تهمینه غمخوار؛ گروه بین الملل: حسین امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه در نشستی خبری که متعاقب برگزاری نشست وزیران امور خارجه در قالب ۳+۳ در تهران برگزار شد، از ابتکار تهران با عنوان «کریدور ارس» به جای کریدور زنگزور خبر داد؛ ضمن اینکه موضع ثابت تهران درخصوص عدم تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی را مورد تأکید قرار داد.
از سوی دیگر، مشاور سیاست خارجی رئیس‌جمهوری آذربایجان اعلام کرد که این کشور هیچ برنامه‌ای برای تصرف زنگزور ندارد. حاجی‌اف در رابطه با ناکامی آذربایجان و ارمنستان در بازگشایی گذرکاه زنگزور گفت که این پروژه جذابیتش را برای ما از دست داد و ما می‌توانیم این پروژه (برای اتصال به نخجوان را) با کمک ایران انجام دهیم.
برخی از کارشناسان معتقدند که اگر خبر موافقت ایران با عبور کریدور زنگزور از خاک ایران درست بوده و خبرسازی رسانه‌ای نباشد، تحولی بسیار مهم است و نشان می‌دهد که از نظر ایران بحران قفقاز راه‌حل نظامی ندارد.
در همین راستا و بر اساس اهمیت موضوع، خبرنگار بازار گفتگویی با «رحمان قهرمانپور» پژوهشگر مسائل بین الملل در رابطه با مسائل کریدور زنگزور انجام داده که در ادامه می خوانیم.
* حسین امیرعبداللهیان وزیر امورخارجه در نشستی خبری که متعاقب برگزاری نشست وزیران امور خارجه در قالب ۳+۳ در تهران برگزار شد، از ابتکار تهران با عنوان «کریدور ارس» به جای کریدور زنگزور خبر داد؛ ضمن اینکه موضع ثابت تهران درخصوص عدم تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز جنوبی را مورد تأکید قرار داد. از سوی دیگر، مشاور سیاست خارجی رئیس‌جمهوری آذربایجان اعلام کرد که این کشور هیچ برنامه‌ای برای تصرف زنگزور ندارد و آنها می توانند این پروژه (برای اتصال به نخجوان را) با کمک ایران انجام دهند. آیا این مسئله موضع گیری خاصی از سوی آذربایجان است و اینکه اساسا زنگزور را از دستور کار خود خارج میکنند؟
آنچه که در منطقه قفقاز در حال رخ دادن است، در واقع تبعات جنگ ۴۴ روزه آذربایجان با ارمنستان و آزادسازی منطقه قره باغ و خروج ارمنی های قره باغ از این منطقه است. این تحولات الزاما به معنای باز شدن راههای مواصلاتی نیست. زمانی که از کریدور زنگزور صحبت می کنیم به معنایی که جمهوری آذربایجان مطرح می کند، منظور کریدوری است که الزاما تحت حاکمیت ارمنستان نیست و از طریق خاک ارمنستان، نخجوان را به خاک جمهوری آذربایجان وصل می کند. آنچه اهمیت دارد این است که موقعیت کریدور زنگزور تضعیف شده و از ابتدا هم به همین صورت بوده است، چرا که تنها جمهوری آذربایجان و تا حد کمتری ترکیه، موافق راه اندازی چنین کریدوری بوده اند. اما، اگر منظور بازگشایی راههای مواصلاتی است، این موضوع همچنان در دستور کار قرار دارد و از دستور کار خارج نشده است.
آن چیزی که به نظر می رسد اتفاق افتاده، ادراک یا فهم مشترک کشورهای منطقه در این مورد است که آنها به تنهایی نمی توانند به اهداف خود دست یابند. بنابراین، سعی می کنند که از طریق مذاکره، چانه زنی و لابی یکدیگر را متقاعد نمایند. لذا، ما شاهد تغییر مواضع تمامی بازیگران هستیم و می بینیم که به نوعی روسیه، ایران، ترکیه، جمهوری آذربایجان و هم ارمنستان انعطاف پذیری داشته اند.
