ورود خاورمیانه به رقابتهای فضایی؛ ریاض و ابوظبی پیشتازند| معاهده فضایی جدید ایران، روسیه و چین

بازار؛ گروه بین الملل: در آوریل ۲۰۲۳، سلطان النیادی فضانورد اماراتی، اولین راهپیمایی فضایی اعراب در تاریخ را با پوشیدن پرچم امارات بر روی لباس فضایی خود و لقب «سلطان فضا» به پایان رساند؛ در حالی که این فضانورد اعلام کرده که اولین راهپیمایی فضایی در جهان عرب است، اما قطعا آخرین نخواهد بود.

این مأموریت همانند اظهارات النیادی به روند گسترده‌تری اشاره دارد: خاورمیانه به سرعت در حال تبدیل شدن به یک بازیگر اصلی در فضا است؛ یعنی در واقع، اکثر کشورهای منطقه در حال ترویج و انتشار یک سیاست فضایی یا استراتژی فضای ملی هستند. مصر، ایران، عراق، سوریه و به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله امارات، عربستان سعودی، عمان، کویت، بحرین و قطر همگی در حال سرمایه گذاری در فضا هستند.

در این میان، اماراتی‌ها و سعودی‌ها در مسیر دستیابی به تنوع اقتصادی بیشتر، انسجام ملی و اعتبار بین‌المللی و در عین حال دستیابی به سایر منافع مهم امنیت ملی، از جمله گسترش مشارکت‌های استراتژیک و تقویت قابلیت‌های نظامی خود، پیشرو هستند.

تنوع اقتصادی

بسیاری از کشورهای خاورمیانه به عنوان بخشی از یک طرح گسترده تر برای سرمایه گذاری در صنایع با فناوری پیشرفته_ مانند هوش مصنوعی، انرژی هسته ای و انرژی های تجدیدپذیر_ و در نتیجه تنوع بخشیدن به اقتصاد خود، شرکت های فضایی تجاری را دنبال می کنند. برای کشورهای خلیج فارس، فضا به بخش مهمی از برند ملی آنها ؛ در جهت انتقال تصویری از کشورهای مربوطه خود به عنوان عاملی مثبت، معتبر و از نظر اقتصادی قابل اعتماد برای مشتریان و سرمایه گذاران بالقوه تبدیل شده است.

در حال حاضر، اقتصادهای خاورمیانه حدود ۵۷ درصد از ذخایر اثبات شده نفت و ۴۰.۳ درصد از منابع گاز طبیعی جهان را در اختیار دارند. کشورهای خاورمیانه_ به ویژه عربستان سعودی و امارات_ در انتظار پایان دوران نفت در بخش فضایی سرمایه گذاری می کنند. به عنوان مثال، عربستان به عنوان وابسته ترین کشور جهان به نفت، در سال ۲۰۱۶ برنامه چشم انداز ۲۰۳۰ خود را منتشر کرد؛ در حالی که که آرزو دارد انتقال انرژی جهانی را با بخش فضای تجاری رقابتی تر مدیریت کند.

عربستان در سال ۲۰۱۸ یک آژانس فضایی ملی ایجاد و برنامه شتاب دهنده فضایی عربستان را در اکتبر ۲۰۲۲ تأسیس کرد؛ در حالی که قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ صنعت فضای تجاری این کشور را به میزان دو میلیارد دلار افزایش دهد

همچنین، این کشور در سال ۲۰۱۸ یک آژانس فضایی ملی ایجاد و برنامه شتاب دهنده فضایی عربستان را در اکتبر ۲۰۲۲ تأسیس کرد؛ در حالی که قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ صنعت فضای تجاری این کشور را به میزان دو میلیارد دلار افزایش دهد. امارات نیز به طور مشابه در سال ۲۰۱۶ یک آژانس فضایی ملی را تاسیس کرد، در حالی که هدف آن ایجاد یک بخش فضای تجاری پر جنب و جوش است.

به همین منظور، آژانس فضایی امارات در سال ۲۰۲۲ کمپین فضا به معنای تجارت را راه اندازی کرد تا از بخش خصوصی این کشور برای شرکت در ماموریت امارات به کمربند سیارکی دعوت کند. علاوه بر این، در همان سال، این کشور چندین کمپین دیگر را برای تأمین مالی فضا تخصیص داد که آن از جمله می توان به صندوق ملی فضایی، که بیش از ۸۰۰ میلیون دلار را برای حمایت از برنامه‌های پیشگامانه که از شرکت‌های بین‌المللی و اماراتی که در زمینه مهندسی و علوم بخش فضا همکاری می‌کنند و برنامه های کاربردی تحقیقاتی و برنامه مناطق اقتصادی فضایی با هدف حمایت از استارت آپ های فضایی و سایر شرکت های کوچک و متوسط اشاره کرد.

