سدهایی که با دخالت دولت ها برق تولید نمی کند| تغییرات اقلیمی سدها را از نفس انداخته است

بازار؛ گروه آب و انرژی: چالش‌ های پیش روی کشورها در حفظ منابع انرژی آبی طی چند سال گذشته، با توجه به وخامت آب و هوایی که سیاره زمین در معرض آن قرار دارد(افزایش دما، و شدت فزاینده امواج خشکسالی) افزایش یافته است. به عنوان مثال کشوری مانند کانادا که برای به دست آوردن ۶۰ درصد برق خود به نیروی برق آبی متکی بود، اما حالا شرایط کاملا فرق کرده است. نه تنها تغییرات آب و هوایی تولید برق این کشور را تحت تاثیر قرار داده بلکه تاثیراتی هم روابط تجاری با کشورها گذاشته است.

آنگونه که آمارها نشان می دهد تعداد خطوط اتصال برق بین ایالات متحده و کانادا بیش ۳۵ خط بوده است. این زیر ساخت در گذشته به کانادا اجازه می داد تولید برق مازاد خود را به تعداد زیادی از خانه های آمریکایی صادر کند. اما کسری اخیر در تولید برق آبی نه تنها این کشور را بر آن داشته است تا صادرات خود را به ایالات متحده کاهش دهد، بلکه اتاوا را هم به یک واردکننده خالص انرژی از واشنگتن تبدیل کرده است.

جالب است که بدانید صادرات انرژی ایالات متحده به کانادا در مارس گذشته به بالاترین سطح از سال ۲۰۱۰ رسید، حال آنکه کانادا در گذشته بزرگترین تامین کننده انرژی ایالات متحده در تاریخ بود و این امر واشنگتن را وادار کرد تا نیازهای خود را از سایر کشورها جبران کند.

در چین هم خشکسالی طولانی مدت در سه سال گذشته جریان رودخانه ها را در مناطق جنوب غربی این کشور تضعیف کرده است. این شرایط باعث شده که منابع انرژی آبی با افزایش تقاضا در دوران پس از اپیدمی ثابت بماند و این نوعی تهدید برای امنیت انرژی محسوب می شود

اما این شرایط تنها به محدود به یک کشور نیست. به عنوان مثال در چین هم خشکسالی طولانی مدت در سه سال گذشته جریان رودخانه ها را در مناطق جنوب غربی این کشور تضعیف کرده است. این شرایط باعث شده که منابع انرژی آبی با افزایش تقاضا در دوران پس از اپیدمی ثابت بماند و این نوعی تهدید برای امنیت انرژی محسوب می شود. به عبارت دیگر می توان ادعا کرد که تغییرات آب و هوایی و کاهش تولیدات برق از نیروگاه های برق آبی دومین اقتصاد بزرگ جهان در معرض خطر قرار داده است. یکی از راه‌ حل‌ هایی که چین به آن متوسل شد، تولید برق آبی از منابع رودخانه‌ های منطقه تبت بود، اما به دلیل ترس از کنترل چین بر جریان‌ های آب در این منطقه، تنش‌ های سیاسی بین این کشور و هند و کشورهای آسیای جنوب شرقی شعله‌ ور شد.

در منطقه ما نیز وضع تا حدودی مشابه است. ترکیه با زدن سدهای عظیم و چند ده برابر ظرفیت سدهای ایران بر روی رود ارس، دجله و فرات عملا امکان توسعه و تولید انرژی برق آبی را در دو کشور عراق و ایران و بر روی رودهای حیاتی ایران و عراق گرفته و مناطق بسیاری به محل های غیر قابل سکونت بدل خواهد کرد.

دکتر احمد کاظمی؛ استاد دانشگاه و کارشناس مسائل آسیای مرکزی چندی پیش با بیان اینکه ترکیه علیه کشورهای منطقه اعلان جنگ آبی کرده است، گفته بود: ما یک بحث وحشت‌زایی ژئوپلیتیکی را از سوی ترکیه شاهد هستیم که شبیه و حتی خطرناک‌تر از اقدامات عثمانی در حملات ۳۰۰ سال پیش به ایران است.

