تخت گاز مسئولان برای تنفس در هوای سربی؛ بودجه برقی سازی کجاست؟

علی میرزایی؛ بازار: توسعه خودروهای برقی در دنیا طی پنج سال اخیر تغییر وضعیت مالکیت شخصی به اشتراکی را تجربه کرده است. باتوجه به اینکه طی هفته جاری در شهر تهران تاکسی های برقی تردد خود را آغاز کردند، زمان آن رسیده که متولیان حمل و نقل شهری با سیاستگذاران صنعتی اقدام به تدوین برنامه ای جهت دست یابی به اهداف کربن زدایی کنند. در بخش دوم کربن زدایی برنامه برخی از کشورها و راهبردهای عملی جهت حمل و نقل سبز پایدار را از نظر خواهید گذراند؛

تغییر مثبت حمل و نقل مشروط بر تحول اجتماعی

تلاش برای توسعه پایدار کربن زدایی از حمل و نقل فراتر از پیامدهای زیست ‌محیطی است، این مهم از منظر اجتماعی-اقتصادی دارای اهمیت عمیقی است که می‌تواند سبب تسریع در پیشرفت جوامع برای افزایش کیفیت زندگی شود. با اقدامات قاطع و اتخاذ سیاست راهبردی بالادستی، کشورها می توانند تحولات مثبتی را فراهم کنند که فراتر از کاهش انتشار گازهای گلخانه ای صرف است. دسترسی عادلانه به امکانات، رشد اقتصادی و رفاه بیشتر برای همه می تواند با رشد فناوری افزایش یابد. لذا پرداختن به جنبه ‌های جمعیت ‌شناختی و اجتماعی در پیشبرد حمل‌ و نقل کم کربن توام با ترسیم نقشه راه ملی یک کشور به سوی آینده‌ فراگیر و مرفه‌ بسیار ضروری به نظر می رسد.

تجربه کشورهای پیشرو نشان داده است که با هر ۱۰۰ دلار افزایش سرانه در تولید ناخالص داخلی، افزایش تقاضای جابجایی داخلی معادل ۴۴ کیلومتر بر مسافر (PKM) ایجاد می شود

رویکرد اجتناب، تغییر و بهبود

تجربه کشورهای پیشرو نشان داده است که با هر ۱۰۰ دلار افزایش سرانه در تولید ناخالص داخلی، افزایش تقاضای جابجایی داخلی معادل ۴۴ کیلومتر بر مسافر (PKM) ایجاد می شود. کشورهای توسعه یافته به مروز زمان توانستند رشد درآمد را از افزایش تقاضای حمل ‌و نقل جدا کنند. سیاست گذاری بالادستی، ابتکاری برای تغییر ترجیحات مصرف کننده و سرمایه‌گذار در حمل و نقل عمومی شهری پایدار را می توان از اقدامات این کشورها برای مدیریت تقاضای سفر معرفی کرد. شرکت مشاوره ای بین المللی بوستن تقویت چارچوب «اجتناب، تغییر و بهبود» یا همان Avoid-Shift-Improve (ASI) را برای هدایت حمل و نقل به سمت کربن زدایی پیشنهاد کرده است؛ در وهله نخست این پیشنهاد از مسافران خواسته شده تا از سفرهای غیر ضروری اجتناب کنند. این موضوع می تواند در جهت تقویت هوای پاک تر، تضمین دسترسی عادلانه به حمل و نقل و ارتقای استانداردهای زندگی شهری مثمر ثمر باشد. به عبارتی دیگر، سیاست گذاری در راستایی است که اجازه ندهد مصرف کننده با بهبود معیشتی خود مستقیما به فکر خرید خودروی شخصی و سفرهای غیر ضروری بیافتد.

