وحید پورتجریشی؛ بازار: نشست اضطراری سازمان همکاری های اسلامی که در پی بررسی مساله فلسطین و بحران خاورمیانه برگزار شد را می توان یکی از مهمترین نشست های برگزار شده از سوی این سازمان دانست. البته مراد از اهمیت این اجلاس، صرفا مساله فلسطین نبوده و عمده توجه رسانه های داخلی و خارجی روی موضوع حمایت تمام قد این سازمان به رهبری عربستان سعودی از حاکمیت ارضی ایران و محکومیت شدید الحن تجاوز اسرائیل به خاک کشور متمرکز شده است.
اهمیت این موضوع زمانی بیشتر آشکار می شود که محمد بن سلمان، ولیعهد و رهبر دو فاکتو عربستان متن بیانیه را قرائت کرده که نشانگر چرخش جدی در روابط دو کشور در دوران جدید است. در این بیانیه آمده است:
«سازمان همکاری اسلامی در نیویورک به شدیدترین وجه حمله تجاوزکارانه رژیم اسرائیل علیه جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۲۶ اکتبر ۲۰۲۴ را که منجر به جان باختن چهار نیروی نظامی ایرانی و یک غیرنظامی شد محکوم می‌کند. این سازمان اعلام می‌کند که اقدامات تجاوزکارانه رژیم اسرائیل نقض آشکار حقوق بین‌الملل و منشور سازمان ملل متحد و همچنین نقض جدی حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی ایران است. سازمان همکاری اسلامی همچنین نقض حاکمیت و تمامیت ارضی جمهوری عراق توسط رژیم اشغالگر، که برای انجام عمل تجاوزکارانه علیه جمهوری اسلامی ایران از حریم هوایی این کشور استفاده کرده است را به شدت محکوم می‌کند».
افزایش همگرایی و بهبود روابط میان تهران و ریاض
روابط میان تهران و ریاض البته به مساله بیانیه سازمان همکاری های اسلامی ختم نمی شود. محمد بن سلمان در تماس تلفنی با مسعود پزشکیان رئیس جمهوری اسلامی ایران، سفر به تهران و دیدار با مقام های ارشد ایران را مایه مباهات خود خوانده و وعده داد که در اولین فرصت این سفر انجام شود. دیدار ارتشبد «فیاض بن حامد الرویلی» رئیس ستاد کل نیروهای مسلح کشور عربستان با سرلشکر باقری همتای ایرانی خود در تهران و درخواست وی برای شرکت در رزمایش نظامی مشترک با ایران را باید از دیگر تحولات مهم و چشمگیر میان دو طرف دانست.
چشم انداز فعلی ایجاد شده در روابط میان تهران و ریاض در کنار نقش پدرخواندگی سعودی ها برای امارات، علاوه بر تنوع بخشی به کانال های تامین ارز کشور از طریق عربستان، اماراتی های را نیز از سیاست های بعضا خصمانه خود در قبال ایران تا حد زیادی منصرف خواهد ساخت.
در خصوص مساله فلسطین نیز این همگرایی به چشم خورده و عربستان علیرغم مواضع نسبتا بی طرف خود در قبال بحران فلسطین، اکنون به نقش آفرینی گسترده تری برای مقابله با اقدامات اسرائیل دست زده که نمونه آن را می توان در بیانیه شدیده الحن سازمان همکاری های اسلامی نیز مشاهده کرد. فراتر از این، طرح عادی سازی روابط میان کشورهای عربی به زعامت عربستان سعودی نیز در حال حاضر ملاغی به نظر می رسد. باید توجه داشت که این طرح به عنوان یکی از نگرانی های امنیتی مورد توجه تهران، یکی از موانع جدی در توسعه روابط میان دو طرف به حساب می آمد که اکنون، به نظر میرسد تهران و ریاض هر دو به یک دشمن مشترک رسیده اند. هرچند که میزان و جنس تنش با اسرائیل و تعریف آن از دید تهران و ریاض متفاوت است، اما دستکم در دشمن پنداری اسرائیل موضعی مشترک دارند.