به گفته کارشناسان ترکیه با ساخت 90 سد بر سرشاخه اصلی "ارس" در حال تبدیل شمال‌غرب ایران به بیابان است و متاسفانه ترکیه با دو ابرپروژه سدسازی «گاپ» بر روی دجله و فرات و «داپ» بر روی ارس، هم از قسمت شمالی و هم از سمت جنوب نهایتاً حقابه ایران را پرداخت نمی کند. برای نمونه کافی است به سد بزرگ آتاتورک اشاره کنیم که حدود ۶۰۰ تا ۶۵۰ برابر سدهای ایران ظرفیت دارد و در عین حال ۱۶ برابر بزرگ‌تر از بزرگترین سد ایران یعنی سد کرخه است. در مورد دیگر گنجایش سدی مانند ایلیسو چهار برابر سد کرخه ظرفیت است.

آثار فاجعه‌بار این سدسازی‌ها در حوضه دجله و فرات در کشورهای سوریه و عراق اما به مراتب سخت تر و پدیدار شده و مواردی از جمله نابودی معیشت کشاورزان و صیادان، تشدید طوفان‌های گرد و غبار، افزایش بیابان‌زایی، تهدید سلامت مردم، افزایش بیماری‌های چشمی و تنفسی و... را در پی داشته است.

وزیر منابع آبی عراق چندی پیش با اشاره به تعداد سدهای ترکیه روی دو رود دجله و فرات تاکید کرد این سدها باعث شده است که دو رود بزرگ، تبدیل به دو کانال آبی شود

عراق دیگر کشور دو رود بزرگ، دجله و فرات نیست زیرا رودهایش به دلیل تاثیر سدهای ترکیه به کانال‌های آب تبدیل شده‌اند. بحران آب خفه‌کننده‌ای که عراق درگیر آن شده، سبب ایجاد درگیری‌های داخلی بین استان‌ها بر سر حقابه‌ آنها از دجله و فرات شده است.

با توجه به تشدید تغییرات اقلیمی، چشم انداز بخش برق آبی نیز نامشخص تر به نظر می رسد و کشورهای مختلف جهان ممکن است مجبور شوند به منابع انرژی ارزان قیمت دیگر متوسل شوند، اما برخی راه حل های فنی برای حفظ منابع این بخش وجود دارد.

اتکا به سیستم های ذخیره سازی پمپ

با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای انرژی چند راه حل برای حفظ منبع برق آبی وجود دارد. یکی از آنها اتکا به سیستم های ذخیره سازی پمپ کرده یکی از راه حل برای حفظ منابع برق آبی است. این سیستم بر پمپاژ متقابل آب بین مخازن در ارتفاعات مختلف متکی است. آب از یک مخزن سطح پایین به مخزن دیگر در یک سطح بالاتر در مواقعی که منابع الکتریکی زیاد است پمپ می شود و آب از یک مخزن سطح بالا به مخزن سطح پایین به مخزن دیگر در سطح پایین تر زمانی که منابع ضعیف است رها می شود.

ساخت سد های چند منظوره

ساخت سدهای چند منظوره یکی دیگر از کارهاست. از کاربردهای سد های چند منظوره می توان به تولید برق، کنترل سیلاب و ذخیره آب برای آبیاری اشاره کرد. مخازن آن که برای تنظیم سیل تعیین شده اند را می توان به عنوان منبع اضافی تولید انرژی مورد اعتماد قرار داد.

توسعه قابلیت های ذخیره انرژی و بهبود خطوط توزیع

توسعه قابلیت های ذخیره انرژی و بهبود خطوط توزیع از دیگر راه حل های پیشنهادی است. این راه حل ها برای کاربرد در بخش های مختلف تولید برق مناسب هستند، اما برای بخش برق آبی اهمیت بیشتری دارند زیرا به افزایش کارایی آن، افزایش استفاده از منابع تولید و کاهش ضایعات کمک می کنند.