حکم دادگستری هرمزگان، پایانی بر مرگ تدریجی ژئوپارک قشم

محمدرضا هادیلو: آنها که قشم را از نزدیک دیده اند خوب می دانند این جزیره کوچکِ جنوبی ایران آنقدر ظرفیت دارد که بتواند به تنهایی به اندازه چند کشور اروپایی از راه گردشگری برای ایران درآمدزایی کند.

دره ستارگان قشم، جزیره ناز، تنگه چاهکوه، جنگل حرا، غار خربس، سد گوران، دره تندیس ها و مجسمه ها، قلعه پرتغالی ها، فرش خاکی، معدن خاک، ساحل نقره ای و بازارچه محلیِ هنگام، فقط بخش کوچکی از دیدنی های این جزیزه به شمار می آیند. اما باید گفت قشم به اندازه همه چشم نوازی هایش، مشکل دارد. دردهایی که می تواند به مرگ تک تک مناطق گردشگر پذیرش ختم شود و روزی  برسد که از این جزیره رویایی، فقط یک نام باقی بماند.

گواه این ادعا، همین بس که وقتی در مورد گردشگاه های قشم که اکثر آنها طبیعی و خدادادی هستند، حرف می زنیم، اولین چیزی که در موردشان مطرح می شود این است که در حال تخریب و نابودی هستند و کسی هم توجهی نمی کند. حتی برخی با انجام پروژه هایی این تخریب را تسریع می کنند.

ورود و خروج ژئوپارک قشم به لیست جهانی
یکی از مکان های دیدنی قشم غار نمکدان است. با ورود به این غارِ بسیار زیبا و شگفت‌انگیز با قندیل‌های زیبا و خارق‌العاده نمک مواجه می شوید. علاوه بر این لایه‌هایی از نمک که روی هم انباشته شده اند، صحنه‌های چشم‌نوازی به وجود آورده اند. لایه‌هایی که از قدمت بسیار طولانی این غار حکایت دارند.

نمی توانیم از غار نمکی قشم صحبت کنیم و از بلایایی که بر سرش آمده چیزی نگوییم. اگر بگوییم این غار یکی از زیباترین جاذبه های طبیعی و منحصر به فرد هرمزگان به شمار می آید که در مجموعه ژئوپارک جزیره قشم واقع شده است، چیزی به گزاف نگفته ایم.

با اینکه این ژئوپارک یک بار در سال ۱۳۸۵ ثبت جهانی شد اما در کمال تاسف، در دی ماه ۱۳۹۱ به دلیل آنچه مشکلات مدیریتی و ناتوانی مدیران سازمان منطقه آزاد قشم در انجام معیارهای ثبت جهانی ژئوپارک اعلام شد، کارت قرمز گرفت و از فهرست یونسکو خارج شد.

غار نمکی قشم مثل هزاران اثر تاریخی و طبیعی دیگرِ ایران اسیر دست مدیرانی شده بود که اصلا در مورد ارزش های جهانی شدن یک اثر چیزی نمی دانستند و تخصصی هم برای حفظ و نگهداری از این اثر نداشتند.

هر چند همگان بر این باور بودند که بعد از گرفتن کارت قرمز و خروج غار نمکی از لیست یونسکو، متولیان امر عزمشان را جزم کرده و به فکر سامان دادن به اوضاع و مراقبت از این مجموعه می افتند، ولی واگذاری اراضی در جزیره قشم از سال ۱۳۹۶ درحالی شروع شد که در همان سال، پروژه ژئوپارک این جزیره موفق شده بود دوباره به فهرست ژئوپارک‌های یونسکو بازگردد.

به گفته کارشناسان، با در نظر داشتن این موضوع که طی سه سال اخیر بارها و بارها گفته شد واگذاری اراضی در محدوده طولانی‌ترین غار نمکی جهان به مرکز پرورش میگو به‌عنوان جدی‌ترین تهدید برای خروج ژئوپارک قشم از یونسکو مطرح است و می تواند دوباره این اثر را با مشکلات اساسی و خروج از لیست جهانی ها مواجه کند، ولی گوش هیچ مسئولی به این حرف ها بدهکار نبود.

تا اینکه طی هفته های اخیر رییس کل دادگستری استان هرمزگان اعلام کرد: طبق مصوبه شورای حفظ حقوق بیت المال در اراضی ملی و منابع طبیعی استان، هرگونه عملیات اجرایی و فعالیت در محدوده ژئو پارک قشم و غار نمکدان متوقف می شود و این مصوبه به دادستان عمومی و انقلاب شهرستان قشم جهت اجرا ابلاغ خواهد شد.