هم ریاض و هم ابوظبی پروژه هایی را برای ساخت شهرهای هوشمند و متصل آینده_مصدر سیتی (امارات) و نئوم (عربستان سعودی)_انجام داده اند که به شدت بر کاربردهای فضایی و هوش مصنوعی متکی خواهند بود

هم ریاض و هم ابوظبی پروژه هایی را برای ساخت شهرهای هوشمند و متصل آینده_مصدر سیتی (امارات) و نئوم (عربستان سعودی)_انجام داده اند که به شدت بر کاربردهای فضایی و هوش مصنوعی متکی خواهند بود. علاوه بر این، برای ایجاد اقتصادهای رقابتی و انعطاف‌پذیرتر، هر دو کشور برای «امارت‌سازی» و «سعودی‌سازی» نیروی کار محلی خود فشار می‌آورند.

در این راستا، هدف ایجاد تعادل بین نیروی کار مهاجر و استعدادهای محلی آنهاست. این رویکرد انتقال دانش، مهارت و تخصص را برای کارگران محلی امکان پذیر می کند. برای تشویق جوانان به منظور دنبال کردن مشاغل در فضا، ابتکارات از تصویر مثبت ارائه شده توسط بخش فضایی، با پشتیبانی از یک استراتژی ارتباطی قوی بهره می‌برند به طوری که فضانوردانی مانند النیادی، به قهرمانان ملی تبدیل شده اند.

شایان ذکر است، این تلاش‌ها شامل تعهد نسبت به سیاست برابری جنسیتی و توانمندسازی اقتصادی زنان بوده است، به طوری که هر دو کشور فضانوردان زن را به ایستگاه فضایی بین‌المللی فرستاده‌اند یا برای فرستان زنان برنامه‌ریزی می‌کنند. زنان همچنین در حوزه های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات در این کشورها به خوبی حضور دارند.

ملت سازی و پرستیژ

رویای فعالیتها و سرمایه گذاریهای فضایی همچنین در خدمت ملت سازی است و اعتبار بین المللی را تقویت می کند. نقاط عطف تاریخی امارات در حوزه فضا به ساختن هویت ملی امارات کمک می کند و منبع غرور ملی و مشروعیت دولت حاکم است.

فضانوردان اماراتی ماموریت هایی را در ایستگاه فضایی بین المللی انجام داده و آژانس فضایی امارات کاوشگر امید را پرتاب کرده که تصاویری از مریخ ارائه می دهد

امارات فدراسیونی متشکل از هفت امارت (ابوظبی، عجمان، دبی، فجیره، راس الخیمه، شارجه و ام القوین) است که هنوز در حال تحکیم حس هویت ملی مشترک است. فضانوردان اماراتی ماموریت هایی را در ایستگاه فضایی بین المللی انجام داده و آژانس فضایی امارات کاوشگر امید را پرتاب کرده که تصاویری از مریخ ارائه می دهد.

این دستاوردها نه تنها موفقیت های دبی یا ابوظبی بلکه موفقیت های کل امارات به عنوان یک ملت است. افزون بر این، این پروژه ها صدها مهندس اماراتی را از سراسر این کشور و همچنین خارجی ها، استخدام می کنند.

این مسائل نشان می دهد که دولت از حوزه فضا برای ایجاد یک روایت ملی استفاده کرده که در آن هر شهروند اماراتی می تواند از طریق فضا برای کشور کار کند. این روایت همچنین دارای ریشه‌های عمیق عرب در فضا است. برای مثال، دستاوردهای دانشمندان عرب در نجوم به خوبی شناخته شده و بسیاری از نام‌های ستاره‌ها منشأ عربی دارند. امارات همچنین به دنبال رهبری اکتشاف و فتح فضایی اعراب به عنوان منبع دیگری از غرور ملی است.

به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۹، امارات گروه همکاری فضایی عربی را با ۱۰ کشور عربی دیگر مانند عربستان، کویت، بحرین، عمان، مصر، الجزایر، مراکش، اردن، سودان و لبنان راه اندازی کرد که همه این تلاش ها وجهه و جایگاه بین المللی ابوظبی را بالا می برد.

