مهدی ربیع؛ بازار: عوارض جبران ناپذیر آتش زدن کاه و کلش برای کشاورزان به دلیل آسیب زدن به ساختار خاک و نامرغوبی محصولات بعدی و از طرفی آلودگی و آسیب به محیط زیست باعث شده تا در سال های گذشته کارشناسان و مسئولان امر تلاشی مضاعف در راستای آگاه سازی کشاورزان و ممانعت از این اقدام داشته باشند اما متاسفانه تاکنون نتیجه محسوسی حاصل نشده و همچنان برخی اصرار بر روش های سنتی کشاورزی و از این دست اقدامات دارند.
از بین رفتن مواد تغذیه ای که طی دوره رشد در گیاه به جا مانده، نابودی مواد آلی و میکرو ارگانیسم‌ها و موجودات زنده مفید در خاک، کاهش باروری و حاصل خیزی خاک، کاهش تحمل گیاه در برابر آفات و بیماری ها به دلیل کاهش مواد آلی خاک، از بین رفتن بافت خاک و کاهش نفوذ آب و افزایش فرسایش خاک و افزایش احتمال سرایت آتش و بروز آلودگی هوا و محیط زیست از جمله مضرات آتش زدن بقایای گیاهی است.
نابودی موجودات مفید خاک، افزایش مصرف کودهای شیمیایی و کاهش بازدهی زمین، فرسایش خاک در بلند مدت، کاهش رطوبت خاک و افزایش مصرف آب در طول دوره رشد، آلودگی محیط زیست و بروز بیماری‌های تنفسی به خصوص برای کودکان و سالمندان و سفت شدن لایه‌های خاک و کاهش نفوذ پذیری آن از مهمترین عوارض جبران ناپذیر سوزاندن کاه و کلش در مزارع است.
به گفته کارشناسان در شرایط بهینه، خاک از ۴۵ تا ۵۰ درصد ماده معدنی، ۲۵ درصد هوا، ۲۵ درصد آب و تا ۳ درصد ماده آلی تشکیل می شود و همین مقدار ماده آلی نقش بسیار مهمی در روابط آب، خاک و گیاه دارد و وجود کاه و کلش در خاک به مرور زمان سبب می شود که ماده آلی به خاک کامل تبدیل و سپس تحویل گیاه داده شود.
نبود این موجودات، خاک را تبدیل به بستری ضعیف و غیرفعال می کند در نتیجه به آتش کشیدن مزارع سبب سوختن مواد آلی و از بین رفتن خاک می شود، همچنین با نابودی میلیون ها حشره از گونه های مختلف که غذای بسیاری از موجودات زنده دیگر از جمله پرندگان هستند، چرخه حیات منطقه نیز تخریب می شود.
گفته می شود ۶۰ درصد خاک قابل کشت کشور با کمبود مواد آلی مواجه هستند و بر اساس برنامه چهارم و پنجم توسعه، یکی از وظایف مجموعه جهاد کشاورزی، رساندن مقدار مواد آلی خاک به سه درصد است که با گذشت بیش از یک دهه، به فقط یک درصد رسید
گفته می شود ۶۰ درصد خاک قابل کشت کشور با کمبود مواد آلی مواجه هستند و بر اساس برنامه چهارم و پنجم توسعه، یکی از وظایف مجموعه جهاد کشاورزی، رساندن مقدار مواد آلی خاک به سه درصد است که با گذشت بیش از یک دهه، به فقط یک درصد رسید. تامین امنیت غذایی کشور در گرو کشاورزی پایدار است و خاک، مهمترین رکن در کشاورزی است و اگر از نظر مواد آلی و میکروارگانیسم‌های مورد نیاز آن دچار فقر شود، پایداری در تولید محصول کشاورزی دچار چالش می شود.
هر ساله با پایان فصل برداشت محصولات کشاورزی در اردیبهشت ماه معضل قدیمی که مدت هاست گریبانگیر بخش کشاورزی و محیط زیست خوزستان شده شروع می شود و این تازه شروع داستان است.
