بازار؛ گروه بین الملل: افزایش تعاملات تهران و آنکارا در حوزه هایی چون سرمایه گذاری آنکارا در حوزه انرژی ایران و تمدید قرارداد گازی بلندمدت میان دو کشور ارزآوری قابل توجهی برای ایران خواهد داشت، خصوصا آن که ایران به دلیل تحریم ها و چالش های زیرساختی برای فروش گاز خود به اروپا و حتی سایر همسایگان نیز با دشواری های زیادی مواجه است.
ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران به دعوت همتای ترکیه ای خود رجب طیب اردوغان چهارشنبه گذشته در در راس یک هیئت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی عازم آنکارا پایتخت ترکیه شده است و به گفته مهدی صفری، معاون دیپلماسی وزارت امور خارجه همکاری دوجانبه در حوزه های مرتبط با انرژی از محورهای گفت و گوی وی با مقام های ترکیه بوده است. افزایش حجم صادرات گاز ایران به ترکیه و ساخت یک خط لوله جدید صادرات گاز برای افزایش ظرفیت انتقال گاز از این مسیر نیز از سایر محورهای مذاکره میان دو طرف بوده است.
صادرات گاز ایران به ترکیه
قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه از بهمن ۱۳۸۰ آغاز شد و تا سال ۱۴۰۴ ادامه دارد و در این مدت ایران باید سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر کند. البته در برخی از سال‌ها از جمله سال ۱۴۰۰ حدود ۹ میلیارد مترمکعب میزان صادرات گاز ایران به کمتر از این میزان رسید، با این حال ترکیه مشتری ثابت گاز ایران در دو دهه گذشته بوده است.
این همسایه شمال غربی ایران در اوایل دهه ۹۰ شکایتی مبنی بر «اشکال در کیفیت و کمیت» گاز صادراتی ایران و همچنین «قیمت بالا» از ایران به دیوان اتاق بازرگانی بین‌المللی برد و ایران را متهم به قیمت بالا و کیفیتی پایین و پرداخت جریمه ۹/۱ میلیارد دلاری کرد اما در نهایت قرارداد ۲۵ ساله با وجود این چالش ادامه یافت.
البته لازم به ذکر است که ترکیه در سال ۲۰۱۹ موفق به کشف ذخیره گاز طبیعی ۳۲۰ میلیارد مترمکعبی در میدان گازی ساکاریا در دریای سیاه شد و بنابراین به طور جدی امیدوار است تا حد زیادی از واردات سالانه ۱۲ میلیارد دلار گاز طبیعی بی نیاز شود. در آوریل ۲۰۲۳، فاتح دونمز، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه میدان گازی ساکاریا را بزرگترین پروژه انرژی این کشور خواند. فاز اول این میدان گازی افتتاح شده است.
وی در مصاحبه با شبکه خبری سی.ان.ان ترک، حجم ذخایر میدان گازی کشف شده در دریای سیاه را ۷۱۰ میلیارد متر مکعب اعلام کرد و افزود که این میزان ذخیره گازی، تامین کننده ۳۵ سال نیاز ترکیه است.
پیش تر فیروز دولت آبادی، سفیر پیشین ایران در ترکیه نیز بر اهمیت تمدید قرارداد گازی میان تهران و آنکارا تاکید کرده بود. وی در این باره گفته بود:«استراتژی ما باید حفظ بازارها باشد، در نتیجه تلاش رسیدن به توافق مهم‌تر از بحث قیمت است.» وی هم چنین از احتمال دامپینگ از سوی روسیه برای در دست گرفتن بازار ترکیه نیز سخن گفته بود.
به عقیده کارشناسان، تمایل ایران برای تمدید قرارداد گازی با ترکیه افزایش رقابت در بازار گاز این کشور و کشف ذخایر جدید گازی در این کشور است و البته که با حفظ مزیت اقتصادی بازار ترکیه از سوی ایران و حل مشکل ناترازی در کشور خصوصا در فصول سرما ایران قادر به تداوم حفظ این بازار انرژی است
اما در این میان به عقیده کارشناسان، تمایل ایران برای تمدید قرارداد گازی با ترکیه افزایش رقابت در بازار گاز این کشور و کشف ذخایر جدید گازی در این کشور است و البته که با حفظ مزیت اقتصادی بازار ترکیه از سوی ایران و حل مشکل ناترازی در کشور خصوصا در فصول سرما ایران قادر به تداوم حفظ این بازار انرژی است.
