثی در صنعت غذایی فعال است، دکترای مدیریت استراتژیک دارد و رئیس هیدت مدیره تعاونی تولید کنندگان محصولات غذایی است.
*****
*در ماه های اخیر، التهابات قیمتی زیادی در بازار اتفاق افتاد و بر اساس آمار مرکز آمار ایران، در شهریور ۱۳۹۹ تورم گروه اصلی خوراکی ها و آشامیدنی ها در شاخص تورم کُلی کشور ۲۱.۷ درصد شده. در همین گروه اصلی هم، اقلام نان و غلات ۳۲.۸ درصد و اقلام شکر، مربا و عسل ۳۰.۷ درصد تورم داشته اند.
جنابعالی در صحبت ها و مصاحبه های خودتان، معمولاً سعی می کنید که انصاف را رعایت کنید. در این زمینه و با توجه به این که عمده مواد غذایی در داخل کشور تامین می شود واقعاً باید اینقدر افزایش قیمت در مواد غذایی را تجربه می کردیم؟
معمولاً با توجه به این که ما کارهای تشکلی انجام می دهیم و در هیأت مدیره برخی نهادها و سازمان های صنعت غذا و کشاورزی هستیم، بارها در این زمینه از ما سوال شده. متاسفانه ملزومات بسته بندی مواد غذایی و کشاورزی گران شده و اینقدر باعث بالا رفتن اقلامی مثل رب گوجه فرنگی یا یک بسته ادویه جات یا غلات شده.
اینقدر که قیمت ملزومات بسته بندی، بالا رفته، قیمت خود مواد غذایی بالا نرفته است. بنابراین، مشکل ما این است و دولت باید در این زمینه فکر کند. بسیاری از ملزوماتی که در بسته بندی استفاده می شود، وارداتی هستند. در گذشته دولت، ارز نیمایی یا ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات این اقلام تخصیص می داد ولی الان چنین ارزی، تخصیص داده نمی شود و این اقلام با ارز آزاد تهیه می شود.
این ملزومات و اقلام، شامل دستگاه های بسته بندی و سلفون و ظروف بسته بندی است. همه این اقلام، با قیمت های بالایی وارد کشور می شود. وقتی دلار از ۳۰ هزار تومان عبور می کند، شما چه توقی دارید که این ملزومات با قیمت مناسب وارد شود. در نهایت و با این وضع، قیمت تمام شده بالا می رود.
در حالی که پشتیبانی و تعیین قیمت ارز فقط در اختیار دولت است. الان نرخ ارز، افسار گسیخته شده و رشد حبابی و قارچ گونه را پشت سر گذاشته و ما نمی دانیم این دیگر چه رشدی است. در حالی که دولت باید نرخ ارز را کنترل کند. وضعیت نرخ ارز، مثل بورس تهران است. بورس های دنیا نه تنها رشد مثبت ندارند بلکه منفی هستند و در ایران، چنین وضعی رخ داده است.
ما در بسیاری از رسانه ها و مطبوعات، اعلام کردیم که مردم دقت کنند و این رشد بورس، حباب گونه است و در یک جایی می ترکد و منفجر می شود. ترکیدن حباب بورس هم، اتفاق افتاد و کسانی که سرمایه گذاری بیهوده کرده بودند، دچار ضرر و زیان شدند. در رابطه با قیمت محصولات غذایی نیز، همین طور است. اگر دولت بتواند قیمت ارز را مهار کند، مطمئن باشید مشکل افزایش قیمت حل می شود و فقط و فقط هم، در دست دولت است.
اینقدر که قیمت ملزومات بسته بندی، بالا رفته، قیمت خود مواد غذایی بالا نرفته است. بنابراین، مشکل ما این است و دولت باید در این زمینه فکر کند. بسیاری از ملزوماتی که در بسته بندی استفاده می شود، وارداتی هستند
*در زمان که فرضاً تورم باشد می توان با بهره وری بالاتر، محصول با قیمت تمام شده کمتر تولید کرد. در مشکلات فعلی، چقدر از افزایش قیمت محصولات غذایی مربوط به لوازم بسته بندی وارداتی و نرخ ارز است و چقدر به مدیریت کارخانه ها و صنایع بستگی دارد و سهم هر یک از عوامل داخلی و خارجی را چگونه ارزیابی می کنید؟
متاسفانه از دو جبهه، به تولید کنندگان فشار بسیار زیاد و متعددی وارد می شود. جبهه اول، همان قیمت ارزی است که از دست در رفته. کسانی که کالای وارداتی دارند تحت فشار زیادی قرار دارند.