اهمیت توسعه روابط با عربستان برای ایران
اما اکنون این سوال مطرح می شود که اهمیت بهبود روابط میان تهران و ریاض چه بوده و چرا باید آن را جدی گرفت؟ در پاسخ به این سوال می توان گفت که با توجه به مسائل اقتصادی، تحریم های آمریکا و سیاست های امنیتی منطقه، احتمالا رابطه با هیچ کشوری به اندازه عربستان برای ایران حائز اهمیت نیست. هرچند به دلیل تلاش های کهنه دو کشور برای به دست آوردن رهبری شیعیان و اهل تسنن، ماهیت رقابت های ایران و عربستان قابل برطرف شدن نبوده و در اینجا نیز قصد ورود به اختلافات مذهبی میان رهبران دو کشور نداریم. اما توسعه روابط میان تهران و ریاض به لحاظ اقتصادی تا حد زیادی به سود تهران بوده و می توان از آن بهره برداری مناسبی انجام داد.
مبادلات ارزی از طریق عربستان و کشورهای وابسته نخستین موردی که از منظر اقتصادی باید به آن پرداخت اینکه با توجه به وجود تحریم های سنگین اعمال شده علیه تهران طی سال های اخیر، کانال مبادلات ارزی کشور تنها به امارات و در برخی موارد نیز ترکیه محدود شده است. سنگ اندازی های امارات برای تبدیل ریال به درهم پیش از تبدیل آن به دلار که منجر به دو برابر شدن کارمزد تبدیل ریال به دلار میشد طی هفته های گذشته منجر به افزایش شدید قیمت دلار و شکل گیری بی ثباتی محض در بازارهای مالی ایران شده است. اما چشم انداز فعلی ایجاد شده در روابط میان تهران و ریاض در کنار نقش پدرخواندگی سعودی ها برای امارات، علاوه بر تنوع بخشی به کانال های تامین ارز کشور از طریق عربستان، اماراتی های را نیز از سیاست های بعضا خصمانه خود در قبال ایران تا حد زیادی منصرف خواهد ساخت.
بن سلمان به تنهایی می تواند به عنوان میانجی در روابط واشنگتن و تهران ایفای نقش نموده و دولت جدید آمریکا را پای مذاکراتی جدی و هدفمند با تهران بکشاند.
امکان نقش آفرینی عربستان در روابط میان تهران و واشنگتن در دوره ترامپ: روابط میان خانواده ترامپ و بن سلمان در دور نخست ریاست جمهوری ترامپ در آمریکا بسیار مثبت بوده و ترامپ بارها بن سلمان را دوست و متحد خود خطاب کرده است. به یاد داشته باشیم که بخش مهمی از فشارهای آمریکا علیه تهران در دوره ترامپ نیز به تحریک سعودی ها در اوج دوران تشدید تنش میان تهران و ریاض رخ داد. پیشتر نیز، عربستان سعودی یکی از عوامل به هم خوردن توافق هسته ای میان تهران و غرب بوده و کارشکنی های زیادی برای بر هم خوردن آن انجام داد. اکنون اما فرصتی ایجاد شده تا ریاض نقشی معکوس ایفا نماید. بن سلمان به تنهایی می تواند به عنوان میانجی در روابط واشنگتن و تهران ایفای نقش نموده و دولت جدید آمریکا را پای مذاکراتی جدی و هدفمند با تهران بکشاند. در نظر داشته باشیم که عربستان سعودی پس از رژیم صهیونیستی، بیشترین و قوی ترین لابی ها را در کانون های قدرت آمریکا چه در حزب جمهوریخواه و چه در میان دموکرات ها داشته و نمی توان نقش آفرینی آن را در بهبود یا تخریب روابط میان تهران و واشنگتن دستکم گرفت. از سوی دیگر، حدود نیم قرن قطع ارتباط تقریبا کامل میان تهران و واشنگتن، دستیابی به راه حل های مشترک را برای هر دو طرف محدود می سازد. اما عربستان می تواند از موقعیت خوب خود در لابی های قدرت ایالات متحده، تلاشی مضاعف برای ایجاد همگرایی میان دو طرف استفاده نماید.
در پایان باید گفت که بیانیه سازمان همکاری های اسلامی و حمایت کامل عربستان سعودی از تمامیت ارضی ایران را می توان بزرگترنی دستاورد دولت چهاردهم و سید عباس عراقچی، رئیس دستگاه دیپلماسی آن دانست و این دستاورد را باید به وی تبریک گفت.
نظر شما