بی مسئولیتی ها، بسیار فراتر از زیبایی ها
اگر در مورد زیبایی ها و منحصر به فرد بودن ژئوپارک قشم صحبت می کنیم این موضوع به آفرینش طبیعی این منطقه ربط دارد که یونسکو را مجبور کرده تا دوباره به سراغش بیایید و آن را در لیست آثار جهانی ثبت کند. اما وقتی از کارت قرمز و خروج از لیست جهانی یک اثر صحبت به میان می آید حتما اینبار، منظور اقدامات و بی مسئولیتی و بی توجهی مدیرانی است که می تواند یک اثر را نه تنها منزوی کند بلکه آن را به سمت تخریب و نابودی سوق دهد.

غار نمکی قشم از جمله این آثار است. هنوز شش سال از ثبت جهانی ژئوپارک قشم نگذشته بود که در سال ۱۳۹۱ ناتوانی مدیران سازمان منطقه آزاد قشم در انجام معیارهای ثبت جهانی ژئوپارک با کارت قرمز یونسکو همراه شد. در آن زمان نصب تابلو و علائم راهنمایی، احداث راه‌های دسترسی، ساخت اماکن اقامتی مانند هتل و مجموعه عوامل پشتیبانی برای حضور گردشگران در منطقه از جمله درخواست‌های یونسکو بود که باید در منطقه ژئوپارک قشم ایجاد می‌شد، اما به آن توجه نشد و موجب خروج این اثر از لیست جهانی شد.

اما وقتی در سال ۱۳۹۶ دوباره این مجموعه به لیست جهانی ها بازگشت اینبار واگذاری اراضی اطراف آن که بیشتر با هدف احداث اقامتگاه، مرکز پرورش میگو و آبزیان، پلاژ و شهرک‌های صنعتی بود، ژئوپارک قشم را بار دیگر در معرض تهدید قرار داد.

انجام تمام عملیات های عمرانی، ممنوع
روز شنبه ۲۲ شهریور ماه سال جاری خبری منتشر شد که دل همه دوستداران و محافظان محیط زیست را شاد کرد و آن هم اینکه با دستور رئیس کل دادگستری هرمزگان، تمام فعالیت ها در محدوده ژئوپارک قشم متوقف شد.

رییس کل دادگستری استان هرمزگان با اعلام اینکه طبق مصوبه شورای حفظ حقوق بیت المال در اراضی ملی و منابع طبیعی استان، با اکثریت آرا، هرگونه عملیات اجرایی و فعالیت در محدوده ژئو پارک قشم و غار نمکدان متوقف می شود و از همین امروز(شنبه ۲۲ شهریور ماه) این مصوبه به دادستان عمومی و انقلاب شهرستان قشم جهت اجرا ابلاغ خواهد شد، گفت: اهمیت ژئو پارک قشم به عنوان تنها ژئو پارک منطقه خاورمیانه و همچنین غار نمکدان به عنوان بزرگترین و طولانی ترین غار نمکی جهان بر کسی پوشیده نیست. این پدیده کم نظیر و استثنایی نیازمند مراقبت و دقت زیاد برای حفظ آن است چرا که این جاذبه طبیعی میراثی ارزشمند برای آیندگان و سرمایه ای برای کشور محسوب می شود.

علی صالحی ثبت جهانی این اثر مهم را در یونسکو، نشان از جایگاه ویژه آن برشمرد که افتخاری بزرگ برای جمهوری اسلامی ایران و خصوصاً استان هرمزگان به شمار می آید.

وی حفظ این میراث گرانبها را وظیفه همگانی دانست و جلوگیری از واگذاری های غیرکارشناسی و غیر مسئولانه اراضی پرورش میگو در حریم این ژئو سایت و ممانعت از ادامه عملیات اجرائی در محدوده غار نمکدان را مطالبه همه دلسوزان اعلام کرد و ادامه داد: دستگاه قضایی استان هرمزگان در راستای حمایت از تولید اقدامات مؤثری را در دستور کار قرار داده است و حمایت از سرمایه گذاری مشروع و در چارچوب قانون را با جدیت دنبال خواهد کرد.

رییس شورای حفظ حقوق بیت المال در اراضی ملی و منابع طبیعی استان هرمزگان ضمن تأکید بر حفظ حقوق سرمایه گذارانی که در پروژه های پرورش میگو در این اراضی سرمایه گذاری کرده اند خاطرنشان کرد: «باید میزان خسارت به سرمایه گذاران مشخص شود و اقدامات لازم برای جبران خسارات و یا اختصاص زمین مناسب در محلی دیگر و خارج از محدوده ژئو پارک صورت پذیرد.»

رییس کل دادگستری هرمزگان گفت: «پیش از هر چیز در روند واگذاری ها باید توجه به دسترسی مردم و حفظ جاذبه های طبیعی و گردشگری مورد توجه قرار گیرد و عدم توجه به حقوق عامه در برخورداری از دریا به عنوان یک نعمت الهی به هیچ وجه قابل قبول نخواهد بود، لذا دستگاه قضایی استان با قاطعیت و بدون هیچ اغماضی با متجاوزان به حریم دریا و تضییع کنندگان حقوق بیت المال برخورد خواهد کرد.