مساله دوم که واقعاً فشار ایجاد می کند، دلال ها و واسطه ها هستند. برای مثال دلال ها، محصولات کشاورزی و تولیدی داخل کشور را پیش خرید می کنند و در این میان، پول قابل توجهی نصیب کشاورز هم نمی شود یعنی این طور نیست که کشاورز هم سود کند. دلال ها، این محصولات را دریافت می کنند و با قیمت هایی که می خواهند و دوست دارند می فروشند. در حوزه صنعت غذا، می توانم به محصول زرشک اشاره کنم یا زیره یا گندم یا جو. این محصولات کشاورزی، در کشور خودمان تولید می شود ولی بعضی اوقات، قیمت آنها با نرخ دلار محاسبه می شود. در صورتی که این محصولات، وطنی بوده و در کشور خودمان تولید می شوند.
این وضع به خاطر مدیریت نداشتن و بی ضابطه بودن است و همین رشد حباب گونه ای است که در رابطه با واسطه ها و دلال ها اتفاق افتاده است. واقعاً دولت باید نرخ ارز را کنترل کند و دست واسطه و دلال را از صنعت ما قطع کند. الان اسم صنعت ما با دلال ها و واسطه ها همراه شده و در هر زمینه ای که فکر کنید آنها حضور دارند و حضور پُر رنگ هم دارند. دست آنها باید کوتاه شود تا صنعت ما بتواند رشد کند و بتواند نفس بکشد.
*در زمانی که آقای احمدی نژاد رئیس جمهور بود و اجرای طرح تحول اقتصادی را مطرح کرد، یک بخش از بخش های ۷ گانه آن طرح، مربوط به اصطلاح نظام توزیع کالا و خدمات بود و محورهای دیگری هم مثل اصلاح نظام مالیاتی و اصلاح نظام یارانه ها بود ولی فقط هدفمندی یارانه ها اجرا شد. در همین حوزه نظام توزیع است که دلال ها نقش دارند ولی اصلاح لازم در حوزه توزیع انجام نشد و دولت به سمت یارانه نقدی و توزیع یارانه رفت. چه وضعیتی وجود دارد که دولت ها چه دولت آقای احمدی نژاد و چه دولت آقای روحانی، تمایل نداشتند که به این حوزه ورد کنند؟
همیشه کار کردن، خیلی سخت است. معروف است که اگر فردی از شما درخواست کمک دارد، به او ماهی ندهید و به او ماهیگیری را آموزش بدهید. چون اگر یک ماهی به این فرد بدهیم آن را می خورد و دوباره برمی گردد ولی وقتی ماهیگیری را یاد بگیرد خودش به دنبال آن می رود.
در زمان همان دولت، چقدر روی آن طرح کار شد و چقدر دانشگاهیان و کارشناسان در جلسات مختلف شرکت کردند. چقدر از بودجه مملکت هزینه شد و افراد مختلف حقوق گرفتند و در مورد آن طرح تحقیق کردند ولی متاسفانه، آن طرح اجرا نشد. مشکل اصلی در کشور ما این است که ما قانون های خوبی داریم ولی این قوانین، در کشور ما اجرا نمی شوند. گاهی اوقات، ما قانون داریم ولی مجری برای اجرا ندارد چرا که ما در اجرا مشکل داریم.
همیشه کار کردن، خیلی سخت است. معروف است که اگر فردی از شما درخواست کمک دارد، به او ماهی ندهید و به او ماهیگیری را آموزش بدهید. چون اگر یک ماهی به این فرد بدهیم آن را می خورد و دوباره برمی گردد ولی وقتی ماهیگیری را یاد بگیرد خودش به دنبال آن می رود
*در حوزه صنایع غذایی، اِشکال را در چه موارد خاصی می بینید؟
ما قوانین خوبی داریم ولی در اجرا مشکل داریم. اگر در دولت آقای احمدی نژاد، همان طرح تحول اقتصادی اجرا می شد شاید الان نیازی به یارانه نبود. به چه دلیل، ما باید به مردم خودمان یارانه بدهیم. به نظر من، مردم دارای وجهه و شخصیت هستند و نباید به مردم یارانه بدهیم.
