بازار؛ گروه ایران: برنامه پنجساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، برای اجرا در سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ به تصویب مجلس نهم رسید و بخشی از زمان اجرای آن در دولت محمود احمدی نژاد و بخشی هم در دولت حسن روحانی بود. به علت تاخیر و تعلل دولت حسن روحانی در ارائه لایحه برنامه ششم توسعه کشور، مجلس به مدت یک سال برنامه پنجم توسعه را تمدید کرد تا کشور بدون قانون برنامه نماند.
مجلس دهم از خرداد ۱۳۹۵ (۱۳۹۹ـ ۱۳۹۵)شروع به فعالیت کرد و در اواخر آن سال این مجلس، برنامه ششم توسعه را با کش و قوس های زیاد با دولت، بالاخره تصویب کرد. اجرای این برنامه توسعه ای، از سال ۱۳۹۶ شروع شده و تا پایان سال ۱۴۰۰ شمسی ادامه دارد. در قانون برنامه پنجساله ششم توسعه، رقم مطلوب و تخمینی شاخص های اقتصادی کلیدی از جمله نرخ رشد اقتصادی و نرخ تورم کشور درج شده است.
در گفت و گوی «بازار» با دکتر محمدعلی وکیلی که نماینده اصلاح طلب مجلس دهم و عضو هیات رئیسه آن دوره بوده، نحوه تصویب و وضعیت اجرای برنامه ششم توسعه و چالش های تحقق اهداف آن بررسی شد. وکیلی، به طور کامل مخالف تصویب لایحه برنامه ششم توسعه بود.
*در حال حاضر، در چهارمین سال اجرای قانون برنامه پنجساله ششم توسعه به سر می بریم ولی جنابعالی از همان ابتدا با تصویب این برنامه مخالف بوده و آنرا صرفاً سند سازی می دانستید. علت مخالفت شدید شما چه بود و این برنامه نهایتاً چطور و در چه موقعیتی در مجلس تصویب شد؟
آن موقع، صحبت من این بود که ما باید یک ارزیابی از برنامه های پنجساله قبلی داشته باشیم و ببینیم ما در زمان اجرا، در کجای برنامه ها ناکام بوده و در کدام بخش موفقیت داشته ایم. من اعتقاد داشتم که بر اساس برنامه های پنجساله اجرا شده گذشته، باید برنامه پنجساله جدید یعنی برنامه ششم تصویب شود.
همچنین من اعتقاد داشتم این که به صورت کلیشه ای هر پنج سال یک بار، ما برنامه پنج ساله بیاوریم و برخی اهداف کلی را فهرست وار ذکر کنیم، مساله ای را حل نمی کند و فقط به انتظارات دامن زده ایم و بعد هم بودجه سالیانه، بر اساس برنامه پنج ساله توسعه، قابل ارائه نخواهد بود و فقط ویترین است.
بر این اساس، من مخالف تصویب برنامه ششم توسعه بودم و به خصوص که در برنامه ششم هم، اعداد و اهدافی ذکر شده بود که غیر واقعی بود و تفاوت این برنامه با برنامه های پنجساله پنجم و قبل تر از آن، زیاد بود. به همین دلیل، من معتقدم بود که ما با این روش تصویب برنامه های پنجساله توسعه، نظام برنامه ریزی کشور را مسخره کرده و به تمسخر گرفته ایم ولی در نهایت،
لایحه برنامه ششم، در مجلس دچار تغییرات زیادی شده بود چرا که بخش کارشناسی لایحه برنامه، خیلی ضعیف بود. در حالی که در مجلس، فرصت کارشناسی برنامه نیست. با این حال در مجلس، لایحه برنامه ششم، تغییرات زیادی را تجربه کرد. دولت هم، در اوایل بررسی لایحه برنامه، در مجلس مخالف این تغییرات در برنامه بود ولی در نهایت، دولت نظر مثبت خودش را اعلام کرد. من متوجه نشدم به چه علت، نظر دولت عوض شد.
