بازار؛ سید آرش وکیلیان: در تحلیل های رایج وضعیت کشور معمولا به مشکلات از منظر ایدئولوژیک با تمرکز بر ارزش های اعتقادی و سبک زندگی توجه می شود که مثلا حکومت شاه غربزده بود و یا جمهوری اسلامی، اسلامگرا است. سپس این نتیجه گرفته می شود که مشکلات منشا ایدئولوژیک دارد و اگر گروه دیگری با ایدئولوژی متفاوت مستقر شوند، مشکل حل می شود.
این تحلیل ها در توضیح موفقیت توسعه صنعتی در دهه ۱۳۴۰ ناتوان است و نمی تواند دستاوردهای توسعه بعد از سال ۱۳۵۷ را هم توضیح دهد، لذا اصحاب این نوع رویکرد کلا همه چیزهای ناهمخوان را انکار می کنند.
در مقابل رویکرد تحلیلی با توجه به نقش «اقتصاد سیاسی» وجود دارد که روابط قدرت-ثروت میان ذی نفعان حکومت را صرفنظر از نوع ایدئولوژی در حوزه سبک زندگی نقد می کند و از این منظر مشکلات را توضیح می دهد.
برای درک منشا اقتصاد سیاسی مشکل ایران معاصر باید به ماهیت دولت رانتیر نفتی توجه ویژه کرد. یک مقام حکومتی در این نوع حکومت کارویژه اصلیش توزیع رانت میان گروه های نفوذ است. این گروه ها می توانند از افراد متنفذ کانون های عالی قدرت تا اقوام و گروه های محلی در حوزه انتخابیه نمایندگان را شامل شود.
در واقع، دست کم از حدود سال ۱۹۵۰ که مسأله ملی شدن نفت مطرح شد و به خصوص از ۱۹۷۰ که درآمد نفتی ایران رشد چشمگیری داشت در بسیاری مواقع نزاع درون دولت بر سر نحوه تخصیص منابع بین گروه های نفوذ بوده است و تاثیر ایدئولوژی در حد جا به جایی این گروه ها بوده است. البته چون این نزاع همزمان با نزاع ایدئولوژیک بین دو جریان قوی اسلام گرا و نوگرا رخ داده است، عملا از دید اصحاب سیاست رسانه ای مغفول مانده است، حال آنکه اصحاب سیاست عملی به خوبی می دانند برای کسب و حفظ مناصب باید سبیل خیلی ها را چرب کرد.
هرچند انقلاب اسلامی بدوا کوشید با طرح مسأله «مستضعفان» و افزایش رفاه آنان ، تا حدی مشکل را حل کند اما موفق به حل هسته مسأله تولید ارزش به جای توزیع رانت نشد. به عبارت دیگر طی دوران جمهوری اسلامی به جای حذف مناسبات رانتیر ، سبد توزیع رانت بسیار گسترش یافت به طوری که عمده مردم سهمی در آن دارند و اکنون حکومت دیگر توان استمرارش را ندارد.
در واقع، تا وقتی ما نتوانیم این معما را حل کنیم که چطور نظام سیاسی اقتصادی مان را از رقابت بر سر تصاحب رانت مصون کنیم، از جهت سیاست توسعه و پیشرفت (نه سبک زندگی)، خیلی فرق نمیکند دولت دست اصلاح طلبان باشد یا اصولگرایان و اسم حکومت جمهوری اسلامی باشد یا پهلوی. شاید بتوان گفت عمده شدن جدال بر سر سبک زندگی (که البته منشا واقعی هم دارد ) تا حدی ناشی از تمایل ذی نفعان این بازی به پنهان کردن رانت خواری سیستماتیک باشد. این رانت خواری برندگان و بازندگانی دارد که در رسانه های ما بی نام هستند!
نظر شما