ما باید کاری کنیم که درآمد مردم بالا باشد و نه این که به آنها یارانه بدهیم و آنها هر ماه منتظر دریافت یارانه باشند ولی از آن طرف، ما نرخ تورم ۴۰ درصدی داشته باشیم. اقتصاد کشور ما بیمار است و باید یک جراحی بسیار خوب باید انجام شود تا درست شود. این کار هم، شدنی است و مقام معظم رهبری نیز بارها اشاره کرده اند که باید به معاش و رزق مردم رسیدگی شود.
الان چند ماه به پایان دولت آقای روحانی مانده است. در همین چند ماه، دولت باید مردم را فراموش نکند. خوشبختانه در روزهای اخیر، یک مقدار نرخ ارز پایین آمده و این خبر خوبی است. از این جهت که ارز بر صنعت ما تاثیر مستقیم دارد. این پایین آمدن نرخ ارز در کوتاه مدت، تاثیر خاصی ندارد ولی در دراز مدت، می تواند تاثیر خوبی داشته باشد، می تواند اشتغال زایی هایی که در چند وقت اخیر دچار تخریب شده و از بین رفته، دوباره فعال کند. به نظر من، مدیریت کشور خیلی مهم است و این که بر اجرای قوانین، مدیریت داشته باشیم.
*مردم ایران، نگرش نسبتاً مناسب و مثبتی به مواد غذایی تولید شده در ایران دارند. در همین وضعیتی که به وجود آمده، برخی صنایع و کارخانجات سعی می کنند کیفیت کالای تولیدی خودشان را حفظ کنند و بعضی هم کاهش کیفیت می دهند.
با توجه به این که تحصیلات جنابعالی در رشته مدیریت استراتژیک است و در مدیریت استراتژیک، داشتن دیدگاه دراز مدت اهمیت دارد، فکر می کنید صنعت غذایی کشور با آن وجهه ای که دارد باید به این سمت برود که در وضعیت فعلی، کاهش کیفیت بدهد و این روش را در پیش بگیرد؟
وقتی که چنین وضعی پیش می آید و تورم بالا داریم، دو راه حل وجود دارد. یک راه حل این است که قیمت ها را بالا ببریم و بگوییم قیمت مواد اولیه مثلاً ۳۰ درصد یا ۵۰ درصد افزایش پیدا کرده و قیمت تمام شده کالای ما باید افزایش پیدا کند. وقتی که قیمت مواد اولیه بالا رفته، بهترین کار این است که قیمت کالای تولید هم افزایش پیدا کند.
بالاخره یک راه دیگر هم وجود دارد و آن، این که کاهش کیفیت اتفاق بیفتد. عده کمی از تولید کنندگان، کیفیت کالای خودشان را کاهش داده اند. واقعاً تولید کنندگان خوب و معروف ما، کاهش کیفیت نداده اند. من از کار تولید کنندگان زیرزمینی و بدون مجوز، دفاع نمی کنم و اصلاً آنها باید تعطیل شوند. چون آنها کالای بی کیفیت تولید کرده و با سلامت مردم، بازی می کنند.
تولید کنندگانی که پروانه های قانونی بهداشت و ساخت دارند و پروانه هایی که قانون تایید کرده که دارندگان آنها می توانند تولید می کنند، واقعاً شرافتمندانه کار می کنند. البته بعضی ها شاید به خاطر فشاری که به آنها وارد می شود روی کیفیت کالای آنها یک مقدار تاثیر می گذارد.
ما در جلساتی که داریم در این زمینه بارها و بارها صحبت کرده ایم. چون مشخص است که چه کارخانه ها و چه تولیدی هایی هستند ولی این اتفاق نباید بیفتد. سازمان ملی استاندارد، اداره بهداشت، سازمان تعزیرات حکومتی و سازمان حمایت از مصرف کنندگان، پیگیر این قضایا هستند. ما می گوییم افزایش قیمت بدهید چرا کیفیت را پایین می آورید. وقتی که ما بخواهیم وزن کالا را کاهش بدهیم باید وزن جدید روی کالا نوشته شود. درست نیست که وزن تغییر داده شود ولی نشان ندهیم که وزن کالا کم شده.
