سهیلا روزبان، بازار: متوسط قیمت بنزین با نرخ بازار آزاد دلار در بازارهای جهان ۱۰۰ تا ۲۰۰ برابر ایران است. نگاهی به آمارهای موجود نشان می دهد که بنزین در بازارهای جهانی حدود ۲.۱ دلار فروخته می شود در حالیکه قیمت همین سوخت در کشور ما بین ۲ تا ۴ سنت است. با این اوصاف اگر قیمت تمام شده تولید هر لیتر بنزین طبق گزارش اندیشکده تدبیر انرژی و سولوشن انرژی را ۲۱ سنت در نظر بگیریم می توان ادعا کرد که دولت به ازای هر لیتر مصرف بین ۱۷ (برای بنزین آزاد) تا ۱۹ (برای بنزین دولتی) سنت یارانه می دهد.
بنزین در بازارهای جهانی حدود ۲.۱ دلار فروخته می شود در حالیکه قیمت همین سوخت در کشور ما بین ۲ تا ۴ سنت است. اگر قیمت تمام شده تولید هر لیتر بنزین را ۲۱ سنت در نظر بگیریم می توان ادعا کرد که دولت به ازای هر لیتر مصرف بین ۱۷ (برای بنزین آزاد) تا ۱۹ (برای بنزین دولتی) سنت یارانه می دهد
اما ارزانی و فشار یارانه سوخت به بودجه کشور تنها داستان نگران کننده این روزهای اقتصاد ایران نیست. گزارش منتشر شده نشان می دهد که مصرف بنزین در سال جاری نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۷ درصد افزایش یافته حال آنکه متوسط رشد مصرف بنزین در دنیا سالانه چیزی حدود یک درصد است.
برخی از مسولین مدعی اند که قیمت پایین سوخت در ایران شدت مصرف را افزایش داده است. اما کارشناسان اقتصادی نظر دیگری داشته و می گویند سیاست گذاری های اشتباه و قیمت گذاری دستوری عامل بی توجهی به بهینه سازی مصرف شده است.
هاشم اورعی کارشناس انرژی در اینباره به بازار می گوید: مقدار مصرف سوخت خودروها در دنیا به ۴لیتر (به ازای ۱۰۰ کیلومتر پیمایش) و حتی کمتر از آن رسیده در حالیکه مقدار مصرف بنزین در برخی از خودروهای ما حتی بیش از ۱۰ لیتر است. به عبارت دیگر ارزان بودن سوخت باعث شده که تولید خودروهای کم مصرف و آزاد سازی واردات خودروهای برقی مطالبه ملی نباشد و خودروسازان در یک بازار انحصاری و غیر رقابتی بدون کمترین نگرانی به فعالیت خود ادامه دهند.
او که معتقد است مساله بنزین در ایران به یک ابر بحران تبدیل شده است، می گوید که نمی‌توانیم صنعت خودروسازی را رها کنیم و انتظار داشته باشیم مصرف خود به خود کاهش یابد، این روند افزایشی است و بدون شک ماجرای بنزین روزبه‌روز بدتر می‌شود.
