هیفاء پردل، بازار؛ در کشور ایران اسلامی شهرهایی هستند که به دلیل وجود حرم مطهر اهل بیت علیه السلام به عنوان شهرهای زیارتی و مذهبی معروفند، این شهرها در ایران جزء مهم‌ترین مقاصد گردشگری در کشور به شمار می‌روند. شهرهای زیارتی در طول سال جدای از این که میزبان زائرانی از نقاط مختلف کشور هستند گردشگران خارجی جهان تشیع به این شهرها مسافرت می‌کنند که مهم‌ترین شهرهای مذهبی و زیارتی کشور قم و مشهد هستند.
مشهد به دلیل وجود بارگاه امام هشتم(ع) و شهر قم به برکت وجود بارگاه کریمه اهل بیت(ع) و مسجد مقدس جمکران مقاصد مهم زیارت به شمار می‌روند. اما در کشور چند حرم مهم دیگری هم وجود دارد که هرکدام از نظر مذهبی دارای اهمیت هستند؛ وجود حرم شاهچراغ(ع) بارگاه بزرگ‌ترین فرزند امام هفتم در شیراز و حرم حضرت شاه عبدالعظیم(ع) در شهر ری باعث شده این دو شهر هم به مقصدی برای زیارت تبدیل شود.
ناگفته نماند که شهرهایی مانند قم و مشهد در طول سال میزبان میلیون‌ها عاشق اهل بیت(ع) هستند که مسافت‌های طولانی چه از نقاط مختلف کشور و چه از کشورهای همسایه برای زیارت به این شهرها سفر می‌کنند لذا برای میزبانی شایسته از این حجم زائر نیاز به زیرساخت، ردیف‌های بودجه‌ای ویژه دارد.
داستان بودجه زیارت از دیروز تا امروز
در مناسبت‌های مذهبی دو شهر شاهد ورود زائران بی‌شماری هستند به عنوان مثال در قم مناسبت‌های دینی مانند جشن‌های نیمه شعبان که با محوریت مسجد مقدس جمکران برگزار و گردشگرانی از داخل و خارج به این شهر سفر می‌کنند. همزمان با اربعین حسینی(ع) زائرانی که قصد حضور در پیاده‌روی اربعین دارند حین رفت و بازگشت به عراق از شهر قم تردد می کنند همچنین در مناسبت‌های مختلف زائرانی به این شهر می‌آیند که برای اسکان و خدمات به آنها ردیف بودجه خاصی نیاز است که از آن به «بودجه زیارت» تعبیر می‌شود.
مقرر شد برای گسترش و توسعه زیرساخت‌های زیارت طی برنامه پنجم توسعه، مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان با عنوان بودجه زیارت اختصاص یابد
در سال ۸۸ در زمان دولت دهم و هم زمان با اعلام مشهد به عنوان «پایتخت معنوی ایران» در جلسه هیئت دولت مقرر شد برای گسترش و توسعه زیرساخت‌های زیارت طی برنامه پنجم توسعه، مبلغ ۲۰۰ میلیارد تومان با عنوان بودجه زیارت اختصاص یابد که کارگروهی به نام کارگروه زیارت تشکیل و دبیرخانه آن هم در مشهد مستقر شد.
پس از آن مقرر شد بودجه زیارت به سه استان خراسان رضوی، قم و فارس به دلیل وجود حرم امام رضا(ع)، حضرت معصومه(س) و شاهچراغ اختصاص یابد اما دولت دوازدهم به بهانه این که این بودجه ناچیز نتوانسته کمک کار شهرهای زیارتی باشد کاملاً از بودجه آن را حذف کرد با حذف بودجه زیارت از لایحه قانون برنامه‌وبودجه در سال ۹۹ ترتیبی اتخاذ کرد تا دیگر مطالبه برای دریافت این بودجه وجود نداشته باشد.
بودجه زیارت به نام شهرهای زیارتی به کام کل ایران
۲۰۰ میلیارد تومانی که مقرر شده بود سالانه به این سه استان اختصاص یابد میان تمام استان‌های کشور اختصاص یافت کارگروه زیارت هم در همان آغاز به حاشیه رفت و بودجه زیارت هم همزمان با دولت روحانی از بودجه حذف و به بودجه استانی اضافه شد. با روی کار آمدن دولت سیزدهم دوباره اختصاص این بودجه در کانون توجه قرار گرفت و بعد از پیگیری‌های صورت گرفته بودجه‌ای برای شهرهای مذهبی در نظر گرفته شد و شهر ری هم به عنوان یک شهر زیارتی انتخاب شد.
