هنگامه خاندوزی، بازار؛ کشاورزان براساس سنتی اشتباه اما مرسوم پس از برداشت محصول اقدام به آتش زدن بقایای آن در سطح مزارع می کنند، این اقدام در سطح کشتزارها از سوی کشاورزان به ویژه در اراضی گندم و جو علاوه بر آسیب رساندن به خاک و آلوده کردن هوا، احتمال گسترش آتش به دیگر نقاط از جمله مراتع و جنگل‌ها را افزایش می‌دهد.
متاسفانه هر ساله شاهد هستیم در حاشیه جاده ها درختان چندین ساله نزدیک مراتع به دلیل آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی طمعه حریق می شوند و کسی نیز جوابگوی این سهل انگاری نیست. با وجود اینکه آتش زدن بقایای محصولات در اراضی کشاورزی جرم محسوب می شود، اما متاسفانه همچنان کشاورزان بر انجام این فعل غلط اصرار دارند.
آتش زدن بقایای کشاورزی جرم است
براساس ماده ۲۰ قانون هوای پاک آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی خلاف قانون بوده و مرتکبین به جزای نقدی و حبس محکوم خواهند شد و علاوه بر این بر اساس ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی و ماده دو و ۲۲ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا و ماده ۴۵ قانون حفاظت از جنگل ها و مراتع، آتش زدن بقایای گیاهی جرم محسوب می شود. اما اینکه با وجود همه مسائل چرا همچنان کشاورزان اقدام به این سنت غلط می کنند جای نقد و بررسی دارد.
عبدالله جرجانی کشاورز پیشرو اهل شهر سرخنکلاته استان گلستان در گفت و گو با خبرنگار بازار درباره معایب آتش زدن بقایای گیاهی اظهار کرد: همه کشاورزان به خوبی اطلاع دارند که سوزاندن کاه و کُلش هم برای خاک و هم بستر کشاورزی آسیب زا بوده و دود ناشی از آن نیز برای مردم مشکل ساز است اما باید به کشاورزان آموزش داد و آنها را از آسیب زدن به خاک که بزرگترین سرمایه کشاورزان است آگاه کرد.
کشاورز گلستانی: کشاورزان از مسئولان جهادکشاورزی درخواست دارند تا برای جلوگیری از بین بردن کاه و کُلش تمهیدات لازم برای کشت دوم از جمله ادوات کشت مستقیم، به کارگیری کشت خشکه کاری برنج و پیش بینی تجهیزات سیستم های آبیاری تحت فشار را انجام دهند
کشاورز پیشرو خشکه کاری برنج کشور و اهل شهر سرخنکلاته نیز می گوید: طی سالها خشکه کاری برنج هیچگاه بقایای گیاهی مزرعه خود را آتش نزده ام زیرا این بقایای گیاهی را هدیه ای برای بارور کردن‌خاک‌مزرعه خود در نظر گرفته و سعی کردم از آنها به عنوان مالچ یا خاکپوش استفاده کنم.
کشاورزان نیازمند ادوات کشت مستقیم هستند
هادی جرجانی افزود: البته کشاورزان از مسئولان جهادکشاورزی درخواست دارند تا برای جلوگیری از بین بردن کاه و کُلش تمهیدات لازم برای کشت دوم از جمله ادوات کشت مستقیم، به کارگیری کشت خشکه کاری برنج و پیش بینی تجهیزات سیستم های آبیاری تحت فشار را انجام دهند.
جرجانی گفت: آتش نزدن بقایای گیاهی و حفظ این بقایا محاسن بسیاری دارد که از جمله آن ها می توان به افزایش مواد آلی خاک و در نتیجه افزایش حاصلخیزی خاک، افزایش مقاومت گیاه نسبت به تنش های محیطی و آفات و بیماری ها، استفاده و غنی سازی با کود اوره برای مصرف دام ها، کاهش نیاز به علوفه سایر استان ها، بسته بندی و فروش بعنوان منبع درآمد، تولید کمپوست و ورمی کمپوست، استفاده در کارگاه های تولید قارچ خوراکی، استفاده در کارخانجات صنایع چوب و ظروف یکبار مصرف گیاهی، فرآوری و تبدیل آن به بیش از ۲۰نوع محصول مختلف اشاره کرد.