تحولات دیپلماتیک فعلی و همچنین برگزاری نشست ۳+۳ در تهران، بدین منظور بود و کشورها بدین جمع بندی رسیدند که دستیابی آنها به تمامی اهدافشان به تنهایی ممکن نیست
در همین راستا، به نظر می رسد که این کشورها به دنبال این مسئله هستند که خود را با واقعیتهای جدید منطقه قفقاز وفق دهند. این واقعیتها عبارتند از : ۱- کاهش نفوذ روسیه در قیاس با گذشته ۲- افزایش قدرت باکو در مقایسه با گذشته ۳_ افزایش نفوذ ترکیه ۴_ دغدغه های تهران در رابطه با منطقه قفقاز.
همه کشورها به این جمع بندی رسیده اند که راههای مواصلاتی باید باز شود تا اقتصاد و تجارت آنها رونق یابد و میتوان استنباط کرد که طرح ارس در راستای گشایش همین مسیرهای مواصلاتی است
بنابراین، تحولات دیپلماتیک فعلی و همچنین برگزاری نشست ۳+۳ در تهران، بدین منظور بود و کشورها بدین جمع بندی رسیدند که دستیابی آنها به تمامی اهدافشان به تنهایی ممکن نیست. لذا، دیپلماسی را در دستور کار قرار داده اند. گشودن و باز کردن راههای مواصلاتی همچنان در دستور کار است. اما اینکه باز کردن این راهها همان طرح کریدور زنگزوری است که آذربایجان دو سال قبل به دنبال آن بوده یا خیر، جواب منفی است. همه کشورها به این جمع بندی رسیده اند که راههای مواصلاتی باید باز شود تا اقتصاد و تجارت آنها رونق یابد و میتوان استنباط کرد که این طرح در راستای گشایش همین مسیرهای مواصلاتی است.
* پاشینیان طرح «چهار راه صلح» را در نشست جاده ابریشم تفلیس ارائه داد در حالی که ارمنستان میخواهد از بن بست ژئوپلیتیک خارج شود و با آذربایجان وترکیه عادی سازی کند؛ هفت پست کنترلی در مرزهای ترکیه و آذربایجان، احیای راه آهن با پنج پست کنترل بر اساس حاکمیت و صلاحیت هر کشور. آیا این طرح پاشینیان به معنای واگذاری کریدور زنگزور به اذربایجان و ترکیه نیست؟
ارمنستان در این طرح کلی خود، وجود یک کریدور در خاک خود را رد نکرده، اما در خصوص مسائل بحث برانگیزی مانند نوع حاکمیت بر این کریدور، صحبتی به میان نیاورده است. اما مهمتر از مسئله کریدور در طرح ارمنستان، موضوع عادی سازی روابط با جمهوری آذربایجان و ترکیه است. ارمنستان و ترکیه سالها است که مرزشان بسته و روابط آنها با یکدیگر قطع شده است، در حالی که برای اقتصاد ارمنستان گشودن این مرزها بسیار اهمیت دارد، زیرا راه ریلی به قارص یکی از راههای مهم اتصال ارمنستان به اروپا از راه زمینی است.
در شرایط فعلی ارمنستان به گونه ای بازی کرده که هیچ متحد نزدیکی در قفقاز جنوبی ندارد؛ هم روابط این کشور با روسیه دچار تنش شده و هم از گذشته نیز با آذربایجان و ترکیه دارای مشکلاتی بوده است؛ ضمن اینکه در موضوعات اخیر نیز نتوانسته به ایران نزدیک شود
همچنین، نکته بسیار مهم و جسورانه ای که پاشینیان مطرح کرده، عادی سازی روابط با جمهوری آذربایجان است که مسئله بسیار مهمی است، زیرا در داخل ارمنستان گروه معروف به باند قره باغ یا ارمنی های افراطی قره باغ همیشه مخالف هرگونه تعامل با آذربایجان بوده اند و نگاه هویتی در خصوص رابطه با آذربایجان داشته اند. بنابراین، این طرح پاشینیان طرح بسیار مهمی است، اما واقعیت امر این است که در شرایط فعلی این کشور به گونه ای بازی کرده است که هیچ متحد نزدیکی در قفقاز جنوبی ندارد. هم روابط این کشور با روسیه دچار تنش شده و هم از گذشته نیز با آذربایجان و ترکیه دارای مشکلاتی بوده است؛ ضمن اینکه در موضوعات اخیر نیز نتوانسته به ایران نزدیک شود.