در اینجا سوالی مطرح می شود که چرا تاکید بر «اجتناب» در این پیشنهاد وجود دارد؟ در پاسخ به این مساله باید بیان کرد که هدف، مدیریت تقاضا است. با تغییر شکل محیط های شهری، تخصیص مجدد فضای خیابان برای تحرک فعال مانند دوچرخه سواری و پیاده روی، ترویج دورکاری اداری تا حد امکان و تشویق برخی رفتارهای مصرف کننده مانند کاهش مالکیت خودرو و پروازهای تجاری، می تواند از سفرهای موتوری غیر ضروری جلوگیری کند. در اینجا باید اشاره داشت که تشویق رسانه ها جهت افزایش آگاهی عمومی برای ایجاد این تغییرات، بسیار حیاتی است.

در این مساله مهم، واژه تغییر چه جایگاهی دارد و می تواند چگونه در حمل و نقل ایفای نقش کند؟ تغییر را می توان ترویج حمل و نقل جمعی مانند قطار یا استفاده از وسایل نقلیه عمومی توام با گسترش شبکه وسایل نقلیه مذکور معرفی کرد که منجربه کاهش انتشار گازهای گلخانه ای می شود. طرح های اشتراک خودرو در دو حالت نقطه به نقطه یا شناور می تواند گام مهمی برای کاهش مالکیت خودرو شخصی جهت تردد در سطح شهر باشد.

در این میان «بهبود» چگونه در حمل و نقل عمومی ایجاد می شود؟ بهبود را می توان مرحله نهایی اصلاح حمل و نقل اعلام کرد که باید از طراحی، بهره وری و تنوع انرژی در خودروها آغاز شود. سیاستگذارانی که در شکل ‌دهی مقررات و استانداردهای حمل ‌و نقل فعالیت می ‌کنند، این قدرت را دارند که باعث بهبود کارایی خودرو و ترویج پذیرش فناوری ‌های کم کربن شوند. علاوه بر این، ایجاد یک اکوسیستم حمایتی برای تولید و استفاده از وسایل نقلیه کم کربن بسیار مهم است.

امارات متحده عربی در میان پرچمداران تحول حمل و نقل با برنامه کربن زدایی قرار دارد، این کشور استراتژی حمل و نقل هوشمند را با توسعه وسایل نقلیه مجهز به این فناوری تا سال ۲۰۳۲ را در دستور کار قرار داده است

تحول حمل و نقل در سایر کشورها چگونه است؟

هر کشوری راهبرد های مجزایی را براساس اولویت های متفاوت، برای کربن زدایی سیستم های حمل و نقل خود اتخاذ می کند. جهت درک بهتر این موضوع می توان به چند کشور پیشرو اشاره داشت؛ آمریکا برای کربن زدایی در حمل و نقل برنامه ایجاد یک شبکه وسایل نقلیه عمومی پاک و امین را تا سال ۲۰۵۰ در دستور کار دارد. آلمان به عنوان پیشرو در صنایع خودروسازی رویکردهای تکنولوژیکی متنوعی را برای کربن زدایی حمل و نقل دنبال می کند. تحقیقات و فعال سازی بازار برای وسایل نقلیه تمام برقی، محصولات پیل سوختی (FCEVs) و سایر سوخت های جایگزین را در دستور کار قرار داده است.

انگلستان برای کربن زدایی حمل و نقل تا سال ۲۰۵۰، برنامه توسعه خودروهای بدون آلایندگی را دنبال و هدف ترویج دوچرخه سواری و پیاده روی را تا سال ۲۰۳۰ در اولویت دارد. چین به عنوان پیشرو در تولید و مصرف خودروهای برقی در دنیا، طی چند دهه گذشته سیاست راهبردی را برای تلفیق نیازهای انرژی با اهداف صنعتی را دنبال کرده است. این کشور طی سالیان اخیر به عنوان مرکز کلیدی تولید فناوری سبز ظاهر و در تمامی تکنولوژی های نوظهور برای تحول سیستم انرژی دنیا، پیشرو بوده است. چین در به کار گیری انرژی های تجدید پذیر، باتری، ذخیره کننده ها و خودروهای برقی پیشرو است.