آتش زدن اشتباهی کشاورزی
بعد از برداشت اول و تکمیل فرآیند برداشت محصولات کشاورزی دردسرها شروع می شود. آتش زدن کاه و کلش پس از برداشت معضل به ظاهر پیچیده و بغرنجی است که گویا راه حلی ندارد. نزدیک به نیم قرن است که کشاورزان در ایران و به ویژه خوزستان به خیال آماده شدن زمین و مزرعه خود برای کشت در فصل پاییز کاه و کلش باقی مانده از محصول را آتش می زنند.
در حالی که کشاورزان معتقدند آتش زدن کاه و کلش پس از برداشت محصول باعث از بین رفتن آفت ها و آماده شدن زمین برای کشت بعدی می شود اما مدت هاست که با پیشرفت دانش خسارت های زیان بار اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی و انسانی آتش زدن کاه و کلش پس از برداشت محصول آشکار شده است اما با این حال با وجود همه اخطارها، هشدارها، تذکرات مسئولان محیط زیست جهاد کشاورزی، استانداری و دستگاه قضایی اما باز هم همچنان شاهد تکرار این سناریوی منسوخ هستیم.
سناریویی که باعث به خطر افتادن سلامت انسان ها و آلوده شدن محیط زیست و هوا می شود و دودش به چشم بسیاری می رود. طی یک ماه گذشته و با شروع فصل برداشت محصولات کشاورزی در خوزستان آتش زدن کاه و کلش در مزارع چندین حادثه زیان بار را رقم زد.
عدم توجه کشاورزان به توصیه ها و اخطار ها و هشدارهای کارشناسان و متخصصان و مسئولان تا آنجا پیش رفت که طی یک هفته اخیر به قیمت آسیب رساندن به شبکه برق در بخش شعیبیه از توابع شوشتر شد. باز هم همان حکایت همیشگی.
چهاردهم خرداد امسال در اثر آتش زدن کاه و کلش پس از برداشت محصول و سرایت این آتش به شبکه برق در جوار شعیبیه برق ۱۴ روستا قطع شد، آن هم گرمای شدید این روزها. علاوه بر آن ۳۰۰ متر از شبکه برق شعیبیه شوشتر در اثر این آتش سوزی ذوب شد
چهاردهم خرداد امسال در اثر آتش زدن کاه و کلش پس از برداشت محصول و سرایت این آتش به شبکه برق در جوار شعیبیه برق ۱۴ روستا قطع شد، آن هم در گرمای شدید این روزها. علاوه بر آن ۳۰۰ متر از شبکه برق شعیبیه شوشتر در اثر این آتش سوزی ذوب شد.
ذوب شدن ۳۰۰ متر از شبکه برق در شرایطی اتفاق افتاد که تجهیزات شبکه برق بسیار گران است و این تجهیزات جزو فناوری های سطح بالا هستند. کامران حدادی سخنگوی شرکت توزیع برق خوزستان در این باره می گوید: بر اثر آتش زدن مزارع منطقه شعیبیه توسط کشاورزان برای آماده‌سازی زمین‌های کشاورزی، ۳۰۰ متر از شبکه توزیع برق این منطقه ذوب و برق ۱۴ روستا برای ساعاتی قطع شد و گروه‌های اتفاقات شرکت توزیع برق خوزستان با وجود گرمای شدید در میان مزارع سوخته و بعضا با وجود آتش و زیر گرمای طاقت‌فرسای آفتاب، تلاش زیادی کردند تا شبکه برق ترمیم و برق روستاها وصل شود.
درخواست مکرر برق خوزستان از آتش نزدن مزارع
او می افزاید: شرکت توزیع برق خوزستان بارها از کشاورزان تقاضا کرده که از آتش‌سوزی در مزارع خودداری کنند، چرا که این کار می‌تواند خسارات جانی و مالی فراوانی به همراه داشته باشد و آسایش و رفاه مردم را نیز در این روزهای گرم مختل کند. اما این تنها اتفاق تلخی نبود که بر اثر بی توجهی به هشدارهای کارشناسان رخ داد.
یک هفته قبل از این حادثه یعنی هفتم خرداد ماه چندین مورد آتش سوزی در مزارع ایذه رخ داد که واکنش دادستان ایذه و ورود وی به این موضوع و بازداشت دو متهم را در پی داشت. این چند مورد اتش سوزی ناشی از آتش زدن بقایای محصولات برداشت موسوم به کاه و کلش باعث شد تا به گفته «باقر آرامش» دادستان ایذه ۱۶۰ هکتار از گندم برداشت نشده ایذه بسوزد آن هم در زمانی که دولت روی گرم به گرم گندم برای تأمین امنیت غذایی و خودکفایی در تولید گندم و بی نیازی از واردات گندم و صرفه جویی ارزی حساب ویژه ای باز کرده است.