گسترش مشارکت های استراتژیک

کشورهای خاورمیانه مشارکت های بین المللی متنوعی را در فضا دنبال می کنند. به عنوان مثال، امارات همکاری های فضایی جدیدی با چین، هند و اسرائیل ایجاد کرده است. به عنوان بخشی از طرح کمربند_جاده، سرمایه‌ گذاری‌های چینی در حال ساخت زیرساخت‌های فضایی در خاورمیانه، از جمله مونتاژ ماهواره، یکپارچه‌سازی و مرکز آزمایش در مصر، و اولین مرکز پرتاب فضایی در عمان هستند.

این ابتکارات گاهی اوقات تنش هایی را با شرکای سنتی مانند ایالات متحده ایجاد کرده و در این راستا، کشورها تلاش کرده اند تا یک اقدام دشوار تعادلی را مدیریت کنند. به عنوان مثال، امارات توافقنامه آرتمیس به رهبری ایالات متحده را امضا کرده و در عین حال به همکاری با چین در ایستگاه بین المللی تحقیقات قمری ادامه می دهد. این رویکرد چالش هایی را به همراه دارد. به عنوان مثال، در سال ۲۰۲۲، قوانین بین المللی حمل اسلحه ایالات متحده مانع از پیوستن مریخ نورد اماراتی « رشید ۲» به ماموریت چینی چانگ ای ۷ به ماه شد.

وابستگی نظامی امارات و عربستان به ایالات متحده مانعی بر سر راه روابط نزدیکتر میان ابوظبی، ریاض و پکن است. امارات و عربستان سعودی تاکنون تمایلی برای به خطر انداختن شراکت استراتژیک خود با ایالات متحده با اتخاذ سیاست عدم تعهد نداشته اند.

تقویت توان نظامی

در نهایت، دستیابی به سامانه های فضایی نظامی توسط برخی کشورهای خاورمیانه به آنها یک مزیت استراتژیک می دهد. نظارت بر مرزها و مناطق مورد مناقشه یکی از دلایلی است که آنها به توانایی های شناسایی دست یافته اند. امارات تا حدی ماهواره های تصویربرداری با وضوح بالا خود را ساخته است که به آن اجازه می دهد از راه دور مناطق مورد مناقشه با ایران، به ویژه جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و کوچک در تنگه هرمز را رصد کند.

دخالت امارات در ائتلاف‌های نظامی مختلف از جمله نیروی بین‌المللی امنیت و کمک در افغانستان (۲۰۱۱-۲۰۰۹)، عملیات حرمتان در لیبی (۲۰۱۱)، و عملیات در یمن_نیز نیاز به تصاویر ماهواره‌ای را برانگیخت. مقامات اماراتی با درک اینکه به حسن نیت و در دسترس بودن تصاویر ماهواره ای از طرف شرکای خود وابسته هستند، به دنبال دستیابی به توانایی های خود بودند.

مصر ماهواره های تصویربرداری با وضوح بالا (Misr-Sat ۲) را از همکاری خود با چین به دست آورده است. انتشار قابلیت های فضایی در سراسر منطقه بدون خطر نیست. می تواند روزی به قابلیتی منجر شود که ارتباط نزدیکی با فناوری موشکی دارد که می تواند ثبات منطقه را تهدید کند. از آنجایی که فضا برای منافع ملی آنها حیاتی تر شده است، برخی از کشورهای خاورمیانه مانند مصر، ایران، عربستان سعودی و امارات در مجامع بین المللی فعال تر می شوند و به دنبال رسیدگی به ایمنی و امنیت فعالیت های فضایی هستند.

با این حال، آنها در مورد چگونگی دستیابی به این امر در عمل اختلاف نظر دارند. به عنوان مثال، در مورد اینکه آیا باید یک معاهده فضایی جدید را بپذیریم یا هنجارهای رفتاری در فضای بیرونی را تقویت کنیم.

ایران به همراه روسیه و چین ایده یک معاهده فضایی جدید را مطرح کرده اند، در حالی که سایر کشورهای منطقه بیشتر از تقویت هنجارهای فضایی جهانی حمایت می کنند

ایران به همراه روسیه و چین ایده یک معاهده فضایی جدید را مطرح کرده اند، در حالی که سایر کشورهای منطقه بیشتر از تقویت هنجارهای فضایی جهانی حمایت می کنند. با حرکت رو به جلو، برای به دست آوردن حمایت منطقه ای گسترده از حکمرانی فضایی، چنین تلاش هایی باید روابط استراتژیک و اقتصادی منطقه با چین و روسیه و همچنین ایالات متحده را در نظر بگیرند.