بازار؛ گروه انرژی: این روزها نحوه عرضه قیر حسابی حاشیه ساز شده و مجلس به دنبال طرحی برای توزیع سالم این محصول در بورس است. در حالی برخی تهاتر و توزیع قیر رایگان را دلیل اصلی فساد در این حوزه می‌دانند که ابوالقاسم هاشمی رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی مشکل را در نبود نظارت می‌داند.
بلایی که در توزیع قیر صورت گرفته دقیقا مشابه داستان تولید فولاد (در برخی روایت ها شیشه) در شوروی سابق است که به دلیل نگاه ها و تصمیمات دولتی و نظام تشویق مدیران زمانی وزن ملاک تولید قرار گرفت و زمانی نیز متراژ معیار ارزیابی کارخانه ها شد و نتیجه در هر دو صورت باعث کمیابی ورق های فولادی و کاهش کیفیت و بی توجهی به نیاز بازار بود. امروز نیز با سیاست هایی که در سالهای گذشته اعمال شده است وضعیت قیر دقیقا تکرار تاریخی اشتباهات بزرگ را تداعی می کند و قیری که در اختیار پیمانکاران شهرداری و شهرسازی قرار می گیرد نه تنها بی کیفیت است بلکه از بازار سر در می آورد.
ابوالقاسم هاشمی با بیان اینکه باید کنترل دقیقی روی کیفیت قیر تولیدکنندگان و میزان قیر دریافتی پیمانکاران صورت گیرد، ادامه داد: احساس ما این است که پیمانکاران شهرداری و وزارت راه و شهرسازی بیش از نیاز واقعی خود قیر دریافت کرده و آن را در بازار عرضه می‌کنند. به گفته هاشمی، در حال حاضر بسیاری از کارخانه‌های تولیدکننده قیر به دلیل عدم دریافت مطالبات خود در آستانه ورشکستگی قرار گرفته‌اند. مطالباتی که از سال ۹۷ تا حالا پرداخت نشده و رقم آن به ۵۰۰ هزار میلیارد تومان هم رسیده است. او که حجم بالای تولید قیر در کشور را تاسف آور می‌داند، می‌گوید: به دلیل عدم نوسازی پالایشگاهها میزان تولید نفت کوره در ایران ۵ برابر پالایشگاه های دیگر کشورهاست. متن کامل گفتگوی بازار با رئیس اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفتی را در ادامه می‌خوانید:
بر اساس آخرین برآورده صورت گرفته تولیدکنندگان قیر چیزی حدود ۵۰۰ میلیارد تومان طلب دارند که از سال ۹۷ تا کنون پرداخت نشده است
* هفته گذشته نمایندگان مجلس کلیات طرح قیر رایگان را به تصویب رساندند. طبق این طرح قرار است ۲ میلیون تن قیر رایگان برای انجام پروژه‌های راه روستایی و سایر مصارف شهرها و و روستاها در اختیار پیمانکاران وزارت راه و شهرسازی و شهرداری‌ها و سایر ارگان‌ها قرار گیرد. طبق طرح مجلس، منابع مالی موردنیاز برای خریداری قیر از پالایشگاهها توسط سازمان برنامه و بودجه تامین خواهد شد؟ بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اعطای حواله قیر رایگان به پیمانکاران زمینه ساز فساد و رانت عظیمی در این حوزه خواهد بود. این ادعا تا چه اندازه درست است؟
هم اکنون وزارت نفت بابت طلب خود از پالایشگاهها وکیوم باتوم دریافت کرده و آن را در اختیار تولیدکنندگان قیر قرار می‌دهد. تولیدکننده هم ۲۰ درصد تولیدات خود را به عنوان هزینه و سود عملیات را برای خود نگه داشته و ۸۰ درصد دیگر قیر را در اختیار دارندگان حواله مثل وزارت راه و شهرداری قرار می‌دهد. بر اساس آنچه توافق شده تولیدکننده مجاز است که ۲۰ درصد تولیدات خود را در بازار صادراتی عرضه کند اما مشکل اینجاست که این مدل عرضه مشکلاتی را در قیمت صادراتی و از بین رفتن بازارهای صادراتی ایجاد می‌کند. از طرفی هم دولت پولی برای پرداخت به تولیدکننده ندارد و ناچار به انجام تهاتر است. به عبارت دیگر ما در یک تضاد و ناهمگونی قرار گرفته‌ایم و تنها راه کار این است که تهاتر قیر ادامه پیدا کند منتهی کنترل دقیقی برآن روی صورت گیرد. مسئولان گویا فراموش کرده‌اند که فسادهای موجود در این حوزه نه از تهاتر قیر بلکه از عدم کنترل دقیق و هوشمند است.