از روز پنجشنبه هفته گذشته چندین مورد آتش‌سوزی در مزارع این شهرستان رخ داد که منجر به سوختن ۱۶۰ هکتار گندم برداشت نشده در این شهرستان شد.
این آتش سوزی ها البته منجر به تشکیل پرونده قضایی برای دو متهم بازداشتی شد. نهم خرداد امسال نیز ۳۰ هکتار از بیشه‌زار عرب حسن شوشتر در آتش سوخت.
آتش زدن بقایای گندم پس از برداشت توسط کشاورزان باعث خسارت به جنگل ها و مراتع هم شده است به گونه ای به گفته فرمانده یگان حفاظت از منابع طبیعی خوزستان، سرایت آتش‌سوزی از مزارع بیشترین عامل آتش گرفتن جنگل‌ها و مراتع در استان است.
سرهنگ عزیز قلاوند در گفتگو با بازار می گوید: کشاورزان برای بسترسازی کشت، مزارع خود را آتش می زنند که این اقدام نه تنها باعث بی کیفیت شدن خاک می‌شود بلکه در آلوده کردن هوا نیز بسیار موثر است.
وی ادامه داد: متاسفانه ۹۵ درصد آتش‌سوزی در مراتع و جنگل‌های خوزستان به دلیل آتش زدن باقی مانده محصول در مزارع و یا کاه و کلش توسط کشاورزان است. در ۱۵ شهرستان خوزستان بیشترین آتش‌زدن مزارع در حال رخ دادن است و بیشترین میزان آتش‌سوزی جنگل و مراتع در مناطق دشتی استان است. ماموران یگان حفاظت استان روزانه ۶ مورد آتش‌سوزی مزارع را برای جلوگیری از آتش گرفتن جنگل و مراتع خاموش می‌کنند. در ۲ ماه اخیر ۲۳ مورد آتش‌سوزی جنگل و مرتع در استان رخ داده که بیشتر به دلیل سرایت آتش از مزارع بوده است.
ضرورت آموزش به کشاورزان
مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان با اشاره به مضرات سوزاندن کاه و کلش در مزارع کشاورزی، گفت: اگر کشاورزانی شناسایی شوند که از عمد مزارع را می‌سوزانند به مراجع قضایی معرفی خواهند شد و در این زمینه در قانون هوای پاک، مجازاتی برای این اقدام در نظر گرفته شده است.
سید یعقوب هاشمی درباره آتش زدن بقایای گندم موسوم به کاه و کلش می گوید: از ۱۰ سال پیش تاکنون درگیر سوزاندن کاه و کلش، در استان هستیم و برای حل این موضوع راهکارهای مختلفی وجود دارد، از جمله آموزش کشاورزان که به این منظور در ۱۹۸ مرکز جهاد کشاورزی سطح استان، آموزش‌های مرتبط در کارگاه‌های آموزشی ارائه می‌شود.
وی ادامه داد: اولین و اصلی‌ترین راهکار برای جلوگیری از سوزاندن کاه و کلش، آموزش به کشاورزان است و در این زمینه تلاش می‌شود که کشاورزی حفاظتی در استان ترویج شود. دوره‌های مهارتی برای حفظ بقایای گیاهی اجرا می‌شود و به کشاورزان آموزش داده می‌شود که سوزاندن کاه و کلش چه آسیبی می‌تواند به زمین بزند.
مدیر هماهنگی ترویج کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان می افزاید: حفظ کاه و کلش در خاک منجر به جذب شوری خاک می‌شود و درجه حرارت و گرما را در خاک کاهش و شرایط حفظ رطوبت را افزایش می‌دهد و منجر به بهبود وضعیت خاک می شود. یکی از اصلی‌ترین مشکلات خاک در کشور ما کمبود مواد آلی است که حفظ کاه و کلش، مواد آلی را بهبود می‌بخشد. همچنین با توجه به آب و هوای خشک و نیمه خشک، وجود کاه و کلش منجر به کاهش نیاز گیاه به آبیاری می‌شود از سویی ریشه‌زایی گیاه بهبود پیدا می‌کند. بسیاری از کشاورزان این مسائل را می‌دانند و اطلاع دارند چراکه مدام در حال آموزش و اطلاع‌رسانی هستیم. یکی از دلایل سوزاندن کاه و کلش توسط کشاورزان این است که جمع‌آوری آن نیاز به هزینه دارد.