سقائیان نژاد: سهم قم از بودجه زیارتی اختصاص یافته به شهرهای مذهبی ۶۰ میلیارد تومان است که از این مبلغ، هیچ سهمیه‌ای برای شهرداری قم لحاظ نشده است.
حال بعد از اطلاع از سرنوشت بودجه زیارتی از زمان دولت‌های گذشته تا دولت سیزدهم باید تأکید کرد که با توجه به ارائه خدمات مورد نیاز به زائران و با توجه به ناچیز بودن بودجه استانی، بودجه زیارت اندک است و جوابگوی آمار بی‌شمار زائران در دو شهر قم و مشهد را نمی‌دهد. به نظر با توجه تأکید رهبر انقلاب به سفرهای ارزان زیارتی و عزم دولت برای اختصاص بودجه زیارت قابل لمس است اما با توجه به این که نیازهای شهر قم در حوزه زیارت زیاد و این بودجه اندک است باید بین اضلاع مثلث گردشگری قم برای تزریق بودجه در مکان درست و اولویت دار انسجام باشد.
سهم خواهی دستگاه‌ها از بودجه اندک زیارت
شهردار کلانشهر قم ماه گذشته در جلسه شورای اسلامی شهر قم با اشاره به عدم اختصاص سهمی از بودجه زیارتی گفت: سهم قم از بودجه زیارتی اختصاص یافته به شهرهای مذهبی ۶۰ میلیارد تومان است که از این مبلغ، هیچ سهمیه‌ای برای شهرداری قم لحاظ نشده است.
سید مرتضی سقائیان نژاد می‌افزاید: شهر قم در تمام طول سال مناسبت‌هایی را با حضور وسیع زائران برگزار می‌کند در حال حاضر سهم قم از این بودجه ۶۰ میلیارد تومان است، اما برای شهرداری سهمیه‌ای دیده نشده است با توجه به این که در بیشتر مناسبت‌ها شهرداری در میدان است، باید بخشی از این بودجه به شهرداری اختصاص داده شود که از اعضای شورای اسلامی شهر قم درخواست داریم این مسئله را مطالبه کنند.
با توجه به صحبت شهردار به نظر می‌رسد این بودجه اندک زیارت نرسیده برخی دستگاه‌ها و نهادها به دنبال اختصاص بودجه زیارت هستند در حالی که بودجه زیارت برای ارائه خدمات مناسب به زائران اختصاص دارد.
عزم دولت سیزدهم برای تزریق بودجه زیارت
معاون امور اجتماعی، فرهنگی و زیارت استانداری قم در گفت‌وگو با خبرنگار بازار در ارتباط با بودجه زیارت و وضعیت آن می‌گوید: در زمان دولت دهم کارگروه ملی زیارت در ۸ آبان ماه سال ۸۸ تشکیل و برای شهرهای زیارتی هزار میلیارد تومان تصویب شد اما با توجه به این که کارگروه آن در خراسان رضوی تشکیل شده بود تمام بودجه به مشهد تزریق شد و به دو شهر دیگر بودجه‌ای اختصاص نیافت.
ابوالقاسم مقیمی می‌افزاید: اما در زمان دولت یازدهم اختیارات کارگروه زیارت سلب و به حاشیه رفت؛ بودجه زیارت هم از بودجه ملی حذف شد که با تشکیل دولت سیزدهم در جریان سفر استانی رئیس جمهور به قم یکی از درخواست‌های کارگروه زیارت استان در نظر گرفتن بودجه زیارت به شهرهای زیارتی مانند قم بود و طی مکاتباتی که با رئیس جمهور و معاون اول صورت گرفت بازنگری‌هایی در آن صورت گرفت و ساختار کارگروه ملی زیارت با دادن اختیارات به هیئت وزیران تغییر و در غیاب رئیس جمهور معاون اول در جلسات کارگروه حضور و بعدها شهر ری هم به شهرهای زیارتی اضافه شد.
