بازار؛ گروه بین‌الملل: قرار است حجت‌الاسلام سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور به دعوت همتای ترکیه‌ای خود و به منظور انجام سفر رسمی، در رأس یک هیئت عالی‌رتبه سیاسی و اقتصادی عازم آنکارا پایتخت ترکیه شود. مقرر است رئیسی در این سفر پس از استقبال رسمی از سوی «رجب طیب اردوغان»، با وی ملاقاتی خصوصی داشته باشد و سپس هشتمین نشست شورای عالی همکاری‌های ایران و ترکیه به ریاست دو رئیس جمهور برگزار می‌شود.
هفتمین نشست شورای‌عالی همکاری‌های اقتصادی ایران و ترکیه سه‌شنبه ۲۸ تیر ۱۴۰۱ و در جریان سفر رسمی رئیس جمهور ترکیه به تهران برگزار شد که دو طرف در این نشست بر توسعه مناسبات و ارتقای روابط در حوزه‌های اقتصادی، زیرساختی، امنیتی، سیاسی، فرهنگی و ورزشی توافق کردند. پس از آن رؤسای جمهور در نشست مطبوعاتی نتایج رایزنی‌های خود را با حضور رسانه‌ها تشریح خواهند کرد. همچنین در جریان این سفر دو رئیس جمهور در نشست مشترک تجار و فعالان اقتصادی ایران و ترکیه حضور خواهند یافت و رئیسی با ایرانیان مقیم این کشور نیز دیدار می‌کند.
اگرچه دولت‌های بسیاری بر سرزمین‌های معاصر ترکیه و ایران حکومت کرده‌اند، اما بیش از پانصد سال است که با یکدیگر همسایه بوده‌اند. با گذشت زمان، آنها نه تنها جنگ‌های متعدد و رقابت شدید را داشته‌اند؛ اما نمونه‌هایی از روابط صمیمی را تجربه و فرهنگ دیپلماسی را نیز توسعه داده و حفظ کرده‌اند. این فرهنگ دیپلماتیک، مبتنی بر حفظ «خط ظریف» بین همکاری، رقابت دوستانه و رقابت شدید ژئوپلیتیک و تفاوت‌های ساختاری بوده که بخشی از آن توسط نخبگان حاکم شکل گرفته است.
ژئوپلیتیک دوران مدرن، نگرانی‌های جدیدی را دیکته و فرصت‌های جدیدی را برای ترکیه و ایران فراهم کرده است. دولت‌های مدرن ترکیه و ایران به عنوان قدرت‌های متوسط تقریباً معادل یکدیگر ظاهر شده‌اند
تاثیر عوامل نزدیک کننده ژئوپلیتیکی
در طول تاریخ ژئوپلیتیک نقش مهمی در روابط ترکیه و ایران داشته است. قدرت سیاسی در این سرزمین‌های مربوطه و پل ارتباطی بین یک منطقه جغرافیایی کلیدی بین آسیا و اروپا، به‌عنوان موانعی ظهور کرده که گسترش نفوذ دیگری را محدود می‌کرد. قدرت‌های امپریالیستی مستقر در این کشورها آنها را وسوسه کرد تا در برابر کشورهای دیگر پیشروی کنند، که منجر به رویارویی‌های متعدد در طول تاریخ شد. کاهش قدرت دولت‌های امپریالیستی رقیب مستقر در این دو کشور، تنش توسعه طلبانه را کاهش داد و روابط نسبتاً باثبات و نزدیکتر بین دو کشور را تسهیل کرد.
ژئوپلیتیک دوران مدرن، نگرانی‌های جدیدی را دیکته و فرصت‌های جدیدی را برای ترکیه و ایران فراهم کرده است. دولت‌های مدرن ترکیه و ایران به عنوان قدرت‌های متوسط تقریباً معادل یکدیگر ظاهر شده‌اند. ترکیه و ایران برای کاهش آسیب‌های ناشی از مداخلات خارجی و چالش‌های داخلی، حفظ وضعیت موجود در مرزها و همسایگی خود را در اولویت قرار داده‌اند. موقعیت ژئوپلیتیکی ترکیه و ایران نیز آنها را مجبور می‌کند حداقل سطح همکاری را بین دولت‌های متبوع خود حفظ کنند. اولاً، آنها به عنوان کشورهای همسایه باید اقدامات خود را برای حفاظت از مرزها و امنیت مناطق مرزی هماهنگ کنند. در واقع، موضوع امنیت مرزها و مراودات ترکیه و ایران از اوایل قرن بیستم در دستور کار بوده و احتمالاً ادامه خواهد داشت.