هاشمی عنوان کرد: متاسفانه، در بسیاری از موارد یک کشاورز مزرعه را آتش می‌زند و در کنار آن مزارع مجاور نیز می‌سوزند. با توجه به اینکه سطح زیرکشت گندم در استان خوزستان بالا است همیشه این مشکل وجود دارد.
آتش زدن بقایای گیاهی جرم است
مدیرکل حفاظت از محیط زیست خوزستان در گفتگو با بازار می گوید: آتش زدن بقایای گندم موسوم به کاه و کلش هر سال پس از شروع فصل برداشت در خوزستان یکی از مشکلات عمده ما در محیط زیست است که آثار مخرب زیست محیطی و اجتماعی و انسانی دارد. به رغم اخطارها و هشدارهای ما اما باز هم این اتفاق هر سال تکرار می شود. تصمیم گرفتیم برای کاهش این موارد ضمن آموزش و فرهنگ سازی از ابزارهای قضایی و نظارتی برای برخورد با کشاورزانی که عامدانه و آگاهانه این کار را می کنند استفاده کنیم.
به گفته داوود میرشکار بر اساس ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی و ماده ۴۵ قانون حفاظت از جنگل ها و مراتع آتش زدن بقایای گیاهی تهدید علیه بهداشت عمومی و جرم محسوب می شود. همچنین به استناد مواد ۱۹، ۱۸، ۱۶، ۱۵، ۱۱، ۹، ۶، ۴، ۱و ۲۱ قانون مدیریت پسماند، مادتین ۹، ۱۱ و ۱۲ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و ماده ۲۰ قانون هوای پاک سوزاندن بقایای گیاهی زمین های زراعی پس از برداشت محصول ممنوع بوده و متخلف حسب مورد به جزای نقدی درجه شش محکوم می شود. از این رو ضروری است همه کشاورزان و باغداران در اجرای قانون و جلوگیری از سوزاندن بقایای گیاهان اقدامات و همکاری‌های لازم را انجام دهند.
وی اضافه کرد: یکی از معضلات عدم برخورد مناسب با کشاورزانی است که مزارع خود را در زمان برداشت آتش می‌زنند چرا که روند رسیدگی قضایی بسیار طولانی است یا به دلیل نبود مستندات کافی این افراد تخلف خود را انکار می‌کنند و تبرئه می‌شوند.
آموزش و ابزار قضایی همزمان راهکار مقابله با آتش زدن کاه و کلش
آتش زدن کاه و کلش نه تنها فایده ای ندارد بلکه خسارت های فراوان اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی نیز دارد با وجود اخطارها و هشدارهای زیاد طی سالیان گذشته اما هر سال با فرا رسیدن فصل برداشت در اواسط اردیبهشت ماه تا اواسط خرداد ماه هر سال باز هم شاهد تکرار این پدیده شوم توسط کشاورزان هستیم.
از آنجایی که فرهنگ سازی به تنهایی برای مقابله با این اتفاق کارایی ندارد و دردی را درمان نمی کند باید از ابزار قضایی برای توقف این موارد نیز همزمان استفاده شود تا عامل بازدارنده ای برای عدم تکرار موارد مشابه باشد همان طور که دادستان عمومی و انقلاب مرکز خوزستان نیز چندی پیش در جلسه شورای حفظ حقوق بیت المال از برخورد قضایی و قاطع با عوامل سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی در استان خبر داد.
جهاد کشاورزی نیز باید برای آموزش کشاورزان و اخذ تعهد از آنها در زمینه پیشگیری از آتش سوزی مزارع اقدام کند.
عدم ارائه خدمات در کشت های آتی اعم از انعقاد قرارداد، تخصیص نهاده (کود ، گندم و ...)، پرداخت تسهیلات یارانه ای و ... به افراد خاطی از دیگر موارد موثر در عدم تکرار آتش زدن کاه و کلش می تواند باشد.
نظر شما