این که به صورت کلیشه ای هر پنج سال یک بار، ما برنامه پنج ساله بیاوریم و برخی اهداف کلی را فهرست وار ذکر کنیم، مساله ای را حل نمی کند و فقط به انتظارات دامن زده ایم
*بعد از تقدیم لایحه برنامه ششم به مجلس، نمایندگان مجلس سعی کردند مواد زیادی به متن لایحه دولت اضافه کنند تا به نظر خودشان، شکل برنامه به آن بدهند. البته برخی نمایندگان می گفتند که با تغییرات ایجاد شده توسط مجلس، رقمی در حد ۵۰۰ هزار میلیارد تومان به هزینه های اجرای برنامه اضافه شده.
از طرفی هم، جنابعالی در زمان تصویب کلیات لایحه برنامه ششم توسعه، اعتقاد داشتید که این لایحه، اِشکالات شکلی و محتوایی دارد. نهایتاً به برنامه نهایی شده، رای موافق دادید؟
خیر. در نهایت، من رای مخالف دادم و با وجود این که من، جزو مخالفان تصویب برنامه ششم بودم ولی برنامه ششم توسعه تصویب شد.
*چه در زمان بررسی کلیات و چه در زمان جزئیات برنامه؟
بله. همین طور است.
صحبت من این بود که چون اعداد و ارقام این برنامه پنجساله توسعه، غیر واقعی است، باعث می شود که زاویه بودجه های سالیانه به عنوان برنامه های سالیانه، از برنامه بیش تر شود
*فراکسیون امید به عنوان فراکسیون نمایندگان اصلاح طلب مجلس، جلسه ای برگزار کرد و جنابعالی هم عضو این فراکسیون بودید. در نهایت فراکسیون امید به این نتیجه رسیده بود که اگر به کلیات لایحه برنامه ششم رای موافق ندهد، کشور بدون برنامه می ماند و بهتر است شرایط دولت برای حذف برخی مواد در نظر گرفته شود. در حقیقت، شما برخلاف نظر فراکسیون خودتان هم رای داده اید.
من در همان جلسه فراکسون، گفتم که با تمدید برنامه پنج توسعه، اجازه بدهیم به کارشناسان که زوایای مختلف برنامه ششم را ببینند و دولت، یک برنامه واقعی و ناظر به مقدورات کشور برای تصویب به مجلس ارائه کند.
به نظر من، فراکسیون امید در یک جو احساسی تصمیم گرفت. البته آن موقع، ابتدای دوره مجلس دهم هم بود. نمایندگان جدید مجلس، آشنایی لازم را با پروتکل های مجلس نداشتند و در یک فضای احساسی، آن برنامه تصویب شد و یک برنامه هزینه ساز بود تا یک برنامه ای که بتواند مصارف کشور را مدیریت بهینه کند.
فراکسیون امید در یک جو احساسی تصمیم گرفت. البته آن موقع، ابتدای دوره مجلس دهم هم بود. نمایندگان جدید مجلس، آشنایی لازم را با پروتکل های مجلس نداشتند و در یک فضای احساسی، آن برنامه تصویب شد و یک برنامه هزینه ساز بود تا یک برنامه ای که بتواند مصارف کشور را مدیریت بهینه کند
*آقای پارسایی، سخنگوی فراکسیون امید مجلس دهم، در همان زمان گفت فراکسیون نتیجه گرفت بهتر است چند ماده ای که دولت با آنها مخالفت می کند حذف شود ولی برای سال ۱۳۹۶ برنامه توسعه داشته باشیم و نه این که برنامه نداشته باشیم و اگر برنامه ششم تصویب نشود باید برنامه پنجم تمدید شود
بله ولی من اعتقاد داشتم که لایحه برنامه ششم تصویب نشود.
*جنابعالی هم در فراکسیون خودتان و هم در مجلس، به نوعی اقلیت بوده و در هر دو جا، مخالف تصویب لایحه برنامه ششم بودید؟
بله، من در هر دو سطح رای مخالف دادم. صحبت من این بود که چون اعداد و ارقام این برنامه پنجساله توسعه، غیر واقعی است، باعث می شود که زاویه بودجه های سالیانه به عنوان برنامه های سالیانه، از برنامه بیش تر شود. بعدها هم دیدیم که بودجه های سالیانه ۱۳۹۷، ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ که به مجلس تقدیم شد، هیچ نسبتی با آنچه در برنامه ششم هست، ندارد. گویا ما فقط یک برنامه را تصویب کرده بودیم برای این که در ویترین ها بماند.