بهترین روش در شرایط فعلی تهاتر البته به شرط کنترل دقیق است. اما متاسفانه تجربه سنوات گذشته نشان می‌دهد که مسئولان مربوط علاقه ای به کنترل بر نحوه عرضه قیر ندارند
* بهتر نیست به جای پرداخت یارانه در حوزه قیر، وزارت راه طلب پیمانکاران را پرداخت و توزیع قیر هم در بازار رقابتی صورت گیرد؟
بهترین روش این است که منابع لازم برای خرید قیر توسط وزارت راه و شهرسازی تامین و این وزارتخانه اقدام به خرید از تولیدکنندگان معتبر و البته محصولات با کیفیت کند. اما مشکل اینجاست که دولت بودجه و منابعی برای این کار ندارد و ناچار است به تهاتر تن بدهد. برخی اسم این روش را توزیع قیر رایگان می‌گذارند. بله درست است دولت قیر رایگان در اختیار وزارتخانه‌ها قرار می‌دهد اما این مساله هیچ ربطی به تولیدکنندگان در این حوزه ندارد و اوضاع فعالان این صنعت هم تعریف چندانی ندارد. در حال حاضر تعدادی از کارخانه‌های قیر به دلیل طلب خود در حال ورشکستگی هستند. بر اساس آخرین برآورده صورت گرفته تولیدکنندگان قیر چیزی حدود ۵۰۰ میلیارد تومان طلب دارند که از سال ۹۷ تا کنون پرداخت نشده است. از طرفی هم دولت با فقر مالی مواجه بوده و قادر به پرداخت بدهی پیمانکاران نیست. بنابر این در شرایط فعلی چاره ای جز تهاتر قیر برای دولت باقی نمانده است.
بنابر این بهترین روش در شرایط فعلی تهاتر البته به شرط کنترل دقیق است. اما متاسفانه تجربه سنوات گذشته نشان می‌دهد که مسئولین مربوطه علاقه ای به کنترل و نظارت بر نحوه عرضه و کیفیت قیر ندارند.
شاهد هستیم که قیر تولید شده کیفیت پایینی دارد و همین قیر بی کیفیت به دلیل نبود نظارت کافی در پروژه‌های عمرانی استفاده می‌شود. از طرفی احساس ما این است که میزان قیری که به پیمانکار وزارت راه و شهرسازی یا شهرداری‌ها داده می‌شود، متناسب با میزان مصرف آنها نیست
* اما تجربه نشان داده که هر جا پای یارانه و سوبسید در میان است، فساد هم به دنبال آن به وجود می‌آید. در شرایطی که یارانه سنگینی در این حوزه پرداخت می‌شود آیا می توان با نظارت بیشتر مشکل فساد گسترده در این بخش را از بین برد؟
اگر توزیع قیر به صورت منظم و با نظارت دقیق انجام شود و هر حواله‌ای که صادر می‌شود، به صورت دقیق قابل رصد و پیگیری باشد، فسادی رخ نخواهد داد و البته سرعت اجرا افزایش می‌یابد. البته برای از بین رفتن فساد در این حوزه نیازمند آیین نامه‌ای هستیم که همه موارد مربوط به دریافت مواد اولیه، عرضه قیر و البته قیمت و کیفیت محصولات در آن تحت کنترل قرار گیرد. در شیوه فعلی روی هیچ یک از این موارد نظارت دقیقی صورت نمی‌گیرد. بعضا شاهد هستیم که قیر تولید شده کیفیت پایینی دارد و همین قیر بی‌کیفیت به دلیل نبود نظارت کافی در پروژه‌های عمرانی استفاده می‌شود. از طرفی احساس ما این است که میزان قیری که به پیمانکار وزارت راه و شهرسازی یا شهرداری‌ها داده می‌شود، متناسب با میزان مصرف آنها نیست. اینطور نباشد که پیمانکاری ۱۰۰ تن قیر نیاز دارد اما ۲۰۰ تن قیر دریافت کند و با عرضه آن در بازار ضمن برخورداری از یک رانت درآمدی، شرایط بازار برهم بریزد. هرچند که این رقم بسیار ناچیز است اما همین مقدار اندک هم نباید باشد.