ایران با حدود ۳۴تریلیون مترمکعب، رتبه اول ذخایر تثبیت‌شده گاز طبیعی در دنیا را دارد. پس از ایران، روسیه با حدود ۵/۳۲ و قطر با حدود ۵/۲۴ تریلیون مترمکعب، به ترتیب دومین و سومین کشورهای بزرگ دارای ذخایر تثبیت‌شده گاز طبیعی در جهان هستند. ایران می‌تواند با تکیه بر چنین ظرفیت بی‌بدیلی، به عنوان یکی از بازیگران محوری صادرات گاز در جهان و منطقه معرفی شود. هدفی که در بلندمدت، جایگاه کشور را در ابعاد اقتصاد بین‌الملل و حتی سیاسی، به طرز چشمگیری ارتقا خواهد بخشید، اما در واقعیت شرایط چنین نیست و ایران برای صادرات گاز زیرساخت‌های لازم را ندارد.
یکی از رقبای ایران در بازار گاز ترکیه جمهوری آذربایجان است. قرارداد گازی میان آنکارا و باکو، میزان صادرات گاز جمهوری آذربایجان به ترکیه را به ۱۱ میلیارد مترمکعب رسانده و در واقع این قرارداد به گفته تحلیل گران اقتصادی زنگ خطر را برای ایران به صدا درآورده است، خصوصا که سهم آذربایجان در تامین گاز ترکیه طی چند سال گذشته بیش از دو برابر و سهم ایران نصف شده است.
موضوع دیگر تحریم های اروپا علیه روسیه است و رئیس جمهوری روسیه ولادیمیر پوتین چندی پیش از تصمیم خود برای تبدیل ترکیه به هاب منطقه‌ای گاز خبر داد. روسیه پیش از حمله نظامی به اوکراین با صادرات ۱۶ میلیارد دلار گاز به ترکیه سهم ۳۳ درصدی از بازار گاز این کشور را داشت و به نظر می‌رسد حالا این سهم با راه‌اندازی خط لوله ترک‌استریم افزایش خواهد یافت.
پوتین گفته بود که کشورش قصد دارد بخشی از گازی که ارسال آن از خط لوله نورداستریم به اروپا متوقف شده را از طریق دریای سیاه منتقل و یک هاب گاز اروپایی در ترکیه ایجاد کند. توقف فعالیت نورداستریم باعث شده است تنها دو مسیر برای انتقال گاز روسیه به اروپا فعال باشد که یکی از طریق اوکراین و دیگری از طریق یک لاین خط لوله ترک‌استریم است که از دریای سیاه به ترکیه امتداد دارد. مجموع ظرفیت ترک‌استریم از طریق دو لاین، ۵/۳۱ میلیارد مترمکعب در سال در مقایسه با ۵۵ میلیارد مترمکعب در سال برای نورداستریم است.
در پی جنگ روسیه و اوکراین و کاهش فروش نفت و گاز روسیه به اروپا، صادرات انرژی روسیه به قاره سبز به پایین ترین حد خود رسیده است و کرملین اکتبر سال میلادی گذشته، طرحی را برای ایجاد یک هاب بزرگ تجارت گاز در ترکیه رونمایی کرد. پوتین در آن زمان، درباره ایجاد لینک‌های بیشتر در دریای سیاه از مسیر ترکیه و تبدیل این مسیر به تاسیسات اصلی صادرات گاز روسیه به غرب، صحبت کرده بود.
در حال حاضر ترکیه از روسیه، آذربایجان و ایران گاز دریافت می‌کند. بر این اساس، آنکارا انتظار دارد فهرست بالقوه تامین کنندگان را با کشورهای کلیدی حاشیه خزر مانند قزاقستان و ترکمنستان تکمیل کند.
اتصال شبکه های برقی ایران و ترکیه و پتانسیل ایران برای صادرات برق به قاره سبز
اما تعاملات ایران و ترکیه غیر از حوزه تجارت تنها محدود به حوزه گاز نیست و بر اساس اظهارات مهدی صفری، قرار است شبکه های برق ایران و ترکیه نیز به یکدیگر متصل شوند که با روش برق تکنولوژی دی سی و از مسیر شهر خوی به وان صورت می گیرد.