بسیاری از کشاورزان گلستانی کشت دوم دارند و به دلیل تعجیل در آماده سازی زمین اقدام به آتش زدن بقایای محصولات کشاورزی می کنند. چنانچه آموزش ها در خصوص پیامدهای این اقدام در بین کشاورزان گسترده تر باشد شاید بتوان امیدوارم بود که در سال های آینده کمتر شاهد سوزاندن این سرمایه ملی باشیم.
به آتش کشیدن خاک
پژوهشگر بین المللی کشاورزی پایدار در استان‌گلستان در گفت و گو با خبرنگار بازار گفت: بسیاری از کشاورزان پس از آنکه محصول گندم، جو، کلزا و برنج خود را برداشت می‌کنند، بقایای باقیمانده گیاهان شامل کاه وکلش را با تصور غلط اینکه زمین را با هزینه‌ای ناچیز و زمانی کوتاه برای کشت بعدی آماده می‌کنند، آتش می زنند.
محمد اسماعیل اسدی افزود: هرچند به گفته کشاورزان این اقدام آنها با هدف از بین بردن آفات و علف‌های هرز باقیمانده و آماده سازی سریعتر زمین‌ها برای کشت دوم است، اما به دلیل ناآگاهی و عدم آموزش کشاورزان از زیانها و سرمایه سوزی‌هایی که به دنبال دارد، انجام می‌شود.
رئیس اداره امور فناوری‌های مکانیزه جهاد کشاورزی گلستان: چنانچه حفظ بقایای گیاهی در مزرعه تداوم داشته باشد در طول سال ها باعث می شود ظرفیت نگهداری آب در خاک افزایش پیدا کند
وی با اشاره به اینکه زمانی که کشاورزی باقی مانده محصول خود را آتش می‌زند در حقیقت خاک را به آتش می‌کشد خاطرنشان کرد: در یک سانتیمتر مکعب خاک میلیاردها موجودات ذره بینی اعم از باکتریها، ویروسها، قارچها، کرمهای خاکی و …..وجود دارد که بعضا به چشم دیده نمی‌شوند، اما این موجودات در فرآیند حاصلخیز کردن خاک نقش بسیار مهمی دارند.
متصاعد شدن دی اکسید کربن در فضا
این پژوهشگر ادامه داد: زمانی که زمین را آتش می‌زنیم دمای خاک بر طبق اندازه گیریهای میدانی ما در سطح خاک به بیش از ۴۰۰ درجه سیلیسیوس می‌رسد، این در حالیست که آب در ۱۰۰ درجه به جوش می‌آید و این یعنی هیچگونه رطوبتی برای این خاک باقی نمی‌ماند. در این صورت کشاورزانی که میخواهند کشت دوم را انجام دهند میزان مصرف آب مزرعه بسیار بالا می‌رود چرا که خاک خشک شده و باید آب تخت بیشتری کنند تا کسری رطوبت جبران شود.
اسدی خاطرنشان کرد: این عمل باعث آلودگی محیط زیست می‌شود و از آتش گرفتن یک تن کاه گندم یا جو حدود یک هزار و ۴۶۰ کیلوگرم گاز دی اکسید کربن به فضا متصاعد می‌شود که یکی از گازهای گلخانه‌ای بوده و موجب گرمایش زمین می‌شود.
وی تاکید کرد: این دود فقط در آن زمین نمی‌ماند و باد آن را به روستاهای مجاور می‌برد و ممکن است اراضی مجاور نیز آتش بگیرد. از جمله می توان آتش گرفتن درختان چنار حاشیه بزرگراه آسیایی گرگان مشهد را که قدمتی پنجاه ساله دارند را مشاهده کرد که چگونه از گزند آتش زدن اراضی گندمزار مصون نمانده اند.
ارزش خاک را نمی دانند
اگر یک کشاورز، زمین زراعی خود را آتش می زند، قبل از هر چیز باید بگوییم که ارزش خاک را نمی داند و یا نمی خواهد بداند که خاک یکی از بزرگترین نعمت های خداوند و یک اکوسیستم زنده بوده که سرشار از انواع میکروارگانیسم های مفید و موجودات ذره بینی زنده مختلف است.
