بازار؛ گروه بین الملل: قرقیزستان کشوری کوچک در آسیای مرکزی است که اگر چه در مسیر توسعه اقتصادی گام برداشته، اما هم چنان در بسیاری از حوزه ها همچون صنعت نفت و پتروشیمی، صنایع تبدیلی و بهداشت و درمان از عقب ماندگی و عدم به روزرسانی رنج میبرد و نیازمند واردات دانش فنی و تکنولوژی از کشورهای دیگر است و ایران در این میان با امتیاز نزدیکی جغرافیایی و روابط نسبتا بدون تنشی که با این کشور دارد، می تواند به خوبی ایفای نقش کند.
از گذشته تاکنون؛ روابط ایران و قرقیزستان روند مطلوبی را طی کرده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، روابط جدی بین دو کشور شکل گرفت که همچنان نیز پابرجاست. پس از اعلام اسقلال قرقیزستان، اولین رابطه دو کشور در سال ۱۳۷۰ با دیدار وزاری امور خارجه شکل گرفت. با راه اندازی سفارت خانه های دو کشور نیز بستر لازم برای توسعه همه جانبه مناسبات دو کشور فراهم گردید.
قرقیزستان از نظر رفاه و درآمد متوسط جزء کشورهای نسبتا فقیر جهان است. علیرغم روند نوسان اوایل دهه ۲۰۱۰، این کشور در ۱۰ سال گذشته به طور متوسط چهار درصد رشد داشته است. اقتصاد این کشور عمدتاً به معادن، کشاورزی، دامپروری و ارزهای خارجی منتقل شده توسط شهروندان شاغل در خارج از کشور وابسته است. به دلیل ساختار کوهستانی، بخش زراعی کشور زیر ۱۰ درصد است که پنبه، تنباکو، چغندرقند، سیب زمینی، ذرت، توت فرنگی، سبزیجات و میوه از تولیدات آن است. علاوه بر پرورش گوزن و گاو، پرورش اسب و کرم ابریشم، پرورش طیور، زنبورداری و ماهیگیری رودخانه‌ای از جمله فعالیت‌های رایج در این کشور است.
اما قرقیزستان یکی از غنی‌ترین کشورهای جهان از نظر منابع طبیعی و مواد معدنی است و به جز منابع نفت و گاز، حدود ۱۰۰ معدن طلا، اورانیوم، جیوه، مس، آهن، ولفرم، آنتیموان، آب معدنی و نمک و زغال سنگ دارد که نیمی از ذخایر جغرافیایی آسیای مرکزی را با بیش از ۵ میلیارد تن ذخایر زغال سنگ تشکیل می دهد. قرقیزستان با فروش انرژی برقابی به کشورهای همسایه کسب درآمد می کند. دولت این کشور در درجه اول با ارزیابی معادن طلا و احداث نیروگاه‌های برق آبی جدید در تلاش برای تقویت این بخش و جذب سرمایه گذاران خارجی به کشور است.
قرقیزستان دریچه‌ی نفوذ چین به سمت غرب است و روابط نزدیک میان پکن، قرقیزستان و ایران، حمایت کننده همین ارتباط دیپلماسی اقتصادی است. سیاست اجرایی ایران اولویت دادن به همکاری اقتصادی با قرقیزستان به دلیل موقعیت استراتژیک آن است و برای دور زدن و حل مسئله‌ی تحریم یکی از فاکتورهای مهم در توسعه روابط اقتصادی دوجانبه است
فقدان زیرساخت و تکنولوژی پتروشیمی در این کشور آسیای مرکزی آن را نیازمند خرید محصولات شیمیایی از کشورهای خارجی کرده است و محصولاتی چون پلی آمید صادراتی، پلی استایرن و پلی کربنات ایران جزء اقلام پرطرفدار در این کشور به شمار می آیند که می توان با بازاریابی و بازارسازی برای محصولات گوناکون پتروشیمی ایران، قرقیزستان را به یکی از مقاصد مهم صادراتی در این زمینه تبدیل کرد.