ثانیاً، آنها باید از مسیرهایی که از قلمرو دیگری عبور می‌کنند برای حمل و نقل کالا به منظور صادرات یا واردات استفاده کنند. تجارت، حمل و نقل و مسائل مربوط به ایمنی راه‌های تجاری حتی در اوج رقابت امپراتوری بین عثمانی و صفویان در دستور کار روابط دوجانبه قرار داشت و همچنان از عوامل تأثیرگذار در روابط معاصر ترکیه و ایران است. حجم قابل توجهی از واردات ایران از کشورهای غربی و صادرات آن به بازارهای اروپایی از طریق ترکیه انجام می‌شود. به همین ترتیب، حجم قابل توجهی از تجارت ترکیه با کشورهای آسیای مرکزی از خاک ایران می‌گذرد. به همین دلیل، جای تعجب نیست که جلسات شورای اقتصادی مشترک ایران و ترکیه که در اواسط دهه ۱۹۸۰ ایجاد شد، به عنوان پایدارترین الگوی روابط آنکارا و تهران ظاهر شده است.
سرانجام، ژئوپلیتیک انرژی جدید به ویژه از اواسط قرن بیستم بر روابط ترکیه و ایران تأثیر گذاشته است. تاثیر فزاینده نفت به عنوان منبع انرژی در ساختارهای اقتصادی معاصر، ترکیه را که کشوری فقیر نفتی است، واداشت که به واردات نفت وابسته باشد. با توجه به ذخایر غنی ایران، دولت‌های متوالی ترکیه به تهران نزدیک شده‌اند تا نیاز این کشور به نفت را تامین کنند. به همین ترتیب، سهم رو به رشد گاز طبیعی در اقتصادهای امروزی از دهه ۱۹۹۰، دوباره ترکیه را به سمت ایران سوق داد که دومین ذخایر گازی بزرگ جهان را دارد. بنابراین، وابستگی ترکیه به واردات انرژی با جست‌وجوی ایران برای بازار نفت و گاز این کشور همزمان شده، که باعث تقویت معاملات انرژی ترکیه و ایران شده است. تا زمانی که تحول اساسی ژئوپلیتیک انرژی صورت نگیرد، تجارت انرژی در دستور کار آنکارا و تهران خواهد بود.
تفاوت‌های هویتی نقش مکملی در رقابت منطقه‌ای ترکیه و ایران و نگرانی‌های امنیتی آنها داشته است. بنابراین، اختلافات فرقه‌ای و ملی بین دو کشور در آینده نیز باقی خواهد ماند و احتمالا نقش خود را در مورد رقابت منطقه‌ای ایفا خواهند کرد
تاثیر رقابت‌های منطقه‌ای
علاوه بر این، روابط ترکیه و ایران از تأثیرات تحولات منطقه‌ای و سیاست قدرت‌های بزرگ مصون نیست. پس از تأسیس دولت-ملت‌ها در کشورهای متبوع خود در اوایل دهه ۱۹۲۰، هر دو کشور از جستجوی نفوذ فراتر از مرزهای خود اجتناب کردند. پس از ظهور جنگ سرد، آنکارا و تهران هر دو با ایالات متحده علیه تهدید شوروی متحد شدند که به روابط نزدیک بین آنها منجر شد. با این حال، مواضع ضدآمریکایی تهران پس از انقلاب ۱۹۷۹ تأثیر نامطلوبی بر روابط ترکیه و ایران گذاشت. علاوه بر این، تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز و آسیای مرکزی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و دگرگونی ژئوپلیتیکی خاورمیانه در پی دو جنگ خلیج فارس، اشتهای ترکیه و ایران را برای افزایش نفوذ خود در این مناطق ایجاد کرد.