لذا، نداشتن متحد در منطقه اصلی ترین مشکل ارمنستان در عملیاتی کردن طرحهای خود است. با این حال، این طرح نشان می دهد که در ارمنستان یک نیروی قدرتمند سیاسی وجود دارد که خواهان پایان دادن به وضع موجود، پذیرش واقعیتها و بهره مند شدن از گشودن راههای مواصلاتی است.
* آیا با این طرح چهار راه صلح پاشینیان، منافع ایران لحاظ می شود؟ چرا که این طرح در حال مطرح شدن بعد از گذرگاه ارس است. به نوعی ایران و ارمنستان در این قضیه در حال رقابت هستند یا طرح پاشینیان تعیین کننده منافع ایران نیز است؟
در مورد اینکه منافع ایران چگونه تامین میشود، به دلیل آنکه موضوع در حال رخ دادن است و طرفهای مختلف در حال رایزنی هستند، هنوز نمی توان به یک جمع بندی قطعی رسید. ایران، هم با جمهوری آذربایجان در حال کار کردن است و هم با ترکیه در حال رایزنی؛ ضمن اینکه با روسیه و ارمنستان نیز در ارتباط است. لذا، وضعیت منطقه به گونه ای نیست که بگوییم تصمیم قطعی گرفته شده و ما بر اساس تصمیم قطعی ببینیم که منافع ایران لحاظ شده یا خیر.
در حال حاضر موضوع مهم این است که کشورها، تلاش می کنند در مسیر دیپلماسی حرکت کرده و چالشها و مشکلات خود را از مسیر دیپلماسی حل نمایند. این موضوع مهمترین اتفاق است، چرا که امنیتی شدن منطقه و حل اختلافات از طریق اقدامات نظامی به سود منطقه و ثبات و امنیت آن نیست. بنابراین، به دلیل آنکه موضوع در جریان و ایده های مختلفی بر روی میز است و مذاکرات میان ایران و ارمنستان و ایران و آذربایجان، ترکیه و آذربایجان و ترکیه و ارمنستان وجود دارد، باید منتظر باشیم و ببینیم که آیا یک جمع بندی نهایی مشترکی میان این کشورها اتفاق می افتد یا خیر.
ایران پذیرفته است که به روندهای منطقه ای و دیپلماتیک ملحق شود در حالی که آذربایجان نیز تا حدی پذیرفته که از مواضع قبلی خود در خصوص زنگزور تا حدی کوتاه بیاید و روسیه مواضع گذشته خود را مورد تجدید نظر قرار داده است
در خصوص آن چه تا کنون اتفاق افتاده و ما می توانیم در خصوص آن بحث کنیم، این است که ایران پذیرفته که به روندهای منطقه ای و دیپلماتیک ملحق شود. از سوی دیگر، آذربایجان نیز تا حدی پذیرفته که از مواضع قبلی خود تا حدی کوتاه بیاید ضمن اینکه روسیه مواضع گذشته خود را مورد تجدید نظر قرار داده است.
خروجی و نتیجه این مسائل این بوده که دیپلماسی در دستور کار قرار گرفته و در حال حاضر، این نتیجه به نفع همه کشورها من جمله ایران است، زیرا امنیتی شدن مرزهای ایران با قفقاز جنوبی در واقع می تواند چالشهای امنیتی ایران را در پیرامون خود دو چندان کند؛ در حالی که ایران در غرب، شرق و به نوعی در جنوب کشور با معضلات امنیتی مواجه است و اگر مرزهای شمال غربی نیز به نوعی امنیتی شود، بدین معنا است که مرزهای پیرامون ایران امنیتی خواهد شد و این مسئله را برای گسترش روابط تجاری و اقتصادی دشوار خواهد کرد.
نظر شما