قرقیزستان غنی از منابع طبیعی معدنی نیازمند ماشین آلات و تجهیزات معدنی با هدف استخراج و فرآوری است و این موضوع موید ظرفیت این کشور برای حضور شرکت های معدنی ایران است. وجود ذخایر نفت و گاز در قرقیزستان آن را تبدیل به مقصدی جذاب برای استقرار صنایع تبدیلی ایران در حوزه پتروشیمی و به اشتراک گذاری دانش فنی ایران در این حوزه کرده است
همچنین قرقیزستان غنی از منابع طبیعی معدنی نیازمند ماشین آلات و تجهیزات معدنی با هدف استخراج و فرآوری است و این موضوع موید ظرفیت این کشور برای حضور شرکت های معدنی ایران است. همچون که ایران پیش تر با حضور در پروژه های معدنی سایر کشورها کارنامه موفقی از خود به جای گذاشته است. وجود ذخایر نفت و گاز در این کشور نیز قرقیزستان را تبدیل به مقصدی جذاب برای استقرار صنایع تبدیلی ایران در حوزه پتروشیمی و به اشتراک گذاری دانش فنی ایران در این حوزه کرده است. چنان که ایران پس از ۴ دهه تحریم توانسته با خوداتکایی به دانش فنی پتروشیمی مقاصد صادراتی فراوانی برای محصولات نفتی خود پیدا کند. البته در خصوص ذخایر فسیلی قرقیزستان رقیب بزرگی همچون چین نیز وجود دارد. در سال ۲۰۰۲، چین و قرقیزستان توافقنامه همکاری در توسعه میادین نفت و گاز را امضا کردند که بیشتر آنها در جنوب این کشور جای گرفته اند. در سال ۲۰۱۴، پکن حق مشارکت در توسعه برخی میدان نفتی و گازی این کشور را بدست آورد. از سوی دیگر به دلیل همجواری استان سین کیانگ چین با قرقیزستان که با کمبود شدید انرژی مواجه است، چین به استخراج معادن در قرقیزستان علاقه‌مند کرده است.
لزوم گنجاندن همکاری های دارویی، پزشکی و تجهیزات و ماشین آلات برقی به لیست تبادلات تجاری
اما تجارت ایران با قرقیزستان خصوصا در حوزه های مورد نیاز این کشور هم چون صنعت مبلمان، لوازم خانگی، تجهیزات برقی و محصولات پلاستیکی و دارو می تواند انتفاع مالی دوجانبه را به همراه داشته باشد.
حجم تجارت میان تهران و بیشکک به طور متوسط حدود ۴۰ میلیون دلار در سال است. این رقم در نیمه نخست ۲۰۲۲ حدود ۲۶ میلیون دلار بوده که ۱۹ میلیون آن صادرات ایران به قرقیزستان و مابقی کالاهای قرقیزی فروخته شده به ایران بوده اند. بر اساس آمار گمرک قرقیزستان، حجم تجارت دو طرف در مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۸.۲۵۶ میلیون دلار بوده است که سهم ایران ۹۴۵ .۱۷ میلیون دلار و سهم قرقیزستان ۳۰۰ هزار دلار بوده است.
مهم ترین کالاهای صادراتی ایران به قرقیزستان در طی سال های اخیر شامل ظروف شیشه ای، محصولات پلاستیکی، پوشاک، خشکبار، روغن نباتی، فرش کفپوش، مواد شوینده، مصالح، سنگ ساختمانی و مواد پتروشیمی، لوازم خانگی، وسایل برقی و مبلمان بوده است و در مقابل ایران حبوبات، مواد غذایی و گوشت قرمز را از این کشور وارد کرده است.
داروهای کرونا و ذات الریه، محصولات دارویی بیوژنریک که برای درمان سرطان به کار می روند و هم چنین برخی دستگاه های پزشکی از جمله اقلام صادراتی ایران به بیشکک هستند، اما با توجه به پتانسیل بالای ایران در حوزه درمانی لزوم تمرکز بیش تر بر این بازار با هدف ارزآوری بیش تر احساس می شود.
افزون بر این، ایران با ۴۰ کشور دنیا همکاری برقی دارد و تجهیزات برقی بسیاری را به کشورهای مختلف از جمله عراق، ترکیه، کویت، امارات، ترکمنستان و حتی آلمان و جمهوری چک صادر کرده است که عمدتا مواد مورد نیازی هم چون سیم، کابل، موتر، بدنه کنتور و ... است. صنعت برق ایران در دو بخش ساخت کالا و تجهیزات برقی و همچنین خدمات فنی و مهندسی و ساخت تاسیسات برقی مانند ساخت نیروگاه، خطوط انتقال و پست فعال است. با توجه به زیرساخت ضعیف قرقیزستان در حوزه ها مربوط به تجهیزات برقی، این کشور می تواند بازاری جذاب و پرسود برای ایران باشد، البته ناگفته نماند که این میدان خالی از رقیب نیست و روسیه، ترکیه و قرقیزستان به طور کلی شرکای عمده قرقیزستان هستند.
