بازار، گروه استانها؛ عاطفه علیان: روزگاری، زاینده رود قلب تپنده اصفهان بود، اما امروز تنها خاطره ای از آن باقی مانده است. آب که رفت، زمین تشنه شد. زمین که تشنه شد، نشست کرد و حالا، اصفهان با شکاف هایی بر چهره خیابان ها، دیوارهای ترک خورده بناهای تاریخی و فروریختن زیرساخت هایش، زخم های یک فاجعه خاموش را به نمایش گذاشته است. فرونشست، زلزله‌ای بی‌صداست که هر روز بیشتر شهر را در خود می بلعد.
اگر در خیابان های اصفهان قدم بزنید، نشانه های این بحران را همه‌جا خواهید دید. در خانه های قدیمی محله جلفا که دیوارهایشان ترک های عمیق برداشته اند، در خیابان های مرکز شهر که در برخی نقاط شکاف های چند متری پدیدار شده و حتی در بناهای تاریخی مثل مسجد جامع، پل خواجو و مسجد سید که ستون هایشان روی بستری ناپایدار ایستاده است.
قصه پر درد خیابان های شکسته و دیوارهای لرزان
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان، به بازار می گوید: ما با بحران فرونشستی روبه‌رو هستیم که در برخی مناطق به بیش از ۲.۵ متر در سال رسیده است.
وی افزود: بیش از ۲.۸ میلیون نفر در پهنه های پرخطر زندگی می‌کنند و ۷۸۰ هزار واحد مسکونی، ۲۵۸ مدرسه، سه بیمارستان، و ۹ ایستگاه آتش‌نشانی در معرض خطر قرار گرفته‌اند. این فقط یک هشدار نیست، بلکه یک بحران واقعی است.
مدیرکل مدیریت بحران استاندار اصفهان تاکید کرد: این بحران را نمی توان یک فاجعه طبیعی دانست چرا که انسان عامل اصلی آن بوده است؛ خشک شدن زاینده رود، برداشت بی‌رویه از چاه های عمیق و توسعه بی‌برنامه شهری، زمین را ناپایدار کرده اند.
وی ادامه داد: در برخی نقاط، سطح آب های زیرزمینی بیش از ۳۰ متر افت کرده و سفره های آبی که طی هزاران سال شکل گرفته بودند، حالا خالی شده اند؛ زمین که تکیه گاهش را از دست بدهد، فرو می‌ریزد.
روند فعلی فرونشست می تواند منجر به نابودی اصفهانی شود که هم از نظر اقتصادی در کشور بسیار پراهمیت است و سهم نخستِ تامین درآمدکشور را پس از پایتخت دارا است.
وی ادامه داد: این روند تنها با برگرداندن جریان طبیعت به روال اصلی خود یعنی احیای دائمی زاینده رود قابل جبران است و در این مسیر، ریاضت آبی باید قانونمند شده و در کل کشور اجرا شود تا منابع آبی ایران اسلامی بر اساس ظرفیت اکولوژیک باز تخصیص پیدا کنند.
نباید از این مطلب غفلت کنیم که کارشناسان معتقدند که راه حل رفع بحران فرونشست اصفهان فقط در جریان دائمی زاینده رود از سراب تا پایاب خلاصه می شود و با این رویه می توان به روند تدریجی کنترل فرونشست در اصفهان امیدوار بود.
وقتی تاریخ هم ترک می‌خورد
علی بیت الهی، رئیس بخش زلزله و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، درباره تأثیر فرونشست بر بناهای تاریخی و تمدن اصفهان چنین هشدار می‌دهد: پل های زاینده رود، میدان نقش جهان، و مساجد تاریخی مانند مسجد جامع و مسجد سید، همگی در معرض خطر هستند. در برخی بناها، ترک‌های قابل مشاهده‌ای ایجاد شده و این ترک‌ها ممکن است به تدریج، به تخریب کامل منجر شوند. فرونشست به‌صورت نامتقارن عمل می‌کند، یعنی یک طرف بنا را بیشتر از طرف دیگر پایین می‌برد و این باعث شکستن ستون‌ها و دیوارها می‌شود.
