طراحی صنعتی و جهان بهتری که می‌تواند خلق کند

رضا شاه حسینی، بازار؛ هر ساله در ۲۹ ژوئن (هشتم یا نهم تیرماه) روز جهانی طراحی صنعتی، گرامی داشته می‌شود. این رویداد اولین بار در سال ۲۰۰۷ میلادی به مناسبت پنجاهمین سالگرد تأسیس ICSID (جامعه‌ی بین‌المللی طراحان صنعتی) با هدف افزایش آگاهی از این حرفه برگزار شد تا تأثیرات طراحی صنعتی در کیفیت‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و محیطی مورد توجه قرار گیرد.

طراحی صنعتی (Industrial design) آمیخته‌ای از هنر و صنعت است‌. حرفه‌ای است که با خلق مفاهیم جدید و نه تنها محصولات در زندگی انسانی سروکار دارد. طراحی صنعتی، فراتر از یک حرفه یا تخصص، یک رویکرد برای ساختن جهانی بهتر است.

در جهان پیوسته در حال تغییر ما، انسان و محصولاتش در یک رابطه‌ی دوسویه قرار دارند. آن‌ها در یک رابطه‌ی پویا و تعاملی قرار دارند که هر یک بر دیگری تأثیراتی شگرف می‌گذارد. انسان‌ها با خلاقیت و نوآوری خود، محصولاتی را می‌سازند که نیازها و خواسته‌هایشان را برآورده می‌کند و از سوی دیگر این محصولات نیز بر هویت، رفتار و حتی فرهنگ انسان‌ها تأثیر می‌گذارند و آن‌ها را شکل می‌دهند.

هر محصولی که انسان می‌سازد، بازتابی از نیازها، ارزش‌ها و فرهنگ زمان خود است. از یک فنجان ساده گرفته تا یک اتومبیل گران‌قیمت، هر محصولی داستانی از نیازهایی را روایت می‌کند که انسان در آن لحظه از تاریخ با آن‌ها روبرو بوده است. از نیازهای بیولوژیکی گرفته تا نیازهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و... محصولاتی که انسان می‌سازد، به نوبه‌ی خود، بر او تأثیر می‌گذارند. آن‌ها می‌توانند رفتارها، عادت‌ها و حتی نگرش‌های ما را شکل دهند. به عنوان مثال به تلفن همراه خود نگاهی بیندازید. این محصول شکل و نحوه‌ی ارتباط و تعامل و بسیاری از شئون زندگی ما را در دو دهه‌ی اخیر، دگرگون کرده است.

طراحی صنعتی؛ شعری از جنس ماده و رویا

هر خط و خمی بر پیکره‌ی محصولات، داستانی برای گفتن دارد. طراح صنعتی، شاعری است که با کلماتی از جنس چوب و فولاد و پلاستیک، آمیخته در تخیل و رویا شعر می‌گوید. این هنر-صنعت که دانش و زیبایی را در هم می‌آمیزد، نه تنها کاربردی است بلکه دارای روح و ریتم است و هر محصول قطعه شعری است که تجسم مادی یافته است.

طراحان صنعتی، با استفاده از منابع مختلف از جمله الهام از طبیعت یا روش‌های خلاقانه‌ی دیگر و با استفاده از منابع بهینه، محصولاتی را خلق می‌کنند که نه تنها کاربردی هستند بلکه زیبایی را به ارمغان می‌آورند

طراحی صنعتی، تنها به دنبال پاسخ به نیازهای کارکردی نیست بلکه در جستجوی راهی برای آفرینش زیبایی به واسطه‌ی آن‌ها است و ما شاهد تعامل میان عملکرد و فرم هستیم. جایی که هر دو، به یک اثر هنری تبدیل می‌شوند. طراحی صنعتی، شعری مجسم است که در هر لحظه، زندگی را زیباتر می‌سازد.

طراحی صنعتی، فراتر از یک فرآیند ساده تولید، یک سفر هنری است که در آن هر محصول، از کوچک‌ترین فنجان تا بزرگ‌ترین اتومبیل، حامل روح و فلسفه‌ای است که پشت آن قرار دارد. یک فنجان ساده، می‌تواند نمادی از آرامش و تفکر باشد. طراحی آن، با توجه به ارگونومی دست و لب‌ها، نشان‌دهنده توجه به جزئیات و نیازهای انسانی است. هر خط و خم، هر منحنی و سطح، دعوتی است به تجربه‌ای دلپذیر و اتومبیل‌ها؛ با طراحی‌هایی که گاهی اوقات به آثار هنری شبیه‌اند، قدرت، سرعت و زیبایی را به نمایش می‌گذارند.