ما می گوییم افزایش قیمت بدهید چرا کیفیت را پایین می آورید. وقتی که ما بخواهیم وزن کالا را کاهش بدهیم باید وزن جدید روی کالا نوشته شود. درست نیست که وزن تغییر داده شود ولی نشان ندهیم که وزن کالا کم شده
*جنابعالی رئیس هیأت مدیره تعاونی تولید کنندگان محصولات غذایی هم هستید. آیا از طریق این تشکل ها هم می توان نظارت انجام داد تا کیفیت به شدت پایین نیاید و وجهه آن مثبت مواد و محصولات غذایی ایران از بین نرود؟
ما یک تشکل نظارتی نیستیم ولی ما بین خودمان تقسم کار کرده و تا جایی که توانسته ایم، می توانم بگویم تمام کسانی که عضو این تعاونی هستند و در سطح جامعه فعالیت می کنند، هیچکدام تخطی و تخلف نداشته اند و هیچ پرونده ای در سطح اداره جات دولتی یا نهادهای کنترلی، ندارند.
تخلف عمدتاً در جایی است که به صورت کارگاه های زیرزمینی و غیر قانونی کار می کنند. معمولاً کارخانه های که برند هستند هرگز با اعتبار خودشان که با سختی کسب کرده اند، بازی نمی کنند و به هر نحو شده خودشان را سر پا نگه می دارند به امید این که مشکلات، مرتفع و حل شود.
*کارخانه هایی که برند هستند از نظر مدیریتی، چه اقداماتی انجام می دهند که قیمت تمام شده محصول را پایین بیاورند تا کالایی که به دست مشتری نهایی می رسد افزایش پیدا نکند یا کمتر افزایش پیدا کند؟
برای مثال، ما مجبور هستیم و می بینیم که ظرف ها یا قوطی های حاوی محصول تغییر می کند. اگر یک زمانی، از ظرف یک کیلویی استفاده می شد، الان که ۴۰ درصد یا ۵۰ درصد و گاهی اوقات ۱۰۰ درصد تورم داشته ایم، از طرف نیم کیلویی استفاده می شود و به صورت قانونی این کار انجام می شود. ما قیمت تمام شده را محاسبه می کنیم و محصول را در ظرف کوچک تر و متناسب با همان قیمت جدید قرار می دهیم تا مصرف کننده بتواند آن محصول را تهیه کند. کارخانجاتی که برند هستند، به کیفیت محصول خودشان دست نمی زنند و کیفیت محصول خودشان را پایین نمی آورند.
اساساً پایین آوردن کیفیت محصول توسط تولید کننده، یک نوع خودزنی است. ما در چند دهه اخیر تحریم بوده ایم و تحریم، پدیده جدید نیست و فقط شدت و ضعف داشته است. به همین دلیل، تولید کنندگان ایرانی، آگاه هستند و خودشان را نسبت به این مساله سازگار کرده و می دانند که چگونه با مشکلات، دست و پنجه نرم کنند.
البته متاسفانه سال ۱۳۹۹، بدترین سالی بوده که در کل این چند دهه اخیر وجود داشته و مشکل شیوع کرونا هم، اضافه شد. این تورم هایی که وجود دارد، کسادی بازار و تحریم ها، همه دست به دست هم داده اند و ما دیدیم صنایع متوسط و رو به کوچک ایران، دچار آسیب شدند یا تعطیل شدند.
بعضی از این واحدها، وام بانکی داشتند و الان تقریباً صنایع بزرگ هستند که توانسته اند خودشان را سر پا نگه دارند. واقعاً دولت باید قدر این صنایع بزرگ را بداند و آسیب شناسی کند. چرا که صنایع هر کشوری، بنیان و نهاد تولید و اقتدار آن کشور است. ما می بینیم که دولت های دیگر، برای برندهای خودشان، هزینه های زیادی را تقبل می کنند و بعضی اوقات که این برندها دچار مشکل می شوند، حتی دولت نقدینگی تزریق می کند تا بتوانند ماندگار شوند.
