جنگ های خاورمیانه چگونه بازارهای مصرف نفت را متحول کرده است؟

وحید پورتجریشی؛ بازار: ورود جنگ خاورمیانه به فاز جدید و با سرکردگی اسرائیل منجر به ایجاد بی ثباتی در بسیاری از بازارهای جهانی به ویژه طی یک ماه اخیر شده است. حملات متوالی تل آویو به کشورهای منطقه از جمله لبنان و اخیرا نیز سوریه، اکنون امنیت انرژی جهان را دستخوش تغییر قرار داده است. در این میان، دو اقتصاد بزرگ آسیا یعنی هند و چین تا حد زیادی تحت تاثیر بی ثباتی خاورمیانه و افزایش چشمگیر قیمت نفت طی روزهای گذشته قرار گرفته اند.

البته شرایط برای دو کشور یکسان نبوده و بر خلاف هند، چینی ها از قراردادهای پرمیوم با کشورهای چون ایران روسیه سود می برند که نفت مورد نیاز این کشور را تا حد زیادی تامین می کند. اما هندی ها شرایطی کاملا معکوس را تجربه کرده و با توجه به وابستگی شدید به نفت خاورمیانه، تامین انرژی این کشور تا حد زیادی به مشکل برخورده است.

در حال حاضر، بیش از ۲۸ میلیون بشکه نفت به صورت روزانه از مسیر تنگه هرمز عبور کرده که به گفته کارشناسان بازار نفت، در صورت بروز هرگونه تنش مستقیم میان اسرائیل و ایران، میزان حجم عبوری نفت از این تنگه به ۱۳ میلیون بشکه و حتی ۷ میلیون بشکه نیز کاهش خواهد یافت

بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی دولت هند، این کشور در ماه آگوست، حدود ۴۵ درصد از نفت مورد نیاز خود را از خاورمیانه به ویژه دو کشور عربستان سعودی و عراق تامین کرده و عمده گاز طبیعی مایع (LNG) خود را نیز از قطر خریداری نموده است؛ وضعیتی که در صورت بروز هرگونه درگیری میان تهران و تل آویو می تواند منجر به بروز یک تراژدی در بازار نفت هند شود.

تهدید تنگه هرمز و مساله امنیت انرژی جهان

همزمان با گسترده شدن دامنه درگیری ها میان اسرائیل و حملات پی در پی تل آویو علیه نظامیان و سفارتخانه های ایران و گروه های موسوم به مقاومت در کشورهای لبنان، سوریه، یمن و احتمالا عراق، اکنون بیش از هر زمان دیگری امنیت تنگه هرمز تحت تاثیر قرار گرفته است. تنگه هرمز که کنترل کامل آن در دست نیروهای نظامی ایران قرار دارد، مهمترین گذرگاه نفتی جهان به حساب می آید.

در حال حاضر، بیش از ۲۸ میلیون بشکه نفت به صورت روزانه از مسیر تنگه هرمز عبور کرده که به گفته کارشناسان بازار نفت، در صورت بروز هرگونه تنش مستقیم میان اسرائیل و ایران، میزان حجم عبوری نفت از این تنگه به ۱۳ میلیون بشکه و حتی ۷ میلیون بشکه نیز کاهش خواهد یافت. حتی در صورت بروز هرگونه درگیری میان طرفین در خارج از خلیج فارس، ثبات تردد کشتی ها از مسیر تنگه هرمز تا حد زیادی تحت تاثیر قرار گرفته و بعید به نظر می رسد شرکت های کشتیرانی بزرگ، نفتکش ها و البته شرکت های بیمه، زیر بار تردد در این مسیر بروند. هرچند روسیه حدود ۳۶ درصد از نفت مورد نیاز هند را تامین می کند، اما حقیقت امر این است که در صورت بروز درگیری در خلیج فارس، مابقی نفت مورد نیاز این کشور که از طریق تنگه هرمز عبور می کند، امکان صادرات نخواهد داشت.