طراحی یک اتومبیل، نه تنها باید به لحاظ فنی کارآمد باشد، بلکه باید احساسات و هیجانات راننده و سرنشینان را نیز برانگیزد. از یک فنجان چای گرفته تا داشبورد یک اتومبیل، هر جزء بخشی از داستان بزرگ‌تری است که طراح می‌خواهد روایت کند.

طراحان صنعتی چه می‌کنند؟

طراحان صنعتی، با استفاده از منابع مختلف از جمله الهام از طبیعت یا روش‌های خلاقانه‌ی دیگر و با استفاده از منابع بهینه، محصولاتی را خلق می‌کنند که نه تنها کاربردی هستند بلکه زیبایی را به ارمغان می‌آورند و گاهی به حفظ محیط زیست نیز کمک می‌کنند.

از مبلمانی که از مواد بازیافتی ساخته شده‌اند تا دستگاه‌هایی که با کمترین مصرف انرژی کار می‌کنند، هر ابداعی گامی است در مسیر جهانی سبزتر و پاک‌تر. طراحی صنعتی، زیبایی را به فضای کار و خانه و محیط پیرامون می‌آورد. محصولات با طراحی خوب، نه تنها راحتی و کارایی را به ارمغان می‌آورند بلکه با زیبایی خود، روح و روان انسان را نیز تسکین می‌دهند. در دنیای طراحی صنعتی، تکنولوژی به مثابه بوم نقاشی است و طراحان، هنرمندانی هستند که با استفاده از این بوم، آثاری خلق می‌کنند که هم کاربردی هستند و هم زیبا و لذت‌بخش.

طراحی صنعتی در سرزمین ما

طراحی صنعتی، موتور محرکه‌ای برای نوآوری و پیشرفت اقتصادی است. محصولات جدید، بازارهای جدیدی را پدید می‌آورند و فرصت‌های شغلی ایجاد می‌کنند. همچنین با بهبود کیفیت زندگی، به ارتقاء سطح اجتماعی کمک می‌کنند.

اما طراحی صنعتی در ایران با چالش‌های متعددی روبرو است که برخی از این دلایل عبارتند از:

نبود نظریه و ایدئولوژی توسعه: کشور از فقدان نظریه و ایدئولوژی توسعه رنج می‌برد که این موضوع بر توسعه‌ی صنعتی و طراحی صنعتی تأثیر منفی بسیاری گذاشته‌است.

بازار کار و درآمد: متأسفانه به دلیل عدم التزام به قانون کپی رایت، بسیاری از تولیدی‌ها به جای نوآوری در حال کپی‌برداری از طرح‌های خارجی هستند و نیازی به استفاده از هنر و دانش طراحان نمی‌بینند.

عدم تعامل صنعت و دانشگاه: به دلیل عدم شناخت و گاهی احساس عدم نیاز تولیدکنندگان به دانش دیزاین؛ دانش‌آموختگان رشته‌ی طراحی صنعتی با آن‌که در کنار پروژه‌های عملی، واحدهای کارآموزی در صنایع و دفاتر طراحی را می‌گذرانند اما تاکنون جایگاه واقعی خود را در چرخه‌ی تولید و مدیریت محصول نیافته‌اند.

شرایط تحریمی: صنایع هایتک و پیشرفته به دلیل شرایط تحریمی، توان توسعه و رشد کافی را ندارند که این مسئله می‌تواند بر طراحی صنعتی نیز تأثیر بگذارد.

این موانع تاکنون توانسته‌اند مانع از شکوفایی مطلوب طراحی صنعتی در ایران شوند و باعث شده‌اند که این حوزه به اندازه کافی جدی گرفته نشود.

با این حال، با توجه به پتانسیل بالای نیروی انسانی متخصص و خلاق در ایران، امکان پیشرفت و توسعه در این زمینه وجود دارد به شرط آن‌که موانع موجود برطرف شوند و سرمایه‌گذاری‌های لازم صورت گیرد.