*اساساً دولت آقای روحانی می خواست به نوعی لایجه برنامه ششم توسعه را به مجلس تقدیم نکند و متن اولیه لایحه برنامه ششم که دولت به مجلس تقدیم کرد، اصلاً شبیه برنامه نبود. مجلس سعی کرد با اضافه کردن تعداد زیادی ماده، به آن شکل برنامه ای بدهد.
اِشکال لایحه برنامه ششم، این بود که چارچوب برنامه نداشت و مجلس، خودش نشست به جای دولت، برنامه نویسی کرد. در حالی که مجلس، جای برنامه نوشتن نیست. چون تهیه و تدوین برنامه توسعه، کار کارشناسی می خواهد. برنامه پنجساله توسعه باید از بدنه کارشناسی عبور کند و به مجلس تقدیم شود. به طوری که نظر کارشناسان اجرایی و کارشناسان علمی، در آن لحاظ شود و بعداً همه آن را به عنوان یک برنامه متقن و چارچوب ریل گذاری کشور، بپذیرند.
این وضع اتفاق نیفتاد و ما دیدیم این برنامه، یک متن متناقضی پیدا کرده و صدر و ذیل این برنامه، تناقض زیادی داشت. این تناقض به حدی زیاد بود که در زمان بررسی جزئیات و مواد برنامه در صحن علنی، آقای لاریجانی به عنوان رئیس مجلس و رئیس وقت جلسه، یک به یک بندها و ماده های برنامه را حین اداره جلسه، با نظر ما و سایر همکاران به عنوان هیأت رئیس مجلس، ویرایش می کرد. ما مواد برنامه ششم را در جلسه علنی مجلس ویرایش می کردیم که یک مقدار ظاهر آبرومندانه ای داشته باشد و از آن حد از تناقضات، برخوردار نباشد.
من از نمایندگان با سابقه مجلس هم می پرسیدم، می گفتند هیچگاه سابقه نداشته که یک برنامه توسعه، این طور و با این شکل و با این روال، به مجلس بیاید و برنامه پنجساله را در صحن علنی مجلس، چکش کاری کرده و اصلاح کنند
*شما در زمان تصویب کلیات لایحه برنامه گفته بودید که مجلس در حال سند سازی است و الان می گویند در صحن علنی مجلس، تغییراتی در متن تصویب شده کمیسیون برنامه و بودجه مجلس داده اید. با همین اقداماتی که در صحن علنی مجلس انجام شد و به آن اشاره کردید، آیا برنامه ششم در زمان تصویب نهایی، شکل بهتری پیدا نکرد که رای مخالف ندهید؟
نسبت به متن اولیه لایحه برنامه ششم، یک مقدار بهتر شد. در زمان بررسی مواد و بندهای برنامه، وقت زیادی از جلسه علنی مجلس، تلف می شد. چون هیأت رئیس مجلس باید حین بررسی لایحه، هم بندها و مواد را اصلاح ظاهری می کرد و هم این که باید اصلاح محتوایی می کرد.
به نظرم، آن وضع خیلی مضحک بود. حتی من از نمایندگان با سابقه مجلس هم می پرسیدم، می گفتند هیچگاه سابقه نداشته که یک برنامه توسعه، این طور و با این شکل و با این روال، به مجلس بیاید و برنامه پنجساله را در صحن علنی مجلس، چکش کاری کرده و اصلاح کنند.
*دولت و سازمان برنامه و بودجه کشور با تقدیم لایحه برنامه ششم با ۳۵ ماده، فقط می خواستند کلیاتی ارائه کنند و جزئیات دقیق به مجلس گفته نشود که دست دولت باز باشد.