رئیس اداره امور فناوری‌های مکانیزه جهاد کشاورزی گلستان نیز با تاکید بر این مساله که در گلستان به اندازه کافی ماشین و دستگاه‌های مورد نیاز برای جمع آوری کاه و کلش مزارع وجود دارد در گفت و گو با خبرنگار بازار گفت: اگر کشاورزی زمین خود را آتش بزند صرفا کاه و کلش را نمی سوزاند بلکه موجودات مفیدی که داخل خاک زندگی می کنند نیز از بین می رود.
مریم برزنونی گفت: خاک یک بستر زنده و زیستگاه موجودات زنده بسیاری است که شدت دمای حاصل از آتش سوزی موجودات و نظام طبیعی و اکوسیستم را از بین می برد. گسترش آفات، تبعات نابودی نظام طبیعی است که در کشت های بعدی کشاورز را مجبور به مبارزه شیمیایی می کند. چنانچه حفظ بقایای گیاهی در مزرعه تداوم داشته باشد در طول سال ها باعث می شود ظرفیت نگهداری آب در خاک افزایش پیدا کند.
وی مهمترین ضرر از بین بردن بقایایی گیاهی را فرسایش های آبی و بادی دانست و گفت: این فرسایش یکی از عوامل تخریب خاک های زراعی است زیرا با بارش های رگباری سطح خاک شسته شده و قسمت مفید و حاصلخیز آن با رواناب از سطح مزرعه شسته می شود.
ادوات کاهنده کشت مستقیم در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد
رئیس اداره امور فناوری‌های مکانیزه جهاد کشاورزی گلستان خاطرنشان کرد: برای جلوگیری از این مسئله بسته پیشنهادی را به کشاورزان ارائه کردیم که در طول سال ها بر روی آن کار شده و آن کشاورزی حفاظتی است.
برزنونی با بیان اینکه کشاورزی حفاظتی یکی از مولفه های کشاورزی احیا شونده در دنیاست، بیان کرد: کشاورزی حفاظتی سه مولفه اصلی دارد که یک مولفه آن مدیریت بقایای گیاهی و حفظ سطح خاک با بقایای گیاهی است و مولفه دوم انتخاب یک تناوب زراعی مناسب و کشت گیاهی که از خانواده قبلی نبوده و مبتنی بر اقتصاد کشاورز باشد، است.
آتش زدن بقایای گیاهی نابودی موجودات مفید خاک، تغییر شرایط فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک، افزایش مصرف کودهای شیمیایی و کاهش راندمان مزرعه است
وی گفت: کاهش شدت عملیات خاک ورزی تا حد ممکن از دیگر مزیت های اجرای کشاورزی حفاظتی است که خوشبختانه در طول این سال ها ادوات کاهنده کشت مستقیم و کشت بدون شخم در اختیار کشاورز قرار داده شده است و هر کشاورزی که بخواهد کشت مستقیم انجام دهد این امکانات در استان مهیا است.
این مقام مسئول در خاتمه با بیان اینکه امیدواریم کشاورزان با رعایت کردن این موضوع روز به روز در احیای خاک کوشا تر باشند، تاکید کرد: آتش زدن بقایا اگر در عرصه مزرعه باشد جرم انگاری شده اما اگر بخشی در حاشیه جنگل و مراتع هستند، در ماده ۴۵ قانون مصادیق جرم پیش بینی شده و برای کشاورزان اعمال قانون می شود.
آتش زدن بقایای گیاهی نابودی موجودات مفید خاک، تغییر شرایط فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک، افزایش مصرف کودهای شیمیایی و کاهش راندمان مزرعه، ایجاد آبشویی و فرسایش خاک در بلند مدت، کاهش رطوبت خاک و افزایش مصرف آب در طول دوره رشد، کاهش قدرت حاصلخیزی خاک، اختلال در رفت و آمد جاده‌ها و بروز تصادفات، از بین رفتن بخش عمده سرمایه کشاورز یعنی خاک، آلودگی محیط زیست و ایجاد بیماری های تنفسی بخصوص برای کودکان و سالمندان را به دنبال دارد. با همه این معایب می طلبد مسئولان برای آموزش بیشتر کشاورزان کوشاتر از همیشه باشند. باید با افزایش آگاهی خود در هر جایگاهی که هستیم قدم بزرگی برای حفظ محیط زیست و توسعه پایدار برداریم.
نظر شما