بازار؛ گروه استان ها: پنبه به عنوان محبوب ترین الیاف جهان محسوب می شود. هند، چین و ایالات متحده امریکا؛ ۳ تولید کننده برتر پنبه در ۲۰۲۲ بوده اند و ایران با تولید ۶۵ هزار تن از این محصول در رتبه بیست و هفتم جهان قرار گرفته است. این محصول به سبب ارزش افزوده بالایی که دارد از اهمیت بسزایی برخوردار است، چنان که برخی از کشور های دنیا نظیر بنگلادش رشد صنعتی خود را مدیون تولید البسه زیر از جنس پنبه است.
از طرفی پنبه به دلیل ریشه عمیقی که دارد تاثیر بسیار زیادی در احیا خاک و حفظ آب های زیر زمینی داشته که می تواند بر مزیت های این محصول بیافزاید. از آنجایی که کمبود آب یکی از چالش های اساسی دنیا و به ویژه کشور ما است، قطعا بازگشت به دوران طلایی پنبه به ویژه در استان گلستان می تواند تا حدود زیادی به حفظ آب های زیرزمینی کمک می کند.
خبرنگار بازار گفتگویی را با «قربانعلی روشنی» عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات پنبه کشور ترتیب داده است. وی معتقد است سیاست های غلط مانعی برای احیا مجدد پنبه در این سرزمین شده است. به باور وی، باید شرایطی را برای استقرار حلقه های بالادستی این صنعت فراهم کنیم. مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید.
* چالش اصلی کشاورزی امروز چیست؟
کمبود آب چالش امروز همه کشورها بوده که تهدید بزرگی برای آنان محسوب می شود. متوسط بارندگی در کشور ما یک سوم دنیا است اما برنامه خاصی برای مصرف بهینه این مایه حیات نداریم. نیاز آبی گیاهانی که در ایران کشت می شوند دو برابر میزان بارندگی است و کشاورزان این کمبود را از طریق استحصال آب های زیر زمینی جبران می کنند.
کشت گیاهانی نظیر گندم، جو، کلزا و برنج به دلیل ریشه سطحی که دارند، خاک را بی رمق کرده و هیچ ماده آلی به خاک اضافه نمی کنند
در همه استان ها بالانس آب به حالت منفی درآمده، در چنین شرایطی مصرف آب های زیر زمینی بزرگترین تهدید برای بخش کشاورزی محسوب می شود. روزگاری عمق توربین های چاه های عمیق حداکثر ۲۸ متر بود اما اکنون چاهی با عمق کمتر از ۱۰۰ متر وجود ندارد. با ادامه همین روند زمانی فرا می‌رسد که سفره های آب شور به آب های شیرین حمله می کنند و نهایتا آب شور از چاه ها استحصال می شود. در چنین شرایطی کشت ها هر روز محدود تر شده و صرفا مجبور به کشت گیاهان شور پسند خواهیم شد.
* چگونه می توان از افول خاک جلوگیری کرد؟
جلوگیری از کشت ۱۰۰ هزار هکتار برنج باعث صرفه جویی یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب می شود. کشت گیاهانی نظیر گندم، جو، کلزا و برنج به دلیل ریشه سطحی که دارند، خاک را بی رمق کرده و هیچ ماده آلی به خاک اضافه نمی کنند. وجود ماده آلی در خاک به مثابه خون در بدن است و اُفت آن سبب تنزل کیفیت خاک می شود. ماده آلی سبب حفظ آب و مواد غذایی خاک شده و از انتقال سموم به آب های زیر زمینی جلوگیری می کند. ریشه همه مشکلات در مدیریت زراعی به ماده آلی مرتبط است.
در یک قاشق خاک سالم هفت میلیارد باکتری و قارچ مفید وجود دارد که از ماده آلی تغذیه می کنند و کمبود این ماده باعث از بین رفتن موجودات مفید خاک و به هم خوردن چرخه آن می شود. گیاهان عمیق ریشه نظیر پنبه باعث نفوذ راحت تر هوا به عمق خاک شده و شرایط بهتری برای نفوذ آب فراهم می کنند ضمن اینکه ریشه پوسیده در عمق، به منبع غذایی برای باکتری های مفید خاک تبدیل شده و باعث زنده شدن خاک می شود.
* صنعت پنبه در دنیا چه جایگاهی دارد؟
درصد پنبه پوشاک، یکی از فاکتورهای توسعه یافتگی در جوامع محسوب می شود. به عنوان مثال ۵۲ درصد پوشاک آمریکا از جنس کتان است. تولید لباس های کودکان از پنبه خالص دلیل گرانی این پوشاک نسبت به البسه بزرگسالان بوده که این موضوع نشاندهنده ارزش افزوده بالای پنبه است. در دنیای متمدن ارزش افزوده پنبه تا دو هزار و ۴۰۰ درصد هم افزایش می یابد. یعنی این محصول تا ۲۴ برابر آنچه در زمین وجود دارد ارزش افزوده تولید کرده و می تواند ۶۰ صنعت مختلف را راه اندازی کند.