وی اضافه می کند: در مسجد سید، یکی از باشکوه ترین مساجد اصفهان، شکاف های دیوارها نگران‌کننده شده اند. این مسجد که قدمتی بیش از ۲۰۰ سال دارد، بر بستری از خاک سست ایستاده است. اگر روند فرونشست کنترل نشود، احتمال دارد این بنای تاریخی نیز دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیر شود و این سرنوشت در انتظار دیگر آثار تاریخی اصفهان نیز هست.
خانه‌هایی که دیگر امن نیستند
مهدی جمالی‌نژاد، استاندار اصفهان، درباره ارتباط توسعه شهری با فرونشست می‌گوید: اصفهان دارای مشکلات عدیده فراوانی است که سالهاست از آن رنج می برد، اکنون این مشکلات به مرحله دردناکی رسیده است به نوعی که آثار تمدنی اصفهان در حال دفن شدن در فرونشست است.
وی می افزاید: مشکل ما این است که بدون در نظر گرفتن ظرفیت زمین، شهر را گسترش داده‌ایم؛ برخی از مناطق جدید شهری روی زمین‌هایی ساخته شده‌اند که به‌شدت مستعد نشست هستند. این باعث شده که خانه‌های زیادی، به‌ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی اصفهان، دچار ترک‌خوردگی و نشست شوند.
استاندار اصفهان تاکید می کند: بر این اساس بارگذاری لایه‌های نقشه تخصصی در SDI و تکمیل این زیرساخت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است و باید به‌طور جدی انجام شود.
وی همچنین بر نقش محوری شهرداری‌ها در تصویربرداری‌ها تأکید کرد و خواستار ورود جدی آنها به این حوزه شد.
وی با اشاره به ضرورت ایجاد ۲۰ ایستگاه پایش فرونشست در استان تصریح کرد: این موضوع نیازمند پیگیری مستمر است. ما انتظار داریم که حق اصفهان در این زمینه به‌روز پرداخت شود تا پروژه های مربوطه به فرونشست زمین به مرحله اجرا درآید.
شهر در سکوت فرومی‌ریزد
برخی کارشناسان، فرونشست را زلزله‌ای خاموش می‌نامند، زیرا برخلاف زلزله، این پدیده ناگهانی نیست، بلکه آرام‌آرام رخ می‌دهد. اما خسارات آن می‌تواند به همان اندازه ویرانگر باشد. در برخی شهرهای دنیا، فرونشست باعث شده که محله هایی به‌طور کامل تخلیه شوند. آیا این آینده ای است که در انتظار اصفهان است؟
کارشناسان می گویند که هنوز می‌توان این روند را کنترل کرد اما زمان زیادی باقی نمانده است. کنترل مصرف آب زیرزمینی با نصب کنتورهای هوشمند روی چاه های پرمصرف، ممنوعیت برداشت بی‌رویه و جایگزینی آب های تصفیه‌شده برای کشاورزی، نظارت دائمی بر فرونشست با استفاده از تصاویر ماهواره ای و دستگاه‌های GPS، احیای زاینده رود از طریق تأمین حقابه زیست محیطی و اجرای طرح های انتقال آب، مقاوم سازی ساختمان ها و اصلاح قوانین ساخت و ساز و جلوگیری از توسعه بی‌برنامه شهر در مناطقی که خطر فرونشست در آنها بالاست، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند اصفهان را از این بحران نجات دهند.
فرونشست، تنها یک تهدید زمین‌شناسی نیست، بلکه نتیجه مستقیم تصمیمات انسانی است. اصفهان، شهری که روزگاری مهد هنر و تمدن ایران بود، امروز بر لبه یک بحران ایستاده است. اگر امروز اقدامی نکنیم، فردا ممکن است برای نجات این تمدن کهن و ستون اصلی اقتصاد کشور دیر باشد.
نظر شما