امارات متحده عربی در میان پرچمداران تحول حمل و نقل با برنامه کربن زدایی قرار دارد، این کشور استراتژی حمل و نقل هوشمند را با توسعه وسایل نقلیه مجهز به این فناوری تا سال ۲۰۳۲ را در دستور کار قرار داده است. خودروهای هوشمند در این کشور سبب افزایش ایمنی، پایداری، کارایی و تجربه سفر یکپارچه می شود.

مطالعات شرکت مشاوره ای بین المللی بوستن نشان می دهد که «نگرش های اجتماعی» تاثیر فراوانی در ترجیح مصرف کننده برای انتخاب نوع حمل و نقل سفر دارد. «اصرار به داشتن خودروی شخصی» تأثیر قابل توجهی در افزایش بی رویه وسایل نقلیه تک سرنشین دارد. تغییر از خودروی شخصی به سمت شیوه‌ های وسایل نقلیه کم کربن عمومی مانند؛ اتوبوس، مترو و راه ‌آهن تلاش مفید برای دست یابی به حمل و نقل پاک است.

تجزیه و تحلیل تحت چارچوب ASI تأکید می کند که تغییرات فناوری و برقی سازی نیز می تواند تأثیرات مفیدی در کاهش گازهای گلخانه ای داشته باشد. اما موافقتنامه پاریس عمدتاً بر اقدامات تقویتی تمرکز داشته و در آن به فعالیت های اجتنابی تأکید جزیی شده است. ولی بی شک «اجتناب» ارزانترین و کارا ترین راه برای اجرای موفقیت آمیز چارچوب ASI است. لازم به ذکر است که حمل و نقل پاک به حمل و نقل زمینی محدود نمی شود، کشورهای پیشرو در جهت نوآوری در صنایع دریایی و هوایی برای کربن زدایی نیز فعالیت دارند.

بلاتکلیفی سیاست های بالادستی، رشد اقتصادی را در معرض خطر قرار و عواقب نامطلوبی در درازمدت حمل و نقل، بازار و صنعت خودرو ایجاد می کند

بلاتکلیفی سیاست بالادستی مانع جدی سرمایه گذاری

بلاتکلیفی سیاست های بالادستی، رشد اقتصادی را در معرض خطر قرار و عواقب نامطلوبی در درازمدت حمل و نقل، بازار و صنعت خودرو ایجاد می کند. اقدام قاطع برای اعمال سیاست ‌های روشن در بازه زمانی مشخص می‌تواند بخش حمل ‌و نقل را به سمت مسیری پاک سوق و تأثیرات غیرقابل برگشت منفی آب و هوایی را کاهش دهد.

حمل و نقل پاک می تواند به رفاه جامعه، امنیت انرژی و رونق اقتصادی منجر شود. اگر رویکردهای عملگرایانه سازگار با واقعیت های اجتماعی سر لوحه سیاست های بالادستی یک جغرافیا باشد. متولیان حمل و نقل و سیاستگذاران صنعتی در کشور باید بدانند که اگر سیاست ‌های روشن و شاخص ‌های کلیدی عملکرد (KPI) برای اطمینان از موفقیت سیاست های مذکور تدوین شود، سرمایه‌گذاران خصوصی آماده ورود به این بازار خواهند شد. اگر فرض شود که صرف گفتمان در مورد نوآوری سبز بخش خصوصی را مشتاق به سرمایه گذاری در فناوری های جدید خواهد کرد، اشتباه است.

مهم تر آن که اگر به زودی برنامه ای برای تغییر پیشرانه خودروهای سبک به برقی اجرایی نشود، با تدوام واردات خودروهای بنزینی سبک، نه تنها بر آلودگی هوا افزوده می شود بلکه طرح حمل و نقل عمومی پاک نیز شکست خواهد خورد. اصلاح این موضوع در وضعیت فعلی کشور ما می تواند اقدامی مثبت و عملی کوتاه یا بلند مدت در چارچوب ASI باشد.