بله. اعتقاد دولت این بود که نیاز نیست برنامه پنجساله توسعه، برنامه جامع و مفصلی باشد و دولت فقط باید رئوس کلی را به مجلس اعلام کند و هزینه های کلی مطرح شود. نگاه دولت، این طور بود و می خواست مواد معدودی را به عنوان رئوس کلی ارائه کند. بعداً هم در مجلس، نمایندگان مجلس خواستند برنامه ششم را بنویسند، هر نماینده بر اساس منافع حوزه انتخابیه خودش سعی کرد ماده ای بر مواد برنامه ششم اضافه کند. در نهایت، این طور شد که برنامه ششم توسعه، شاید عجیب ترین برنامه تاریخ برنامه نویسی ایران شد.
*احیای سازمان برنامه و بودجه یا سازمان مدیریت و برنامه ریزی، یکی از وعده های انتخاباتی آقای روحانی برای اهمیت دادن به برنامه و برنامه ریزی در کشور بود و این سازمان در سال ۱۳۹۳ احیا شد. برنامه ششم توسعه، اولین برنامه ای است که پس از احیای سازمان برنامه تهیه و تدوین شده. آیا لایحه برنامه ششم توسعه، متناسب با آن شعاری که دولت برای احیای سازمان برنامه بود یا نه؟
خیر و اصلاً نشانی از این که احیای سازمان برنامه، توانسته در ارائه یک برنامه متقن نقش آفرین باشد، به هیچ وجه مشاهده نمی شد. به گونه ای که حتی برخی نمایندگان مجلس می گفتند اگر بنا باشد خروجی سازمان برنامه، این نوع برنامه باشد کاش همان سازمان منحل شده توسط آقای احمدی نژاد را به ارث می بردیم.
ما در زمان اجرای برنامه های پنجساله پنجم و ششم توسعه، باید به پیش بینی های سند چشم انداز ۲۰ ساله، دست پیدا می کردیم ولی اولاً مطالعه وضع موجود در زمان تصویب برنامه ششم و ثانیاً اعداد و ارقامی که در برنامه ششم، لحاظ شده بود هیچ نسبتی با سند چشم انداز ندارد
*یک بحث این بود که برخی از کارشناسان سازمان برنامه، بعد از انحلال آن و تشکیل معاونت های ریاست جمهوری، از این سازمان خارج شده یا به وزارتخانه ها و سازمان های دیگر رفتند. ایا واقعاً الان این سازمان بدنه کارشناسی لازم را دار یا این که سازمان، دیگر ضعیف شده؟
البته حتماً سازمان برنامه، نیروهای کارشناس دارد ولی یک بحث این است که این کارشناسان با این اتفاقاتی که برای سازمان برنامه رخ داده، الان چقدر انگیزه برای کار کردن دارند. دوم این که مهم است که این نیروها چقدر به درستی هدایت می شوند و چقدر از کارشناسان با سابقه و قدیمی حضور دارند که تجربه آنها کمک کند. همه این موارد، مسائلی است که من اطلاع دقیقی از درون سازمان برنامه ندارم.
*در زمان رای گیری کلیات لایحه برنامه ششم توسعه، جنابعالی گفته بودید که این برنامه نسبتی با سند چشم انداز ۲۰ ساله و اقتصاد مقاومتی ندارد. بر اساس آنچه که ما در متن قانون برنامه ششم می بینیم شاخص های اقتصادی مختلفی در این برنامه گنجانده شده. در قانون برنامه ششم، یکی از شاخص های مطرح شده این است که در طول اجرای برنامه به طور متوسط رشد اقتصادی ۸ درصدی و نرخ تورم تک رقمی و ۸ درصدی داشته باشیم. این رشد ۸ درصد، همان هدف گذاری مطلوب سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور است. چرا با این حال، ما گفته اید که برنامه ششم نسبتی با آن اسناد بالا دستی ندارد؟
انتهای برنامه ششم توسعه، تقریباً به انتهای سند چشم انداز ۲۰ ساله، نزدیک می شود. ما در زمان اجرای برنامه های پنجساله پنجم و ششم توسعه، باید به پیش بینی های سند چشم انداز ۲۰ ساله، دست پیدا می کردیم ولی اولاً مطالعه وضع موجود در زمان تصویب برنامه ششم و ثانیاً اعداد و ارقامی که در برنامه ششم، لحاظ شده بود هیچ نسبتی با سند چشم انداز ندارد.
