بازار؛ گروه بین‌الملل: در پی سفر یک روزه ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به امارات و عربستان سعودی، نشست سران روسیه و ایران در تاریخ ۷ دسامبر ۲۰۲۳ در مسکو برگزار شد و مذاکرات ولادیمیر پوتین و ابراهیم رئیسی حدود ۵ ساعت به طول انجامید. زیرا پویایی رویدادهای منطقه‌ای در خاورمیانه و قفقاز جنوبی نیازمند توجه دقیق‌تر و دیپلماسی فعال از سوی بازیگران مهم جهان و کشورهای کلیدی منطقه است.
روسیه و ایران تجربه قابل توجهی در مشارکت مشترک در چارچوب این موارد به دست آورده‌اند؛ پرونده سوریه و پلت فرم مذاکرات آستانه، همکاری کشورهای حاشیه دریای خزر پیرامون توسعه حوضه انرژی خزر، پروژه‌های لجستیکی بزرگ (به ویژه کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (ITC)، حل و فصل مناقشه ارمنستان و آذربایجان، توسعه منطقه آزاد تجاری با اوراسیا.
روسیه نه تنها از طریق یک سنت تاریخی بزرگ از تضادها (از جمله درگیری) و مشارکت، بلکه با منافع مشترک اقتصادی و سیاسی در مرحله کنونی با ایران مرتبط است. با وجود تحریم‌های اقتصادی علیه ایران در مورد برنامه هسته‌ای این کشور، روسیه به شریک اصلی انرژی ایران در ساخت نیروگاه اتمی بوشهر تبدیل شده است. پس از تحریم‌های ضدروسی غرب به دلیل بحران اوکراین، در واقع روسیه و ایران در شرایط مشابهی قرار گرفتند.
در سال گذشته حجم مبادلات تجاری بین دو کشور با ۲۰ درصد افزایش به حدود ۵ میلیارد دلار رسیده است. البته هنوز با میزان روابط تجاری و اقتصادی روسیه و ترکیه قابل مقایسه نیست. با این حال، پتانسیل توسعه روابط اقتصادی ایران و روسیه بسیار بالاست که شامل پروژه‌های مختلفی (به ویژه انرژی و حمل و نقل و لجستیک) می‌شود.
تشدید اختلافات در روابط روسیه و کشورهای غربی پس از شروع جنگ اوکراین به رشد ارتباطات اقتصادی، سیاسی و نظامی مسکو با شرکای آسیایی از جمله ایران کمک کرد. با توجه به امنیت منطقه‌ای و درگیری سوریه، باید پذیرفت که همکاری روسیه و ایران مدت‌ها قبل از آغاز بحران اوکراین صورت گرفته است. روسیه از احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان سعودی استقبال و توسعه مشارکت راهبردی ایران، چین و ایران و هند را در راستای منافع خود محسوب می‌کند، زیرا مسکو شریک پکن و دهلی نو است.
به طور سنتی، روسیه و ایران توجه ویژه‌ای به قفقاز جنوبی دارند. قبل از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، ماوراء قفقاز (قفقاز جنوبی کنونی) بخشی از سیاست داخلی مسکو بود. فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و ظهور جمهوری‌های مستقل ماوراء قفقاز وضعیت این منطقه را تغییر داد و آن را به هدف ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک مراکز مختلف قدرت تبدیل کرد. روسیه و ایران از تقویت ثبات سیاسی و امنیت منطقه‌ای در قفقاز جنوبی با حفظ منافع خود و جلوگیری از دخالت نیروهای غیرمنطقه‌ای حمایت می‌کنند.
بنابراین روسیه و ایران از مسیر غربگرایی گرجستان و تمرکز رسمی تفلیس بر روی همگرایی اروپایی و پیوستن به ناتو حمایت نمی‌کنند. به همین دلایل، مسکو و تهران از شیفتگی دولت کنونی ارمنستان به دیپلماسی طرفدار غرب به نوعی نگران هستند. اگرچه قبل از جنگ دوم قره باغ، سیاست ایروان تا حد زیادی با منافع منطقه‌ای روسیه و ایران مطابقت داشت. در رابطه با آذربایجان، تاریخ روابط این کشور با روسیه و ایران متفاوت بوده است، از جمله دوران تنش، ثبات و مشارکت.