سود روسیه از تنش نفتی در خاورمیانه

همانطور که می دانیم، کشور روسیه در پی اعمال تحریم های سفت و سخت غرب، توانایی فروش نفت خود در بازارهای جهانی پس از آغاز جنگ اوکراین را از دست داده است. با اینحال، مسکو طی ماه های گذشته اقدامات مهمی برای فروش نفت خود که البته باید آن را پر تخفیف ترین نفت موجود در جهان دانست، انجام داده و موفق شده با جلب نظر موافق دو کشور هند و چین، بخش مهمی از نفت صادراتی خود را به این دو کشور بفروشد. اما سوال اینجاست که در صورت بروز هرگونه تهدید امنیتی در تنگه هرمز، چنین شرایطی تا چه حد به افزایش فروش نفت مسکو کمک خواهد کرد؟

بدون شک، شکل گیری تنش احتمالی در خلیج فارس، منجر به افزایش واردات نفت روسیه به هند خواهد شد. نگاهی به آمار نشان می دهد که هند در ماه جولای، هند به بزرگترین وارد کننده نفت روسیه تبدیل شده و حتی چین را نیز پشت سر گذاشته است. آمار نفتکش های هندی نشان می دهد که این کشور، در همان ماه بیش از ۲.۰۷ میلیون بشکه نفت خام از روسیه وارد کرده که این رقم به نسبت ماه قبل از آن، بیش از ۴.۲ درصد افزایش داشته و البته این افزایش در بازه زمانی سالانه به بالای ۱۲ درصد رسیده است. این در حالیست که چینی ها در ماه جولای، حدود ۱.۷۶ میلیون بشکه نفت از روسیه وارد کرده اند که این رقم اختلاف زیادی با آمار هندی ها دارد.

می توان گفت که تنش های جدید و البته جدی خاورمیانه، تا حد زیادی به فروش نفت تحریمی روسیه منجر شده و احتمالا یکی از دلایل عدم جدیت مسکو برای مهار آتش شعله ور شده در خاورمیانه، همین امر است.

نکته دیگر اینکه تخفیف های نفتی سنگین روسیه به هند نیز به طور حتم در دوران اوج گیری قیمت نفت، دهلی نو را متقاعد خواهد کرد تا معافیت های نفتی خود برای واردات نفت خام از روسیه را تمدید کرده و حتی رقم آن را نیز افزایش دهد. روسیه نیز به دلیل کاهش تقاضای نفتی از سوی چین که در پی کاهش مصرف سوخت و فعالیت کارخانه های تحت رکود این کشور رخ داده، شرایط بهتری برای فروش نفت خود به هند را روی میز مذاکرات خواهد گذاشت.

لذا، در حال حاضر می توان گفت که تنش های جدید و البته جدی خاورمیانه، تا حد زیادی به فروش نفت تحریمی روسیه منجر شده و احتمالا یکی از دلایل عدم جدیت مسکو برای مهار آتش شعله ور شده در خاورمیانه، همین امر است. مضاف بر اینکه روسیه می تواند از بحران انرژی و قیمت ان در جهان استفاده کرده و علاوه بر هند، مشتریان بیشتری برای نفت خود پیدا کند. همچنین، عمده مشتریان نفتی بزرگ جهان نیز به جز چین، متحد آمریکا و غرب بوده که افزایش میزان واردات نفتی این کشورها نیامند موافقت وزارت خزانه داری آمریکا و ارائه معافیت های جدید برای واردات نفت از روسیه است. اگر با این رویکرد موضوع را بررسی کنیم به این نتیجه خواهیم رسید که جنگ در خاورمیانه، علاوه بر تقویت توان چانه زنی روسیه برای افزایش صادرات نفتی خود، به این کشور کمک خواهد کرد تا به میزان قابل توجهی از چنگال تحریم های اقتصادی وضع شده علیه خود فرار کرده و سیاست های تحریمی ایالات متحده و اتحادیه اروپا را به چالش بکشد.