عضویت مشترک در اوراسیا برگ برنده رشد مبادلات تجاری
عضویت جمهوری قرقیزستان در سازمان تجارت جهانی (WTO) فرصت صادرات محصولات ایرانی از جمله اقلام ارگانیک کشاورزی به چین را فراهم می کند. هم چنین، در چارچوب توافقنامه منطقه آزاد تجاری کشورهای مستقل مشترک المنافع (cis) نیز صادرات کالاهای ایرانی به کشورهایی نظیر ازبکستان و تاجیکستان به راحتی انجام می‌شود.
عضویت مشترک ایران و قرقیزستان در بلوک اقتصادی اوراسیا می تواند چشم اندازی روشن برای تعاملات اقتصادی دو کشور رقم زند، چرا که این کشورها که عمدتا از نظر اقتصاد به روسیه متکی هستند در پی تحولات ژئوپلیتیکی اخیر در شرق اروپا و قفقاز و ایجاد نظم نوین جهانی به دنبال حذف دلار از معاملات خود و جایگزینی آن با سایر ارزها همچون روبل هستند که خود امتیاز بزرگی برای ایران است
اما عضویت مشترک ایران و قرقیزستان در بلوک اقتصادی اوراسیا نیز می تواند چشم اندازی روشن برای تعاملات اقتصادی دو کشور رقم زند، چرا که این کشورها که عمدتا از نظر اقتصاد به روسیه متکی هستند در پی تحولات ژئوپلیتیکی اخیر در شرق اروپا و قفقاز و ایجاد نظم نوین جهانی به دنبال حذف دلار از معاملات خود و جایگزینی آن با سایر ارزها همچون روبل هستند که خود امتیاز بزرگی برای ایران است که در شرایط جنگ اقتصادی کنونی با کمبود ذخایر ارزی و محدودیت واردات دلار مواجه است و از سوی دیگر محدودیت هایی چون عدم عضویت ایران در سوئیفت و FATF خود به سختی های مبادلات تجاری خارجی ایران دامن زده است.
به تازگی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه در سفر به قرقیزستان، اعلام کرد با هدف دلارزدایی، اکنون روبل روسیه سهم ۸۳ درصدی در تجارت دو کشور دارد. روسیه حجم عظیمی از نیاز قرقیزستان به سوخت را تامین می کند.
به گفته امید گلزاری، مدیر کل دفتر همکاری‌های بین‌الملل و روابط عمومی گمرک در ۶ ماهه سال جاری مبادلات تجاری ایران با کشورهای اوراسیا به ۳ میلیون و ۹۰۹ هزار و ۵۵ تن و به ارزش یک میلیارد و ۷۸۸ میلیون و ۹۷ هزار دلار رسیده و با حضور تهران و بیشکک به عنوان دو عضو این سازمان می توان به توسعه تجارت میان دو طرف بیش از پیش امیدوار بود.
بر این اساس، از مجموع تجارت ایران با کشورهای اوراسیا یک میلیون و ۹۸۴ هزار و ۲۴۹ تن به ارزش ۷۵۹ میلیون و ۷۲۹ هزار دلار به صادرات و یک میلیون و ۹۲۴ هزار و ۸۰۶ تن به ارزش یک میلیارد و ۲۹ میلیون و ۱۷۸ هزار دلار به واردات اختصاص داشت. در این بازه زمانی، ۲۹ میلیون و ۴۳۲ هزار دلار صادرات به قرقیزستان و ۳ میلیون و ۶۵۷ هزار دلار واردات از قرقیزستان صورت گرفته است.
پتانسیل وسیع تهران و بیشکک برای درهمتنیدگی ترانزیتی از طریق کریدور CKU
کشورهای آسیای میانه پس از تحولات ژئوپلیتیک اخیر در منطقه قفقاز و جنگ اوکراین و بسته شدن شاخه شمالی کریدور شمال - جنوب به صرافت مسیرهای امن جایگزین از جمله ایران برای گسترش مقاصد صادراتی خود افتاده اند و قرقیزستان هم در این میان استثنا نیست.
قرقیزستان مشتاق ترانزیت کالا از طریق بنادر جنوبی ایران است. ترانزیت کالا از طریق بنادر جنوبی ایران به مرز سرخس_قرقیزستان در شمال شرق استان خراسان رضوی از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. هم چنین کریدور چین-قزاقستان-قرقیزستان موسوم به CKU می‌تواند بستر همکاری لجستیکی و ترانزیتی تهران-بیشکک با تامین منافع متقابل باشد. قرقیزستان تنها کشوری در منطقه بود که در سال ۲۰۱۶ قرارداد همکاری ۱۰ ساله با ایران را با موفقیت امضا کرد و اولین کشوری شد که در سال ۲۰۰۷ فضای اسکله را در بندر چابهار ایران در اختیار گرفت. چنین دسترسی به دریا به ویژه برای کشورهای محصور در خشکی مهم است.