گردش مالی تجارت پوشاک زیر جامعه جهانی سالی ۵۰۰ میلیارد دلار است
لینتر (کرک های روی پنبه دانه) از جنس سلولز خالص بوده و در صنایع موشکی مورد استفاده قرار می گیرد که در گذشته سرمایه دار ترین تجار پنبه به تجارت لینتر می پرداختند. ارزش افزوده گیاهی مانند گندم قابل قیاس با پنبه نیست. گردش مالی تجارت پوشاک زیر جامعه جهانی سالی ۵۰۰ میلیارد دلار است. هند رتبه نخست در این تجارت را دارد و کشورهایی مانند چین و بنگلادش هم در این صنعت سرمایه گذاری کرده اند.
کشور بنگلادش روزگاری پست ترین شغل ها را داشت اما اکنون زنجیره تولید پوشاک زیر بوده و پنبه مورد نیاز صنایع خود را از سایر کشور ها وارد می کند. رتبه جی دی پی این کشور ۱۰۰ درجه رشد و در بازار کشوری مانند آمریکا ورود کرده است. این کشور نفت، معدن و منابع دیگر نداشته اما روی یک محصول صنعتی متمرکز شده است.
* آیا امکان احیای سرزمین طلای سفید وجود دارد؟
یقینا امکان احیا پنبه وجود دارد اما شیوه هایی که تا امروز توسط مسئولان برنامه ریزی شده این هدف را بسیار زمان بر می کند. با توجه به اینکه زیر ساخت های لازم در زمینه تولید پنبه در گلستان وجود دارد قطعا با اصلاح شیوه های حمایت، احیا امکانپذیر است. امروز ۱۴ نوع رقم پنبه برای هر نوع اقلیم و خاکی توسط موسسه تحقیقات پنبه، تجاری و به بخش خصوصی اهلیت دار، سپرده شده است. آنچه مانع توسعه کشت پنبه بوده سیاست گذاری های اشتباه است. برخی از کشور ها حمایت ویژه ای از کشت این محصول دارند و این مسئله باعث شده تا کشت پنبه در سایر کشورهایی که از کشاورز حمایت نمی کنند مضمحل شود.
پنبه محصولی صنعتی است و از ابتدای ورود به ایران به صورت ردیف کار کشت می شد اما نتوانستیم زنجیره مکانیزاسیون را تکمیل کنیم
۸۰ درصد پنبه دنیا در پنج کشور آمریکا، هند، چین، برزیل و ازبکستان تولید می شود. سطح کشت پنبه در هند از ۶ میلیون هکتار به ۱۴ میلیون هکتار رسیده است و به نوعی کلید اشتغالزایی برای آنان محسوب می شود. قیمت گذاری عادلانه، حمایت از تولیدکننده و جلوگیری از سیاست های غلط به احیا این محصول بسیار کمک می کند.
* منظور از سیاست های غلط چیست؟
تعرفه واردات پنبه صفر است و ارز ترجیحی به وارد کننده اعطا می شود، در نتیجه صنایع مصرف کننده تمایلی به استفاده از پنبه داخلی ندارند زیرا نرخ آن بیشتر از پنبه وارداتی تمام می شود. قیمت پنبه باید سه برابر قیمت گندم باشد زیرا هزینه های کارگری بیشتر و همچنین ارزش افزوده بالاتری دارد. کشت برخی محصولات برای اکوسیستم سم محسوب می شود و چاره آن حمایت از محصولاتی نظیر پنبه است که به حفظ آب های زیر زمینی و احیا خاک کمک می کند.
* مکانیزاسیون تا چه اندازه در احیا پنبه تاثیر گذار است؟
پنبه محصولی صنعتی است و از ابتدای ورود به ایران به صورت ردیف کار کشت می شد اما نتوانستیم زنجیره مکانیزاسیون را تکمیل کنیم و در مقابل دستگاه نشا کار برنج را وارد و به این محصول یارانه پرداخت شد. نتیجه مکانیزه کردن کشت شالی، ترغیب کشاورزان برای کشت بیش از حد این محصول بود.
قطعا یکی از فاکتور های مهم احیا پنبه مکانیزاسیون و حمایت از کشاورزان برای واردات کمباین های کوچک مقیاس است زیرا یک سوم هزینه کشت این محصول مربوط به زمان برداشت بوده ضمن اینکه تعداد کارگر هم نسبت به گذشته بسیار کاهش یافته است. به جای اینکه در گلستان به دنبال سرمایه گذاری صنایع وارداتی و آلاینده باشیم باید شرایطی را برای استقرار حلقه های بالادستی این صنعت فراهم کنیم زیرا اشتغالزایی، تولید و حفظ آب و خاک را در پی دارد.
نظر شما