مشهد شهر خوشگذرانی نیست!

بابک رحمیان؛ بازار؛ بی توجهی به پیشنیه های تاریخی و مذهبی خراسان رضوی موجب شده تا جاذبه های بین المللی این استان در زیر غبار فراموشی پنهان بماند.

مشهد مقدس به واسطه بهره مندی از حضور و برکت امام هشتم شیعیان سالانه میزبان میلیون ها زائر و گردشگر است و لذا شاید همین جاذبه و حضور مشتاقانه برای سفر به مشهد موجب شده تا مسئولان این استان کمتر به برند سازی سایر جاذبه های گردشگری و تاریخی توجه کرده و برای سرمایه گذاری رغبت نشان دهند.

در شرایط فعلی کشور که تنگناهای جدی اقتصادی برای ورود ارز به داخل کشور وجود دارد، توسعه گردشگری می تواند نسخه عاجلی برای درمان باشد.اشغال شدن ۴۰ درصد واحدهای اقامتی رسمی توسط زائران و گردشگران عرب خود گواه این مدعاست که این خود ظرفیت اشتغال‌زایی فراوانی را پدید می‌آورد اما نکته ای که در این میان همواره مورد بحث بوده و اجازه نمی دهد تا برخی از افراد برای توسعه گردشگری پا پیش بگذارند پر رنگ بودن مقوله زیارت نسبت به مقوله گردشگری است.

نکته ای که در حال حاضر در فضای مدیریتی مشهد ملموس است حساسیت‌هایی است که نسبت به توسعه ظرفیت‌های تفریحی وجود دارد.

برخی معقدند توسعه اماکن تفریحی مانند پارک‌های آبی یا شهربازی‌ و به طور کلی توسعه گردشگری ممکن است آسیب‌زا باشد و حوزه زیارتی و مذهبی مشهد را تحت‌الشعاع قرار دهد و هم‌چنین باعث شود زائران زمان کم‌تری را به زیارت اختصاص دهند؛ البته گاهی اوقات نیز تعابیر تندی در رابطه با این مسئله به کار رفته است که «مشهد شهر خوش گذرانی نیست و نباید در اختیار مرفهین قرا گیرد»

برخی معقدند توسعه اماکن تفریحی مانند پارک‌های آبی یا شهربازی‌ و به طور کلی توسعه گردشگری ممکن است آسیب‌زا باشد و حوزه زیارتی و مذهبی مشهد را تحت‌الشعاع قرار دهد و هم‌چنین باعث شود زائران زمان کم‌تری را به زیارت اختصاص دهند؛ البته گاهی اوقات نیز تعابیر تندی در رابطه با این مسئله به کار رفته است که «مشهد شهر خوش گذرانی نیست و نباید در اختیار مرفهین قرا گیرد.»

کوتاهی در مقوله زیارت

اگر چه مسئولان خراسان رضوی خدمات و وظایف خود را حول محور زائران معطوف کرده اند اما در همین مسیر نیز به نظر می رسد اراده لازم برای زائر پذیری با کاستی های فراوانی همراه است.

نگاهی به بودجه زیارت که در دولت های گذشته حتی به سمت رقم صفر سوق پیدا کرده است گواه این مدعاست که توسعه مشهد با همین محور جذب زائر نیز با بی مهری همراه بوده است.

شهر نیشابور یکی از شهرهایی با قدمت ۱۰ هزار ساله است که به قول خانم «هانس برگر آمریکایی» پیش از این یک شهر بزرگ جهانی و بین المللی بوده و باید از آن به عنوان نخستین پایتخت ایران در دوره اسلامی یاد کرد در حالی که امروز یک شهر منطقه ای است!

اولین دولت ایرانی در زمان طاهریان در نیشابور تشکیل شد و امام هشتم شیعیان حضرت رضا(ع) هنگامی که از مدینه به سمت مرو حرکت می کنند در این مسیر ۶ هزار کیلومتری تنها جایی که حدیث سلسله مذاهب را بیان می کنند در جمع علما و فضلای نیشابور بود اما امروز شاهد هستیم با وجود این همه ظرفیت برای جذب زائر و گردشگر مذهبی اما کوچکترین اقدامی برای برجسته سازی این نقاط در این شهر انجام نپذیرفته است و گردشگران با مسجد چوبی بیشتر آشنا هستند تا این اتفاق بزرگ جهان اسلام!

برخی از مسئولان بر این باورند که مقوله زیارت به حدی پر رنگ و بی نیاز از هر گونه تبلیغات است که میلیون ها زائر داخلی و خارجی را ناخودآگاه به سمت مشهد گسیل می کند اما باید بپذیریم در اسناد توسعه ای استان خراسان رضوی یکی از محورهای اصلی و جدی توسعه گردشگری است و لذا نباید نسبت به آن بی تفاوت بود و تنها به حضور زائران مذهبی دل خوش کرد.