آمارهای تکان دهنده از ناترازی سوخت
آمارها درباره ناترازی انرژی در ایران بسیار تکان‌دهنده است. متوسط رشد سالانه مصرف بنزین در دنیا یک درصد است. این رقم سال‌ها در کشور ما شش درصد بوده، اما بعد از سال ۱۴۰۰ این رشد مصرف به ۱۵ درصد در سال افزایش یافته است. امسال هم طبق آخرین اظهارات ویس کرمی مدیرعامل شرکت پخش فرآورده های نفتی به ۷.۹ درصد رسیده است. طبق آمارها متوسط مصرف بنزین از ابتدای سال تا ۱۲ آبان‌ماه ۱۲۵.۵ میلیون لیتر بوده حال آنکه متوسط مصرف در مدت مشابه سال گذشته ۱۱۵.۹ میلیون لیتر بوده است. با همین نرخ رشد، پنج سال دیگر مقدار مصرف از ۲۰۰ میلیون لیتر هم گذر خواهد کرد در حالی که هیچ ظرفیتی برای تولید این مقدار بنزین وجود ندارد و اساساً منطقی هم نیست که این میزان ظرفیت تولید بنزین ایجاد شود. در کنار آمار ناترازی‌ها، باید به مقوله قاچاق گسترده سوخت هم توجه کرد. حتماً ویدئوهایی را از قاچاق سوخت به کشورهای همسایه دیده‌اید. حتی اگر دسترسی به آمارهای رسمی سخت باشد، مشاهده فیلم‌ها و تصاویری که در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود، نشان‌دهنده شکل‌گیری شبکه‌های بزرگ و بین‌المللی قاچاق سوخت است. در چنین شرایطی، اختلاف بسیار زیاد قیمت سوخت با کشورهای همجوار، شرایط اقتصادی شهرستان‌های مرزی، امکان کنترل و نظارت گسترده را سلب کرده است.
طبق برآورد ستاد و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، روزانه ۱۲.۲ میلیون لیتر فرآورده از کشور خارج می‌شود که این رقم به صورت غیررسمی ۲۰ میلیون لیتر است که ۹۰ درصد آن را گازوئیل تشکیل می‌دهد. بعد از آن سه درصد بنزین، سه درصد نفت کوره و وکیوم باتوم و در زمستان دو، سه درصد نفت سفید از مرزهای کشور قاچاق می‌شود که معادل آن صرفاً کالای قاچاق وارد کشور می‌شود.
عراق که یک کشور نفت خیز است هر لیتر بنزین با اکتان ۹۵ را ۰.۶۵دلار و و بنزین سوپر با اکتان ۹۸ را۰.۹۶ دلار در هر لیتر عرضه می کند. در ترکیه هر لیتر بنزین ۱ دلار و ۱۶.۹ سنت قیمت دارد. هر لیتر بنزین در افغانستان هم ۱ دلار و ۵.۹ سنت قیمت دارد
نگاهی به قیمت سوخت در کشورهای همسایه نشان می دهد که قاچاق سوخت چه سود بالایی را نصیب قاچاقچی ها می کند. به عنوان مثال عراق که یک کشور نفت خیر است هر لیتر بنزین با اکتان ۹۵ را ۰.۶۵دلار و و بنزین سوپر با اکتان ۹۸ را۰.۹۶ دلار در هر لیتر عرضه می کند. در ترکیه هر لیتر بنزین ۱ دلار و ۱۶.۹ سنت قیمت دارد. هر لیتر بنزین در افغانستان هم ۱ دلار و ۵.۹ سنت قیمت دارد.
یارانه پاشی تنها به نیمی از خانوارهای ایرانی
هم زمان با رشد قیمت اسکناس آمریکایی در ایران ارزش دلاری بنزین هم در حال کاهش است. درست در شرایطی که قیمت دلار در آستانه ۷۰ هزار تومان قرار گرفته بهای بنزین دولتی به حدود ۲.۱ سنت و بهای بنزین آزاد هم به ۴.۲ سنت سقوط کرده است.