برای مثال، یکی از شاخص هایی که در برنامه ششم توسعه آمده، این است که ما سالیانه به نرخ رشد ۸ درصد در اقتصاد برسیم. من یادم هست که در همان موقع، گفتم که لازمه تحقق نرخ رشد ۸ درصد، سرمایه گذاری ۲۰۰ میلیارد دلار در سال است یعنی ما باید سالیانه ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری داشته باشیم تا به نرخ رشد اقتصادی ۸ درصد دست پیدا کنیم.
با نرخ سال ۱۳۹۵، سالیانه نیاز به ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری بود. در حالی که در آن زمان، ما هم عدد سرمایه گذاری را می دانستیم که چقدر پایین است و اصلاً قابل مقایسه با این ۲۰۰ میلیارد دلار نبود. الان هم می دانیم که اصلاً امکانی برای سرمایه گذاری خارجی وجود ندارد. قرار بود ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی به صورت دلاری تحقق پیدا کند تا به ۸ درصد مثبت رشد در اقتصاد برسیم.
*رشد اقتصادی کشور ما در سال ۱۳۹۸ منفی شده و مرکز آمار رقم آن را منفی ۷ درصد و بانک مرکزی رقم ان را ۶.۵ درصد محاسبه کرده است. از طرفی آقای روحانی می گویند در سال ۱۳۹۹ رشد ما مثبت خواهد شد ولی صندوق بین المللی پول، رشد اقتصای ایران را منفی ۶ درصد تخمین زده است. شما فکر می کنید رشد اقتصادی کشور ما، احتمالاً مثبت می شود؟
با این وضعی که ما الان در اقتصاد داریم، نمی دانم بر اساس کدام شاخص باید امیدوارباشیم که رشد اقتصادی ما مثبت می شود. نرخ تورم حتی داد آقای روحانی را هم درآورده است. من دیدم آقای روحانی اعتراف کرد به این که نرخ تورم مواد غذایی، وحشتناک شده. اقای روحانی، روی مواد غذایی انگشت می گذارد و می گوید تورم آن وحشتناک شده و اعتراف می کند ولی هر بخشی که آقای روحانی، سراغ آن برود، حتماً این اعتراف را با صدای بلندتر خواهد داشت که تورم ان وحشتناک شده.
با این اوصاف، این که ما منتظر باشیم که نرخ رشد اقتصادی ما مثبت شود، جای بحث دارد. نرخ رشد ما باید بر اساس چند شاخص پایش است و من نمی دانم الان این پایش ها بر اساس کدام شاخص انجام می شود که ما معتقد باشیم اقتصاد ایران نرخ رشد مثبت دارد. یک شاخص وجود دارد که شاخص بورس است که در ماه های اخیر، رشد خوبی داشته ولی همواره رشد آن با ابهام کارشناسان روبرو بوده است. جای سوال است که این رشد بورس، یک رشد طبیعی و اقتصادی است یا این که یک رشد حبابی و کاذب است.
الان هم مدتی است که بورس، در هاله ای از ابهام قرار گرفته و دچار نوسانات زیادی شده. اگر بورس به چرخه مثبت برگردد و ثباتی در شاخص ها پیدا شود، آن موقع می شود با اتکا به شاخص بورس، مثلاً گفت که اقتصاد ایران با یک نرخ رشد قابل پبش بینی دارد، اما این که این رشد اقتصادی که فرضاً مثبت یک است یا مثبت ۲ است، چگونه می خواهیم بالاتر برود، جای سوال وجود دارد.