روسیه و ایران از مسیر غربگرایی گرجستان و تمرکز رسمی تفلیس بر روی همگرایی اروپایی و پیوستن به ناتو حمایت نمی‌کنند. به همین دلایل، مسکو و تهران از شیفتگی دولت کنونی ارمنستان به دیپلماسی طرفدار غرب به نوعی نگران هستند
اما در گفتگوهای روسای جمهور روسیه و ایران در مسکو، طرفین در مورد طیف گسترده‌ای از روابط دوجانبه و مسائل امنیتی منطقه‌ای در خاورمیانه و قفقاز جنوبی گفتگو کردند. تصادفی نیست که معاون نخست وزیر الکساندر نواک، وزیر دفاع سرگئی شویگو و معاون وزیر خارجه سرگئی ورشینین در این مذاکرات از طرف روسیه شرکت کردند.
در میان موضوعات مهم مشارکت اقتصادی، موضوعات اساسی اجرای پروژه راهبردی شمال – جنوب ITC از طریق خاک آذربایجان به عنوان مثال، تکمیل ساخت پل آستارا – رشت در عرض رودخانه مرزی ارس مورد بحث قرار گرفت. اهمیت این بخش به این دلیل است که جزو سیستم ITC بوده و برای اتصال خطوط ریلی موجود روسیه، آذربایجان و ایران طراحی شده است.
راه آهن آستارا – رشت – قزوین نیز به منظور تضمین یکپارچگی بزرگراه‌های حمل و نقل روسیه، آذربایجان، ایران و هند ایجاد شده است. در سال ۲۰۱۹، بخش آستارا (آذربایجان) - آستارا (ایران) و رشت - قزوین قبلاً راه‌اندازی شد و برای راه اندازی کامل خط راه آهن، ساخت بخش آستارا – رشت باقی مانده است. روسیه نیز در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰ یک و نیم میلیارد دلار برای این پروژه به تهران تخصیص دهد. تأخیر در ساخت پل آستارا-رشت در سمت ایران احتمالاً چندان به مسائل مالی مربوط نمی‌شود. بلکه به مسائل دیگر (به ویژه تثبیت روابط ارمنستان و آذربایجان) مربوط است. همچنین، ایران علاقه‌ای به تقویت محور نفوذ ترکیه در قفقاز جنوبی ندارد.
روسیه و ایران همچنین در مورد توسعه منطقه آزاد تجاری بین ایران و اوراسیا (شامل تجمیع حقوقی این پروژه از طریق امضای توافقنامه) گفتگو کردند. برقراری ارتباطات حمل و نقل بین آذربایجان و ارمنستان تأثیر مثبتی بر این پروژه خواهد داشت. در همین راستا، یکی از موضوعات پرونده ماوراء قفقاز مذاکرات روسیه و ایران، آشکارا کریدور زنگزور بود. با این حال، هنوز هیچ شفافیت اساسی در مورد مسیرها و کشورهای عبوری وجود ندارد، زیرا ایران پیش از این مخالفت قاطعانه با افتتاح این کریدور حمل و نقل از طریق بخش جنوبی ارمنستان (منطقه مرزی مغری) به دلیل آسیب به حاکمیت ارمنستان و تقویت محور تورانی پیوند ترکیه با بقیه جهان ترک را اعلام کرده است.