تولیدکننده‌ها سعی می‌کنند که کمتر عرضه کنند تا رقابت در بازار ایجاد شده و به نوعی محصول خود را به بالاترین قیمت عرضه کنند
* میزان قیر عرضه شده در بورس آیا جوابگوی نیاز کشور است؟
اگر میزان عرضه متناسب با نیاز بازار بود که تا این اندازه رقابت در خرید و فروش این محصول وجود نداشت. تولیدکننده‌ها سعی می‌کنند که کمتر عرضه کنند تا رقابت در بازار ایجاد شده و به نوعی محصول خود را به بالاترین قیمت عرضه کنند.
* معنی گفته‌های شما این است که تولیدکننده از روی قصد عرضه را کاهش داده‌اند؟
قصدی وجود ندارد. در یک بازار رقابتی همواره تولیدکننده دنبال عرضه محصول خود در بهترین فرصت است تا بتواند درآمد بیشتری کسب کند. این یک رفتار طبیعی است.
حدود ۴.۵ تا ۵ میلیون تومان در کشور قیر تولید می‌شود در حالیکه میزان مصرف در کشور تنها ۱.۵ میلیون تن است و مابقی آن صادر می‌شود
* تولید قیر در کشور چقدر بوده و چه میزان از آن در داخل مصرف و چقدر آن صادر می‌شود؟
حدود ۴.۵ تا ۵ میلیون تومان در کشور قیر تولید می‌شود در حالیکه میزان مصرف در کشور تنها ۱.۵ میلیون تن است و مابقی آن صادر می‌شود. این حجم از تولید قیر البته جای تاسف دارد. ما به جای اینکه جنس با کیفیت و دارای ارزش افزوده بالا تولید کنیم در حال تولید جنس بی کیفیت و البته کم ارزش هستیم. اگر ما به جای تولید این حجم از قیر بنزین تولید کرده بودیم امروز با این حجم از مشکلات در این بخش مواجه نبودیم. خیلی راحت بنزین را به چند برابر قیمت فعلی قیر صادر می‌کردیم.
* در حال حاضر میزان تولید در پالایشگاه‌های کشور ما چند برابر حد استاندارد است و دلیل اصلی آن چیست؟
حجم بالای تولید قیر در ایران را ناشی از قدیمی بودن پالایشگاه‌های کشور است. هرچه پالایشگاهها کاراتر باشند و عملکرد بهتری داشته باشند، به جای وکیوم باتوم که ته مانده برج تقطیر است محصولات ارزشمندتر نظیر بنزین، سوخت جت و... را تولید می‌کنند. اما به دلیل اینکه پالایشگاه‌های کشور ما سال‌هاست درگیر مسائل مربوط به over hall بوده و نوسازی نشده‌اند، بنابراین آن طور که باید کارا عمل نمی‌کنند و ظرفیت تولید وکیوم باتوم آنها بالا رفته است. به عنوان مثال در پالایشگاه جدیدی که راه اندازی می‌شود حجم تولید قیر در آنها یک پنجم ایران است. شنیدم که در آذربایجان پالایشگاهی ایجاد شده که میزان تولید نفت کوره آن تنها ۳ درصد است در حالیکه تولید نفت کوره ما ۲۰ درصد است. اما متاسفانه جز پالایشگاه‌های اراک ما هیچ یک بازسازی و نوسازی نشده‌اند، تقرییا سایر پالایشگاه‌های ما قدیمی هستند.
به دلیل قدیمی بودن میزان تولید قیر در کشور ما خیلی بالاست که این مساله تاسف آور است. در پالایشگاه جدیدی که در دنیا راه اندازی می‌شود حجم تولید قیر یک پنجم ایران است. در آذربایجان به تازگی پالایشگاهی ایجاد شده که میزان تولید نفت کوره آن تنها ۳ درصد است در حالیکه تولید نفت کوره ما ۲۰ درصد است
* قیمت قیر در ایران آیا متناسب با قیمت‌های جهانی است؟
قیمت‌های صادراتی ما به بازار جهانی نزدیک شده‌اند و همراه با قیمت‌های جهانی عرضه می‌شود. اما قیمت‌ها در بازار داخلی نصف قیمت جهانی هم نیست. به دلیل پرداخت این حجم از یارانه متاسفانه فساد در این بخش بیداد می‌کند.
نظر شما