در حال حاضر، آن چیزی که ما دیدیم و مراکز علمی، پایش کرده اند این است که نرخ منفی اقتصاد ایران، در سال های اخیر در همان محدوده منفی ۴ یا ۵ یا ۶ درصد بوده است. اگر فرضیه من درست بوده باشد که ما برای نرخ رشد ۸ درصد، نیاز به ۲۰۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری داریم ولی وقتی رشد اقتصادی ایران، منفی ۶ درصد باشد، ما به جای ۲۰۰ میلیارد دلار برای رسیدن به نرخ رشد ۸ درصد مثبت، ما نیاز به چیزی حدود ۴۰۰ میلیارد دلار در سال نیاز داریم.
ما الان با درآمد ثابت دلاری نفت، فاصله زیادی پیدا کرده ایم. الا نیازهای ارزی جاری کشور، تامین نمی شود تا چه برسد به این که نیازهای سرمایه گذاری خودمان را از نظر ارزی تامین کنیم.
الان و در سال ۱۳۹۹، مجلس یازدهم یک سال فرصت دارد و می تواند در این یک سال، بر ارزیابی اهداف برنامه ششم توسعه تمرکز کرده و میزان تحقق شاخص ها و میزان مغایرت ها را مشخص کند. این کارها به عنوان پیش درآمد ورود به بررسی برنامه هفتم توسعه توسط مجلس باشد
*بحث این بوده که برنامه های پنجساله توسعه قبلی، در حد ۲۰ درصد و ۲۵ درصد اجرا شده. در مورد برنامه پنجم توسعه که اجرای آن تا پایان سال ۱۳۹۵ بود، برخی نمایندگان مجلس می گفتند باید علت تحقق کمتر از ۵۰ درصد برنامه های توسعه مشخص شود. این اعداد از چه طریق محاسبه شده و فکر می کنید سرنوشت برنامه شششم توسعه تا اخر سال ۱۴۰۰ که اجرا می شود چگونه خواهد بود؟
مجلس یازدهم، باید در سال ۱۴۰۰ وارد بررسی برنامه هفتم توسعه شود. به نظرم، بهترین کاری که مجلس یازدهم می تواند در عمر سیاسی خودش انجام بدهد این است که بخش نظارتی مجلس، قبل از ورود به بررسی برنامه هفتم توسعه، ارزیابی دقیقی از میزان تحقق اهداف برنامه ششم توسعه داشته باشد و مغایرت ها را محاسبه و اعلام کند.
من فکر نمی کنم که در خوشبینانه حالت به ۲۰ درصد از اهداف برنامه ششم توسعه رسیده باشیم، اما به هر حال برای این که نرخ دقیقی، اعلام شود مرکز پژوهش های مجلس، معاونت نظارت مجلس و هم کمیسیون های تخصصی مجلس، در این حو زه اقدامات لازم را انجام بدهند.
کمیسیون های تخصصی مجلس، به جای پرداختن به مسائل جاری غیر تاثیر گذار، بهترین کار این است که هر کمیسیون، اهداف برنامه ششم مربوط به کمیسیون خودش را پایش و رصد کند و میزان مغایرت ها را احصا کند. بالاخره یک بخش از اهداف برنامه ششم، مرتبط با وظایف هر کمیسیون است. قبل از تصویب برنامه ششم توسعه در صحن علنی مجلس، شاخص های آن بخش مرتبط، در هر کمیسیون تصویب شده و از این طریق باید پایش و رصد اجرای برنامه، با دقت انجام شود.
*آیا شما در زمانی که در مجلس دهم حضور داشتید در قالب فراکسیون امید یا کمیسیون تخصصی که عضو بودید، عملکرد برنامه پنجم توسعه را بررسی کردید؟
خیر. ما به تازگی به مجلس آمده بودیم و برنامه ششم توسعه را با عجله آوردند. نه فرصت ارزیابی از برنامه پنجم توسعه شد و نه فرصتی برای کمیسیون های تخصصی مجلس وجود داشت. الان و در سال ۱۳۹۹، مجلس یازدهم یک سال فرصت دارد و می تواند در این یک سال، بر ارزیابی اهداف برنامه ششم توسعه تمرکز کرده و میزان تحقق شاخص ها و میزان مغایرت ها را مشخص کند. این کارها به عنوان پیش درآمد ورود به بررسی برنامه هفتم توسعه توسط مجلس باشد.
نظر شما