دولت دست کم برای هر لیتر بنزین آزاد ۵ هزار تومان و برای بنزین یارانه ای ۶ هزار و ۵۰۰ تومان یارانه پرداخت می کند. این حجم از یارانه پاشی اما در شرایطی صورت می گیرد که بر اساس جزئیات طرح هزینه درامد خانوار حدود ۵۵ خانوارهای شهری از اتومبیل شخصی استفاده میکنند. این امار در بین خانوارهای روستایی نزدیک به ۳۷ درصد است. بی عدالتی در پرداخت یارانه بنزین حالا صدای اعتراض رییس جمهور را هم درآورده است
این در حالی است که مسعود پزشکیان رییس جمهور چندی پیش گفته بود که تولید بنزین در کشور بدون قیمت نفت خام چیزی حدود ۸ هزار تومان تمام می شود. با این اوصاف دولت دست کم برای هر لیتر بنزین آزاد ۵ هزار تومان و برای بنزین یارانه ای ۶ هزار و ۵۰۰ تومان یارانه پرداخت می کند. این حجم از یارانه پاشی اما در شرایطی صورت می گیرد که بر اساس جزئیات طرح هزینه درامد خانوار حدود ۵۵ خانوارهای شهری از اتومبیل شخصی استفاده میکنند. این امار در بین خانوارهای روستایی نزدیک به ۳۷ درصد است. بی عدالتی در پرداخت یارانه بنزین حالا صدای اعتراض رییس جمهور را هم درآورده است.
مسعود پزشکیان در اینباره می گوید که «اگر قرار است یارانه‌ای روی بنزین پرداخت شود، باید به همه افراد جامعه داده شود، نه اینکه به کسی که ۴ ماشین دارد سوبسید بنزین تعلق بگیرد اما برای کسی که ماشین ندارد سوبسیدی تعلق نگیرد، اگر قرار است سوبسید بدهیم باید به همه داده شود. این چیزی است که باید نشست، در مجلس، صداوسیما و با کارشناسان تفاهم کرد که چگونه اجرایی شود. اگر می‌خواهیم عدالت پیاده‌سازی شود.»
واردات بنزین چقدر آب می خورد؟
کسری بنزین هر روز در حال بزرگ تر شدن است. برخی بررسی ها حاکی از این است که با روند فعلی تا پایان دولت چهاردهم در سال ۱۴۰۷، رقم ناترازی بنزین به روزانه ۴۰ میلیون لیتر خواهد رسید. حالا کشوری که همین چند سال پیش صادرکننده بوده به یکی از واردکنندگان بنزین تبدیل شده است.
طبق گفته های ناصر عاشوری رییس انجمن صنفی پالایش کشور واردات هر لیتر آن حدود ۳۸ هزار تومان آب می خورد. به عبارتی می توان ادعا کرد که در مهر امسال روزانه ۳۴۲ میلیارد تومان و کل ماه بیش از ۱۰.۲ همت صرف واردات بنزین شده است. حالا اگر قیمت هر لیتر بنزین را حدود ۳ هزار تومان حساب کنیم می توان ادعا کرد که در بهترین حالت درآمد حاصل از فروش این میزان سوخت روزانه تنها ۲۷ و در کل ماه ۸۱۰ میلیارد تومان بوده است
آنگونه که کرامت ویس کرمی رییس شرکت پخش فرآورده های ایران اعلام کرده ایران در مهر امسال حدود ۹ میلیون لیتر بنزین وارد کشور شده است. بنزینی که طبق گفته های ناصر عاشوری رییس انجمن صنفی پالایش کشور واردات هر لیتر آن حدود ۳۸ هزار تومان آب می خورد. به عبارتی می توان ادعا کرد که در مهر امسال روزانه ۳۴۲ میلیارد تومان و کل ماه بیش از ۱۰.۲ همت صرف واردات بنزین شده است. حالا اگر قیمت هر لیتر بنزین را حدود ۳ هزار تومان حساب کنیم می توان ادعا کرد که در بهترین حالت درآمد حاصل از فروش این میزان سوخت روزانه تنها ۲۷ و در کل ماه ۸۱۰ میلیارد تومان بوده است.
یک حساب کتاب ساده نشان می دهد که واردات بنزین در یک ماه حدود ۹.۴ همت تومان هزینه روی دست دولت گذاشته است. در واقع اگر این روند در تمامی ماه های سال ادامه داشته باشد می توان گفت که ناترازی بنزین سالانه چیزی حدود ۱۱۳.۴ همت برای دولت خرج می تراشد. البته با توجه به احتمال رشد قیمت ها این عدد در سال های آینده به طور قطع بزرگ تر خواهد بود. طوری که رییس جمهور می گوید که در صورت ادامه وضع موجود سال آینده باید ۱۳۰ هزار میلیارد تومان صرف واردات بنزین شود.