با توجه به سهم گاز بیش تر ایران در حوزه دریای خزر در مقایسه با میزان نفت متعلق به ایران و سهم ده درصدی ایران در میدان گازی شاه دنیز، ایران قادر به تبدیل این گاز به برق و صادرات آن خواهد بود، چرا که تحریم برق بسیار مشکل‌تر از تحریم نفت و گاز است
افرون بر این با توجه به سهم گاز بیش تر ایران در حوزه دریای خزر در مقایسه با میزان نفت متعلق به ایران و سهم ده درصدی ایران در میدان گازی شاه دنیز، ایران قادر به تبدیل این گاز به برق و صادرات آن خواهد بود، چرا که تحریم برق بسیار مشکل‌تر از تحریم نفت و گاز است.
هم چنین علی اکبر محرابیان وزیر نیرو چندی پیش ازاعلام کرده که خطوط لازم انتقال برق بین ایران و ترکیه احداث شده و آزمایش‌های لازم را با موفقیت انجام شده است و بر این اساس از این به بعد امکان صادرات برق ایران به بازار ترکیه و از آن طریق اتحادیه اروپا فراهم شده است.
آذر امسال، ۱۶ ماه پس از توافق ایران و ترکیه، شبکه برق دو کشور به هم متصل شد و تبادل ۶۰۰ مگاوات برق در دستور کار قرار گرفت. مرز مشترک میان ایران و ترکیه که تاکنون فقط از طریق جاده و راه‌آهن به هم متصل بود، این بار از طریق دکل و سیم به هم وصل شد و به گواهی شرکت توانیر پس از اتمام دوره آزمایش تاسیسات برقی، زیرساخت تبادل برق ایران و ترکیه آماده بهره‌برداری است. که ایران در فصل گرم و اوج نیاز به انرژی الکتریکی از ترکیه برق وارد می‌کند و در سایر فصول به این کشور صادرات خواهد داشت.
مردادماه ۱۴۰۱ بود که وزرای نیروی ایران و ترکیه بر اتصال شبکه برق دو کشور با فناوری جدید به توافق رسیدند و ۱۶ ماه بعد، توافق روی زمین به نتیجه رسید. زیرساخت اتصال شبکه برق ایران و ترکیه پست برق خوی در ایران را به پست‌های وان و دغوبایزید در کشور ترکیه متصل کرده و می‌تواند تا ۱۲ میلیون یورو در هر سال عایدی به همراه داشته باشد؛ به معنای دیگر با درآمد احداث این خط ایران می‌تواند، هر سال ساخت ۲ نیروگاه خورشیدی جدید را تامین مالی کند.
بر اساس اظهارات، کارشناس انرژی صالح اعتمادی هم صادرات و هم واردات برق از طریق زیرساخت تبادل را مُیَسر می سازد و ایران با واردات در تابستان ناترازی برق را کاهش داده و با صادرات انرژی در سایر فصول ارزآوری خواهد داشت.
در حال حاضر میزان صادرات برق کشور به مشریان فعلی (افغانستان،پاکستان و عراق) حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ مگاوات است و بنابراین مبادلات برقی با همسایگان بسیار قابل توجه است. از سوی دیگر، با توجه به انرژی خیز بودن کشور امکان استفاده از منابع و ظرفیت‌های موجود در این بخش وجود دارد.
نتیجه
افزایش تعاملات ایران و ترکیه در حوزه های انرژی می تواند علاوه بر تقویت مناسبات اقتصادی و سیاسی دوجانبه به نوعی سبب افزایش هم افزایی میان دو همسایه در سایر زمینه ها نیز باشد.
در نهایت می توان به ترکیه به عنوان پلی برای ارسال برق و گاز ایران به اروپا نگریست که قطعا مزایای اقتصادی قابل توجهی برای کشور دارد. در حال حاضر، شبکه برق ترکیه از مسیر بلغارستان و یونان به اروپا متصل است. بررسی اثر اتصال شبکه برق کشورها به یکدیگر توسط اندیشکده بروئِگل نشان می‌دهد اتصال برقی میان کشورهای اروپایی، اثر بحران‌های انرژی بر قاره سبز را تا ۵۰ درصد کاهش داده و عامل مهم در جلوگیری از قطعی برق در این کشورها است و تحقق صادرات برق به اروپا می تواند وزنه و جایگاه ژئوپیلیتیکی ایران را بیش از پیش برجسته کند.
هم چنین با تامین زیرساخت لازم انتقال گاز ایران از مسیر ترکیه به اروپا و رفع ناترازی گازی درکشور، ایران می تواند به عنوان دارنده چهارمین ذخایر گازی دنیا، مشتریان بیش تری برای انرژی خود بیابد که قطعا در شرایط دشوار اقتصادی کنونی بسیار راهگشا خواهد بود.
نظر شما