گردشگری ظرفیت‌های فراوانی برای توسعه اشتغال‌زایی دارد، بنابراین به حاشیه راندن گردشگری و فضاهای تفریحی به این معنا است که فرصت‌های اشتغال‌زایی موجود در این حوزه نادیده گرفته شود؛ ما اگر معایب گردشگری را بر می‎شماریم باید متوجه آن باشیم که بیکاری ناشی از نادیده گرفتن فرصت‌های شغلی گردشگری سرچشمه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی در سطوح گوناگون است که مقوله زیارت و زائر را نیز با خود درگیر می کند.

برکت حضور هشتمین پیشوای شیعیان در این شهر کمتر مسئولی را به این فکر وا می دارد تا برای سفر به مشهد و یا جاذبه های خراسان رضوی تبلیغات را در دستور کار خود قرار دهد و این در حالی است که سرمایه گذاری بر روی سایرجاذبه های گردشگری این استان مانند شهر نیشابور می تواند ارزش قابل توجهی برای اقتصاد شهری و روستایی و از همه مهمتر ایجاد اشتغال در این استان ایجاد کند.

شیب زائران به شهر های شمالی

بنا بر آمار رسمی مدت ماندگاری زائران در طی سال های اخیر از ۵ روز به ۲ روز در مشهد مقدس کاهش یافته است اگر چه مسئولان ریشه کاهش این ماندگاری را گرانی سفر می خوانند اما به نظر این حقیر واقعیت اینست که زائران علاوه بر مقوله زیارت نیاز به تفریح و بهره مندی از جاذبه های طبیعی را نیز در خود احساس می کنند و لذا بخشی از درآمد خود را در این حوزه هزینه می کنند.

اگر به فکر توسعه گردشگری و جذب گردشگران و هم چنین جلب رضایت شهروندان هستیم باید پذیریم که توسعه فضاهای تفریحی در مشهد رقیب زیارت نیست بلکه مکمل زیارت است و اتفاقا کاهش فضاهای تفریحی به کاهش ماندگاری زائر بیشتر دامن می‌زند

نگاهی اجمالی به روند سفر ها به ویژه زائران خارجی و حضور پررنگ آن ها در مناطی شمالی کشور نشان می دهد که بتازگی برخی از آن ها ترجیح می دهند تا امکانات درمانی را در شهرهای شمالی کشور دریافت کنند تا به قول ما هم فال باشد هم تماشا.

با توجه به اینکه به تازگی بیمارستان‌های شهرهای شمالی به حوزه گردشگری سلامت ورود پیدا کرده‌اند، درصورتی که به گردشگری سلامت در مشهد و استان خراسان رضوی مدیریت و توجه نشود، ظرفیت‌های این حوزه به سمت دیگر شهرها و استان‌ها سوق پیدا می‌کند.

ایران با ریشه ۲۵۰۰ ساله، ظرفیت بالایی برای درآمدهای ارزی و غیر ارزی از حوزه گردشگری دارد؛ اما سوال این است که چرا گردشگران خارجی تنها شیراز و اصفهان را به عنوان شهرهای تاریخی با جاذبه‌های گردشگری بالا می‌شناسند؟ درحالیکه نیشابور سابقه و قدمت بیشتری نسبت به شیراز و اصفهان داشته و مغفول مانده است.

شاید کمتری شخصی در کشور و یا حتی در همین استان خراسان رضوی مطلع باشد که شهر «خرو» به نام شهر آلو در جهان شناخته می‌شود و یا نیشابور پیشینه تاریخی ۱۰ هزار ساله دارد اما متاسفانه آن طور که باید برای برند سازی این جاذبه ها تبلیغ نشده است.

باید اذعان کرد که در حال حاضر الگوی سفر تغییر کرده است و اگر در گذشته شاهد سفر های تک مقصدی بودیم اما اکنون به مدد استفاده فراگیر از وسایل نقلیه شخصی، نوع سفر نیز به تبع به سفرهای چند مقصدی تغییر شکل پیدا کرده است

هم چنین امروزه سفرها به مشهد مقدس از حالت تک انگیزه‌ای به چند انگیزه‌ای با اولویت زیارت تغییر کرده است به‌گونه‌ای که یک زائر در کنار زیارت برای خرید و بازدید از اقوام خود نیز به شهر مشهد اقدام می‌کند.

واقعیت اینست اگر به فکر توسعه گردشگری و جذب گردشگران و هم چنین جلب رضایت شهروندان هستیم باید پذیریم که توسعه فضاهای تفریحی در مشهد رقیب زیارت نیست بلکه مکمل زیارت است و اتفاقا کاهش فضاهای تفریحی به کاهش ماندگاری زائر بیشتر دامن می‌زند.