به جای بخش ارمنی کریدور زنگزور، ایران جاده‌ای را از طریق خاک خود در امتداد رودخانه مرزی ارس به آذربایجان پیشنهاد داد. طرفین قبلاً ساخت یک پل جاده‌ای (طول ۲۲۰ متر و عرض ۲۵ متر) را بر روی رودخانه ارس در مرز دو کشور در منطقه آغبند آغاز کرده‌اند. اجرای این پروژه تا پایان سال ۲۰۲۴، کریدور آذربایجان - ایران - نخجوان را باز می‌کند و روابط تجاری ایران و آذربایجان را گسترش می دهد. به طور غیرمستقیم، این بخش از جاده احتمالا وارد ITC شمال-جنوب شود و به روسیه اجازه دهد تا از طریق آذربایجان به ایران و از نخجوان به ترکیه دسترسی بیشتری داشته باشد.
به جای بخش ارمنی کریدور زنگزور، ایران جاده‌ای را از طریق خاک خود در امتداد رودخانه مرزی ارس به آذربایجان پیشنهاد داد. طرفین قبلاً ساخت یک پل جاده‌ای (طول ۲۲۰ متر و عرض ۲۵ متر) را بر روی رودخانه ارس در مرز دو کشور در منطقه آغبند آغاز کرده‌اند
پروژه حمل و نقل ارمنستان «چهارراه صلح آمیز» از طریق کریدور زنگزور که توسط ایروان در اروپا ارائه شده، همچنان در کانون توجه روسیه و ایران است. با این حال، مسکو و تهران با اشتیاق بیش از حد ایروان به وعده‌های اروپایی نیز مخالفند. روسیه و ایران در پلتفرم جدید منطقه‌ای ۳+۳ (روسیه، ترکیه، ایران + آذربایجان، ارمنستان، گرجستان) مشارکت دارند که در حال حاضر فعالیت دیپلماتیک خود را نشان می‌دهد. تهران در تلاش است تا مفهوم این نهاد منطقه‌ای را تقویت کند. البته گرجستان از شرکت در آن امتناع و ارمنستان به دلیل ضعف شدید خود در مقابل دو طرفه ترکیه و آذربایجان مجبور به حضور در آن است.
حوزه جدیدی از مشارکت منطقه‌ای با مشارکت فدراسیون روسیه و ایران ممکن است ایده سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه برای ایجاد بستر دریای خزر برای همکاری بین پنج کشور ساحلی دریای خزر باشد که مورد حمایت همتای ایرانی امیر عبداللهیان قرار گرفت.
پروژه حمل و نقل ارمنستان «چهارراه صلح آمیز» از طریق کریدور زنگزور که توسط ایروان در اروپا ارائه شده، همچنان در کانون توجه روسیه و ایران است. با این حال، مسکو و تهران با اشتیاق بیش از حد ایروان به وعده‌های اروپایی نیز مخالفند
البته بحران خاورمیانه به موضوع محوری مذاکرات رئیسی و پوتین در مسکو تبدیل شد. ایران یکی از نیروهای اصلی حامی فلسطین است و در مقابل، روسیه از محکومیت تروریسم در منطقه و توقف زودهنگام خصومت‌ها بین اسرائیل و حماس در نوار غزه حمایت می‌کند، اما نمی‌تواند دولت اسرائیل را انکار کند. در همین حال، مسکو و تهران به طور یکسان سیاست ایالات متحده و سایر کشورهای غربی را که هدف آن حمایت انحصاری از اسرائیل در این مناقشه است، رد می‌کنند.
بدیهی است که روسیه و ایران در مذاکرات مسکو، برنامه‌های توسعه همکاری‌های نظامی-فنی بین دو کشور را تایید کردند. این امر می‌تواند در مورد تامین تسلیحات متقابل باشد. برای مثال، ایران علاقه خود به خرید جنگنده‌های روسی نسل ۴++ Su-۳۵ نشان داده است. در مجموع، نقش روسیه در امور منطقه‌ای و جهانی نه تنها حفظ شده، بلکه تقویت شده است. تصادفی نیست که ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، سفر خود به ترکیه را به تعویق انداخت و در مقابل برای گفتگو با ولادیمیر پوتین در کرملین به مسکو رفت.
نظر شما