نام آن برندها، بخشی از شناسنامه آن کشورها شده. ما نمی خواهیم نام ببریم که هر کشور، چه برندهایی دارد ولی همه مردم، این برندها را می شناسند. در ایران باید به تولید کننده اهمیت داده شود و به کسانی که اشتغال زایی می کنند باید اهمیت داده شود و از آنها حمایت مالی و معنوی کنند. ما نمی گوییم فقط از تولید کنندگان حمایت مالی شود. بعضی وقت ها، تولید کنندگان نیاز به حمایت معنوی دارند و گاهی اوقات، نیاز به برخی بستر سازی ها وجود دارد که دولت باید انجام بدهد. دولت باید درصدی از بودجه در اختیارش را برای حمایت از تولید صرف کند.
برای مثال، یک تولید کننده ، قیمت محصول خودش را بالا برده و دولت آن را جریمه کرده است. ما باید ببینیم که چرا آن تولید کننده، قیمت را بالا برده است. البته من موافق این که به مردم فشار وارد شود نیستم
*جنابعالی اعتقاد دارید جریمه کردن کارخانه های متخلف، راهکار درستی نیست و دولت نباید به عنوان یک منبع درآمد، به جریمه کردن روی بیاورد. شما چه راه بهتری پیشنهاد می کنید که کارکرد مناسبی داشته باشد، کیفیت محصولات فدا نشود و تقلب اتفاق نیفتد؟
ما اگر می خواهیم به جواب سوالی برسیم آن سوال نباید پاک شود. ما باید بگذاریم سوال باشد و به جواب درست آن سوال برسیم. برای مثال، یک تولید کننده ، قیمت محصول خودش را بالا برده و دولت آن را جریمه کرده است. ما باید ببینیم که چرا آن تولید کننده، قیمت را بالا برده است. البته من موافق این که به مردم فشار وارد شود نیستم و مخالف صد در صد هستم. هر جا که نام مردم می آید بنده و تمام اعضا و تشکل ها، پشت مردم هستیم، ما برای مردم کار می کنیم و خدمتگزار مردم هستیم ولی ما باید بررسی کنیم که به چه علت آن تولید کننده، چنین تخلفی انجام داده است.
ما اگر بررسی کنیم می بینیم مشکل زیربنایی داشته و اگر این تخلف را انجام نمی داده، کارخانه او تعطیل می شده. در یک مورد، یک تولید کننده خواسته بود وام بگیرد ولی به او وام نداده بودند یا خواسته بود سهمیه پتروشیمی بگیرد ولی به او سهمیه نداده اند و در نهایت این کار را انجام داده و کیفیت جنس خودش را پایین آورده است. در چنین حالتی، جریمه شامل حال او شده.
به نظر من، اول باید مشکل آن واحد تولیدی را حل کنند. اگر هم یک واحد تولیدی تخلف کرده و می خواهند آن را جریمه کنند، به نحو دیگری جریمه کنند. بعضی اوقات، جریمه نقدی باعث می شود کارخانجات تعطیل شوند. در حالی که اساساً تعطیل کردن کارخانجات باید جرم تلقی شود. ما می توانیم پرونده ای برای این تولید کننده متخلف باز کرده و اعلام کنیم از تخلف او نمی گذریم.
ما اول باید از بحرانی که کرونا به وجود آورده و از تورم فعلی عبور کنیم و وقتی فضا بهتر شد و همه چیز عادی شد، به تخلف این تولید کننده رسیدگی کرده و او را هم جریمه کنیم و مثلاً می توانیم اعلام کنیم فلان سهمیه ها به تو تعلق نمی گیرد.
ما نباید کاری کنیم که اشتغال زایی و کار کردن یک عده کارگر به خطر بیفتد. ما همیشه از قوه قضاییه و قوه مقننه خواسته ایم که تعطیلی کارخانجات را طبق فرمایش مقام معظم رهبری، جرم تلقی کنند و کسی جرات نکند یک کارخانه را تعطیل کند. در چنین حالتی، دولت باید وضعیت واحدهای تولیدی دارای مشکل را آسیب شناسی کند و ببیند چه مشکلی وجود دارد و اگر بتواند مشکل را حل کند.
نظر شما