با توجه به پیشینه امپراتوری و تأثیرات فرهنگی هر دو کشور که به فراتر از مرزهای سیاسی آنها می‌رسد، می‌توان تخمین زد که تحولات ژئوپلیتیکی و خلاء قدرت در حال ظهور در همسایگی‌های مشترک ترکیه و ایران، احتمالاً به احیای رقابت منطقه‌ای به اشکال مختلف در آینده منجر خواهد شد. در این میان، تفاوت‌های هویتی نقش مکملی در رقابت منطقه‌ای ترکیه و ایران و نگرانی‌های امنیتی آنها داشته است. بنابراین، اختلافات فرقه‌ای و ملی بین دو کشور در آینده نیز باقی خواهد ماند و احتمالا نقش خود را در مورد رقابت منطقه‌ای ایفا خواهند کرد.
در این راستا، نقش نخبگان و رهبران سیاسی از طریق ارزیابی‌های آنها از ژئوپلیتیک و ترجیحات سیاست خارجی آنها نقش‌های نسبتاً مؤثرتری را ایفا می‌کند. به همین دلیل است که هرگونه تغییر در دولت‌ها در هر یک از کشورها احتمالا به تغییرات قابل توجهی در روابط ترکیه و ایران منجر شود. در این راستا، دولت‌های متوالی به دلایل مختلف اقتصادی، استراتژیک و سیاسی، تقویت روابط ترکیه با ایران را برگزیده‌اند.
در حالی که زمینه منطقه‌ای بیشتر نقش مساعدی را برای بهبود روابط آنکارا و تهران ایفا کرده، اما در برخی مواقع باعث ایجاد رقابت بین دو کشور شده است
آنها از استراتژی‌های عقلانی‌سازی، نهادینه‌سازی و تقسیم‌بندی برای مقابله با ایران استفاده کرده‌اند که رشد مداوم روابط ترکیه و ایران را تسهیل کرده است. فرآیند عقلانی‌سازی منجر به تنزل ملاحظات ایدئولوژیک از دستور کار روابط دوجانبه شده که تمرکز بر فرصت‌های بالقوه و موضوعات مورد علاقه مشترک را تسهیل می‌کند. فراوانی مبادلات دیپلماتیک به طور قابل توجهی افزایش یافته و با رسمی شدن تعدادی از موافقت نامه‌ها و نهادینه شدن روابط دیپلماتیک به اوج خود رسیده است.
در نهایت، استراتژی تقسیم‌بندی، چشم‌اندازی چند بعدی به روابط ترکیه و ایران اضافه کرده و مسائل همکاری را از اثرات نامطلوب اختلافات در زمینه‌های مختلف رها کرده است. در حالی که زمینه منطقه‌ای بیشتر نقش مساعدی را برای بهبود روابط آنکارا و تهران ایفا کرده، اما در برخی مواقع باعث ایجاد رقابت بین دو کشور شده است. با این وجود، عقلانی‌سازی، نهادینه‌سازی و تقسیم‌بندی به معنای رفع همه موانع و آشتی دادن همه اختلافات بین دو کشور نبوده است. در واقع، بین اشتیاق مکرر در بیانیه‌های عمومی مقامات برای پیشبرد روابط دوجانبه و تعهد به همکاری‌های آتی، و ناکامی در تبدیل آن به عمل، عدم تقارن و تضاد وجود دارد. علاوه بر این، نوسانات قابل توجهی در روابط آنکارا و تهران در طول بیش از ۲۰ سال قدرت اردوغان در ترکیه وجود داشته است.
در واقع، در طول دهه‌های همسایگی، ترکیه و ایران روابط پیچیده‌ای را ایجاد کرده‌اند که تبیین‌های ساده‌گرایانه مبتنی بر ژئوپلیتیک، ژئواکونومیک، هویت و ترجیحات نخبگان را به چالش می‌کشد. می‌توان دو روند همزمان اما متضاد را در روابط ترکیه و ایران تشخیص داد، یکی به سمت رقابت و دیگری متمایل به همکاری.
استراتژی تقسیم بندی که توسط دولت‌های مربوطه در آنکارا و تهران برای جداسازی موضوعات اختلاف و مصالحه به کار گرفته شده است، حفظ "خط ظریف" بین همکاری، رقابت دوستانه و شدید را تسهیل کرده است. سطح همکاری یا رقابت بین آنها توسط منافع متقابل یا متضاد دو کشور شکل می‌گیرد که تحت تأثیر ژئوپلیتیک و ترجیحات نخبگان است. این فرهنگ دیپلماتیک احتمالا در آینده قابل پیش بینی روابط ترکیه و ایران ادامه خواهد داشت.
نظر شما