مسیر CKU به بخش جنوبی قطار باری چین-اروپا تبدیل می‌شود و چین، قرقیزستان و ازبکستان را از طریق ایران و ترکیه به اروپای مرکزی و شرقی متصل می‌کند. در سال‌های اخیر با افزایش اهمیت ژئواکونومیکی آسیای مرکزی، چین خود را به سمت شریک خارجی پیشرو در این منطقه سوق داده است. در این فرآیند، مبالغ زیادی را در منطقه سرمایه‌گذاری کرده و نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را گسترش داده است. با این حال، ایران که در حال حاضر قادر به رقابت با چین در آسیای مرکزی تقریباً در همه جبهه‌ها نیست، خود را به سمت تقویت تعامل با منطقه تغییر داده است. تهران، با ترکیب قرابت مذهبی و قومی قابل توجه خود با بسیاری از مناطق منطقه و دسترسی به بنادر حیاتی و اولویت‌های امنیتی در افغانستان، از ظرفیت بالای همکاری با کشورهای آسیای میانه برخوردار شده است.
در همین راستا، پروژه راه آهن چین- قرقیزستان- ازبکستان که کشورهای منطقه اوراسیا را به یکدیگر متصل می کند، بار دیگر در برنامه این کشورها قرار گرفته است. راه آهن چین - قرقیزستان - ازبکستان(CKU)، در اواسط دهه ۱۹۹۰ طراحی شد، انتظار می رود این مسیر حدود ۵۲۳ کیلومتر طول داشته باشد که ۲۱۳ کیلومتر آن در چین، ۲۶۰ کیلومتر در قرقیزستان و ۵۰ کیلومتر در ازبکستان است.
این پروژه از سال ۱۹۹۷ بلاتکلیف بود اما در میان تغییر زنجیره تامین در پی حمله روسیه در اوکراین، مجددا احیا شده است. بنابراین، هر سه طرف پروژه بر علاقه خود برای اجرای پروژه تاکید کرده‌اند. راه آهن CKU تجارت و اتصال را نه تنها برای چین، قرقیزستان و ازبکستان تقویت می‌کند، بلکه مزایای شاخه آن برای کل منطقه از جمله افغانستان و ایران نیز در دسترس خواهد بود.
مسیر CKU به بخش جنوبی قطار باری چین-اروپا تبدیل می‌شود و چین، قرقیزستان و ازبکستان را از طریق ایران و ترکیه به اروپای مرکزی و شرقی متصل می‌کند. همچنین از ازبکستان، راه آهن CKU می‌تواند با راه آهن ازبکستان-ترکمنستان به بندر ترکمن باشی در دریای خزر متصل شود. در بندر ترکمن می‌تواند با بندر باکو در آذربایجان و به بازارهای گرجستان، ترکیه و کشورهای اتحادیه اروپا در دریای سیاه بلغارستان و رومانی تقسیم شود، یا می‌تواند به سمت جنوب به بنادر ایران در دریای خزر مانند انزلی یا بندر ایران در چابهار حرکت کند. از آنجا، دسترسی دریایی به خاورمیانه، شرق آفریقا و جنوب آسیا منتهی می‌شود.
نتیجه
سیاست «نگاه به شرق» تهران می‌تواند مجموعه جدیدی از فرصت‌ها را برای آسیای مرکزی فراهم کند و در واقع، اخیراً آسیای مرکزی به یک اولویت سیاسی برای تهران تبدیل شده است و این منطقه برای ایران یک «پل» بالقوه به سوی شرق است. قرقیزستان نیز در این میان استثنا نیست چرا که این کشور با اهمیت ژئواکونومیکی خود برای ایران می تواند مسیر اتصال ایران به چین باشد که بزرگترین شریک تجاری ایران در واردات و صادرات است.
قرقیزستان دریچه‌ی نفوذ چین به سمت غرب است و روابط نزدیک میان پکن، قرقیزستان و ایران، حمایت کننده همین ارتباط دیپلماسی اقتصادی است. سیاست اجرایی ایران اولویت دادن به همکاری اقتصادی با قرقیزستان به دلیل موقعیت استراتژیک آن است و برای دور زدن و حل مسئله‌ی تحریم یکی از فاکتورهای مهم در توسعه روابط اقتصادی دوجانبه است.
نظر شما