قانونی که ضمانت اجرایی ندارد
تخریب حریم میراث طبیعی ملی و جهانی غار نمکی قشم طبق مستندات قانونی جرم است، اما تا وقتی که رییس کل دادگستری استان هرمزگان به این موضوع ورود پیدا نکرده بود، هیچ کس نه برای قانون ارزشی قایل بود و نه کسی آن را اجرا می کرد.

مدیر ژئوپارک جهانی قشم و سرپرست مدیریت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری قشم با اشاره به اینکه چند سال است در مورد اتفاقات پیرامون این منطقه جهانی هشدار می دهیم به بازار می گوید: در سال ۱۳۹۸ با وجود پیگیری‌ها و مکاتبات قضایی متعدد برای جلوگیری از این تخریب، عملیات ساخت مرکز پروش میگو نه تنها متوقف نشد، بلکه همچنان ادامه پیدا کرد و خطر خروج ژئوپارک قشم از فهرست جهانی یونسکو را جدی کرد.

علیرضا امری‌کاظمی ادامه می دهد: در پاییز همان سال موضوع این واگذاری ها رسانه ای شد اما به دلیل بی‌توجهی مسؤولان ذی‌ربط، کار به جایی رسید که در محوطه‌ای که زمان انتشار خبر فقط دو کانکس در آن مستقر بود، تخریب گسترده در اصل اثر اتفاق افتاد. با این وجود پروژه نه تنها متوقف نشد، بلکه با قوت ادامه پیدا کرد.

وی درباره اقداماتی که برای جلوگیری از این تخریب انجام داده بودند نیز تصریح می کند: در سال ۹۸ از مجاری قانونی مکاتبه و شکایت خود را به مقامات قضایی شهرستان اعلام کردیم و لزوم توقف سریع این پروژه و لغو مجوزهای آن را خواستار شدیم. دلایل کاملا مستند بود، پرونده‌های ثبت ملی و جهانی ژئوپارک را برای مسئولان فرستادیم. می‌خواستیم از مجاری قانونی و طبق روال پیش برویم. تمام مستندات و مکاتبات در تاریخ‌های مشخص نیز موجود است. علاوه‌ بر این به سرمایه‌گذار و کسی که تخریب را انجام می‌ داد، چه شفاهی و چه کتبی تذکر دادیم.

این مسئول با تاکید بر اینکه درخواست ما خیلی معمولی و شفاف بود و فقط می خواستیم کار را شروع نکنند، می افزاید: به مجری گفتیم استعلام بگیرد تا محدوده اثر طبیعی ملی و جهانی را اعلام کنیم. متاسفانه آنها حرف‌شنوی نداشتند و به کار خود ادامه دادند و ضربات جبران ناپذیری به این منطقه وارد کردند.

یکی از کارشناسان حوزه میراث فرهنگی کشور نیز در رابطه با ابعاد صدمات پروژه پرورش میگو به ژئوپارک قشم به بازار می گوید: این پروژه در جایی در حال اجرا است که سه حریم مهم را می شکند. یکی حریم ثبت جهانی ژئوپارک قشم که در پرونده یونسکو کامل و واضح مشخص شده است. دو حریم دیگر به میراث طبیعی و ملی که در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ثبت شده است با عنوان محدوده ژئوپارک و محدوده اختصاصی سایت «نمکدان» مربوط می‌شود. این تخریب در هر سه محدوده اتفاق افتاده است.

حسن مینایی در مورد این تخریب ها و مخاطراتی که ژئوپارک جهانی قشم را تهدید می کند، تصریح می کند: مشکل اصلی این است که ژئوپارک جهانی قشم در خطر خروج از یونسکو قرار دارد. مشکل دوم تعرض و تخریب حریم میراث طبیعی ملی گنبد نمکدان است. براساس قوانین صریحی که وجود دارد هرگونه تغییر در چشم‌انداز و یا تغییر اصالت اثر یا عملیاتی که موجب آسیب رساندن به این اثر شود، تخلف و جرم است.

یکی از مشکلاتی که ژئوپارک قشم دارد این است که براساس قوانین داخلی و اداری، ژئوپارک و مدیریت میراث فرهنگی، ‌گردشگری و صنایع دستی نمی‌توانند مستقیما شکایتی را مطرح کنند و این کار باید از طریق مدیریت امور حقوقی و قراردادهای سازمان منطقه آزاد قشم صورت گیرد. بر همین اساس، همین مکاتبات رسمی با مقامات قضایی و پیگیری ها به ثمر رسید و در نهایت امسال رییس کل دادگستری استان هرمزگان حکم محکمی را برای حفاظت از این اثر جهانی صادر کرد. حکمی که امید می رود در گذر زمان تغییر نکند و قانون گریزان برای ادامه تخلفات خود، آن را دور نزنند.