تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: تداوم جنگ در اوکراین و تحولات و تغییرات رخ داده و موجود در ژئوپلیتیک مناطق پیرامونی و محور اوراسیا، موجب شده که آسیای مرکزی به یک منطقه مهم تبدیل شود، به طوری که این منطقه جاه طلبی های رقابت ژئوپلیتیکی و منافع استراتژیک را که برای مدت طولانی در منطقه وجود داشته است را آشکار خواهد کرد. در حقیقت، موقعیت آسیای مرکزی، این منطقه را به یک آهنربای ژئواستراتژیک برای قدرت های جهانی تبدیل کرده، به طوری که این منطقه به دلیل موقعیت استراتژیک خود در مرز افغانستان، برای امنیت و ثبات منطقه ای نیز حیاتی است.
حال، طی ماه‌های اخیر و به ویژه پس از خروج آمریکا از افغانستان، توجه و تعاملات کشورهای غربی به آسیای مرکزی و منطقه قفقاز جنوبی افزایش یافته است. در این میان، چندین سوال ذهن تحلیل‌گران را به خود معطوف کرده، به طوری که تحلیلهای مختلفی از سوی کارشناسان مسائل قفقاز صورت گرفته است. در همین راستا و در ادامه دیدگاه دکتر «سیده مطهره حسینی» کارشناس روسیه، آسیای مرکزی و قفقاز و استادیار علوم سیاسی دانشگاه پیام نور را می خوانیم.
* جایگاه و تاثیر کشورهای آسیای مرکزی بر تحولات قفقاز جنوبی چیست؟
پیش از هر چیز باید در نظر داشته باشیم که مجموعه کشورهای آسیای مرکزی، بافت یکپارچه و واحدی ندارند و مجموعه کشورهای قفقاز نیز دارای بافت یکپارچه نیستند. همچنین به نظر می رسد منظور کشورهای قفقاز جنوبی باشد، زیرا در قفقاز شمالی، در واقع باید از سیاست گذاری های روسیه سخن بگوییم.
دومین مسئله این است که، کشورهای این منطقه از نظر بافت سیاسی و نوع دولت ملی خود، قدرت اقتصادی، توسعه ملی، جغرافیای سیاسی و نگاه قدرت های منطقه ای و جهانی به آنها متفاوت هستند و از این نظر، ما شاهد طیف گوناگونی از توجه و بی توجهی به قفقاز را درباره آنها هستیم. برای نمونه، قرقیزستان به خاطر بافت حکومتی پرتنشی و اقتصاد ضعیف، توجه کمتری را از سوی خارجی ها به خود جذب کرده، علاقه و توان کمی برای هم کنشی با قفقاز جنوبی دارد، اما، قزاقستان با بافت حکومتی و اقتصاد نیرومند، شمار زیاد جمعیت مسیحی و همکاری های بین المللی قابل توجه، علاقه و توان بسیار بالاتری برای هم کنشی با قفقاز جنوبی دارد.
کشورهای قفقاز جنوبی نیز دارای چشم اندازهای ویژه ای نسبت به آسیای مرکزی هستند و در این میان، جمهوری آذربایجان دارای علایق و منافع قابل توجه تری در قفقاز است
سومین نکته این است که کشورهای قفقاز جنوبی نیز دارای چشم اندازهای ویژه ای نسبت به آسیای مرکزی هستند و در این میان، جمهوری آذربایجان دارای علایق و منافع قابل توجه تری در قفقاز است. این کشور، از یک سو از نظر ایدئولوژیک به دنبال فرهنگ جهانی ترکان است و از طریق زمینه های فرهنگی مشترک خود با ماوراءالنهر قدیم ارتباط دارد. از سوی دیگر، از آنجایی که در مسیر سرمایه های خصوصی ترکیه و سیاست های دولتی این کشور قرار گرفته، ناگزیر در پیوند اقتصادی و سیاسی با آسیای مرکزی به سر می برد.
آسیای مرکزی بیش از پیش به دلیل آنکه در راه صادرات کالا و انرژی به چین و از چین قرار دارد، اهمیت فزاینده ای یافته است
آسیای مرکزی از طریق دو روش مهم بر قفقاز جنوبی تاثیر می گذارد: اقتصاد سیاسی مبتنی بر ترانزیت انرژی و کالا و فرهنگ پان ترکیسم. آسیای مرکزی بیش از پیش به دلیل آنکه در راه صادرات کالا و انرژی به چین و از چین قرار دارد، اهمیت فزاینده ای یافته است. از طرفی، با جنگ هایی که در قره باغ و اوکراین آغاز شده، و سیاست اروپا برای تحریم کالا و انرژی روسی، اهمیت این منطقه بازهم بیشتر می شود. همچنین به این خاطر که این منطقه در راه فرهنگی ترکان قرار دارد، مورد توجه جامعه فرهنگی و اقتصادی ترکان نیز قرار دارد.
* کشورهای آسیای مرکزی چه منافعی را در منطقه قفقاز دنبال می‌کنند؟
یکی از نخستین سبدهای منافع ملی کشورهای آسیای مرکزی، فرار از سایه روسیه است. بنابراین، کشورهای قدرتمندتری چون قزاقستان که دارای جمعیت مسیحی/ روسی قابل توجهی یعنی به میزان ۴۰ درصد هستند، ترجیح می دهند در محور نیرومندتر ضدروسی این منطقه که گرجستان با نزدیکی به اتحادیه اروپا و جمهوری آذربایجان با نزدیکی به ابرقدرت های جهانی ساخته، به هر عنوانی نقش بازی کنند. هرچند این ترجیحات به ندرت جامه عمل پوشیده و کشورهای آسیای مرکزی در بال شرقی خود مثلا هندوستان توانسته اند متحدان نیرومندتری بیابند، اما به هر حال بازی کردن در جناح قدرت غیرروسی، جزء منافع و ترجیحات این کشورها است.
حسینی: هرچه این کشورهای آسیای مرکزی در بازی قدرت بین المللی توان بیشتری برای جذب خطوط لوله و انرژی، راه ها و جاده های ابریشم و غیرابریشم بین المللی داشته باشند، آورده مالی بیشتری نصیبشان می شود
آنچه برای این کشورها، منافع ملی نقدی به حساب می آید (و نه نسیه)، ورود به برنامه راه های ابریشم و راه های انرژی از جمله خط لوله ها است که معمولا یک سر آن اروپا و سر دیگرش چین است. هرچه این کشورها در بازی قدرت بین المللی توان بیشتری برای جذب خطوط لوله و انرژی، راه ها و جاده های ابریشم و غیرابریشم بین المللی داشته باشند، آورده مالی بیشتری نصیبشان می شود.
* رویکرد جمهوری اسلامی در قبال دو منطقه مهم آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی چیست؟
مهمترین تهدید آسیای مرکزی و قفقاز برای ایران این است در خط لوله ها، خطوط انرژی، جاده ها و راه های جدید وارد روابط و قراردادهایی می شوند که مستلزم دور زدن ایران است و این تقصیر خودشان نیست. در واقع این ایران است که در حاشیه سیاست بین الملل قرار گرفته است. اگر ایران به مشکلات خود با ابرقدرت ها سروسامانی داده و وارد گود شود، تا زمان باقیست، می تواند از این فرصت ها بهره جوید.
نظر شما