افزایش ناگهانی ظرفیت تولید بنزین
کسری بنزین که پیش از این تولید بنزین سوپر را متوقف کرده بود، حالا کیفیت بنزین را به شدت کاهش داده طوری که به گفته فعالین و کارشناسان این حوزه بخش عمده ای از بنزینی که در کشور توزیع می شود استانداردهای یورو ۴ را هم پاس نمی کند. ادعاهای مطرح شده درباره افزایش یکباره ۸ میلیون لیتری ظرفیت تولید بنزین هم این ادعا را کم و بیش تایید می کند.
اکنون وزارت نفت روزانه ۵ الی ۵.۲ میلیون لیتر ریفرمیت، از دو پتروشیمی بندر امام و پتروشیمی نوری خریداری کرده تا بتواند تولید بنزین خود را افزایش دهد. بی اعتنایی به کیفیت بنزین توزیعی در کشور در شرایطی است که دولت روز گذشته دستور به توقف مازوت سوزی در نیروگاه ها داده و قرار است که از امروز محدودیت هایی در توزیع برق در کشور اعمال شود
جالب است که بدانید اکنون وزارت نفت روزانه ۵ الی ۵.۲ میلیون لیتر ریفرمیت، از دو پتروشیمی بندر امام و پتروشیمی نوری خریداری کرده تا بتواند تولید بنزین خود را افزایش دهد.
بی اعتنایی به کیفیت بنزین توزیعی در کشور در شرایطی است که دولت روز گذشته دستور به توقف مازوت سوزی در نیروگاه ها داده و قرار است که از امروز محدودیت هایی در توزیع برق در کشور اعمال شود.
جاده مخصوص نشین ها همچنان در حاشیه امن
بسیاری از گفت و شنودها حاکی از این است که دولت برای مقابله با رشد مصرف بنزین در کشور قصد دارد که به سراغ راه حل قیمتی برود. البته بعد از واکنش های متعدد در فضای کشور پاستور نشین ها و بهارستان نشین بارها و بارها اعلام کردند که برنامه ای برای افزایش قیمت سوخت ندارند یا حداقل اگر قرار است تغییری در قیمت ها رخ دهد پیش از آن درباره آن اطلاع رسانی خواهد شد.
هم زمان با کمرنگ شدن راه حل های قیمتی، راه کارهای دیگر برای بازتوزیع عادلانه یارانه بنزین و واقعی شدن قیمت ها هم روی میز قرار گرفته است. یکی از آنها طرح «بنزین برای همه» است. لازم به یادآوری است که این طرح در دولت سیزدهم هم با هدف اختصاص بنزین یارانه‌ای (۱۵۰۰تومانی) به افراد به‌جای خودروها در دستور کار قرار گرفت، ایده‌ای که بر مبنای توزیع عادلانه یارانه سوخت میان همه مردم و انتفاع دهک‌های مختلف از قیمت ترجیحی بنزین در ایران طرح‌ریزی شد. این طرح بعد از اجرای ناموفق پایلوت آن، به دلیل انتخاب اشتباه جزیره کیش به عنوان پایلوت، در ستاد هماهنگی اقتصادی متوقف شد.
حالا هم معلوم نیست که آیا دولت قرار است که طرح قدیمی را با سازو کار جدیدی اجرایی کند یا اینکه در نهایت به سراغ گزینه های دیگری همچون افزایش قیمت یا تنوع بخشی به قیمت ها خواهد رفت. در این میان طرح ها اما خبری از بهبود کیفیت خودروهای تولیدی و اجبار جاده مخصوص نشین ها به تولید خودروهای کم مصرف نیست.
نظر شما