مقیمی: اگر صحبت از بودجه زیارت می‌شود ردیف تخصصی حوزه امور زائران است و قرار است برحسب ظرفیت به دستگاه‌های دیگر هم اختصاص یابد
به گفته وی، هرچند دبیرخانه کارگروه در شهر مشهد حفظ شد اما برای اولین بار و بعد از سال‌ها مصوبات آن زیر نظر هیئت دولت و از سوی سخنگوی دولت اعلام می‌شود که برای نخستین بار مبلغ ۲۰ میلیارد تومان برای قم اختصاص یافت. در روزهای پایانی فعالیت شاهچراغی استاندار قبلی و با پیگیری معاونان عنوان امور فرهنگی و اجتماعی به کارگروه ملی زیارت اضافه و ۲۰۰ میلیارد تومان برای شهرهای زیارتی اختصاص یافت.
مقیمی بیان می‌کند: با پیگیری‌ها ۶۰ میلیارد تومان بودجه با ماهیت زیارت برای ارائه خدمات به قم اختصاص یافت اگر صحبت از بودجه زیارت می‌شود ردیف تخصصی حوزه امور زائران است و قرار است برحسب ظرفیت به دستگاه‌های دیگر هم اختصاص یابد.
ساماندهی امور زائرین ماهیت بودجه زیارت
نظر به سوابق معاون توسعه و مدیریت منابع استانداری قم که روزگاری در معاونت امور زائرین استانداری فعالیت مدیریتی داشته از وی درباره فلسفه بودجه زیارتی پرسیده که او در پاسخ بیان می‌کند: موضوع شهرهای زیارتی از زمان دولت دهم مورد توجه ویژه قرار گرفت و در قانون برنامه پنجم برای این موضوع پیش‌بینی‌هایی انجام شد، در ماده ۱۲ قانون برنامه پنجم توسعه صراحتاً برای تقویت موضوع زیارت آمده بود که «دولت به منظور تعمیق ارزش‌ها، باورها و فرهنگ مبتنی بر هویت اسلامی و ترویج سیره و سنت اهل بیت علیهم‌السلام و استفاده بهینه از ظرفیت معنوی اماکن زیارتی به ویژه در شهرهای مقدس مشهد، قم و شیراز اقداماتی را انجام دهد».
سید مهدی قریشی می‌افزاید: شناسایی دقیق نیازها و مشکلات زائرین، برنامه‌ریزی و تدوین ساز و کارهای لازم جهت ساماندهی امور زائرین و تأمین زیرساخت‌های لازم از طریق حمایت از شهرداری‌ها و بخش‌های غیردولتی، توسعه امکانات، فعالیت‌های فرهنگی و خدمات زیارتی در قطب‌های زیارتی و گردشگری مذهبی و فراهم نمودن زمینه زیارت مطلوب و اجرای پروژه‌های زیربنایی مورد نیاز در قالب بودجه‌های سنواتی را می‌توان از جمله این اقدامات برشمرد که به ایجاد معاونت امور زائرین در شهرهای مذهبی کشور ختم شد.
بودجه زیارت و چشم‌اندازهای آن
معاون توسعه و مدیریت منابع استانداری قم بیان می‌کند: در دولت سیزدهم با رویکرد جدید آقای رئیسی و توجه به مقوله زیارت، کارگروه مربوطه دوباره فعال و تشکیل جلسه داد و البته این بار در تخصیص بودجه به قم توجه ویژه‌ای شد و با توجه به پیگیری‌های انجام شده نوید اتفاقات بهتری را شاهد هستیم.
قریشی با اشاره به اهمیت این بودجه برای کلانشهر قم می‌افزاید: در هر صورت با توجه به زائرپذیر بودن قم باید از ظرفیت‌های قانونی از جمله قانون برنامه توسعه استفاده نماییم و خدمات زیارتی استان را تقویت نماییم. در حال حاضر زیرساخت‌های اقامتی استان قم جوابگوی نیازهای زائرین را نمی‌دهد و علاوه بر ساخت هتل‌ها نیازمند برخی اماکن اقامتی ارزان قیمت برای استفاده بخش عمده‌ای از زائران هستیم.
قریشی: حالا که قانون برنامه هفتم در حال بررسی و تصویب در مجلس شورای اسلامی است لازم است که موضوع زیارت دوباره مورد توجه قرار گیرد
وی که در گذشته در معاونت امور زائرین استانداری قم فعالیت‌های داشته و سال‌ها دبیر ستاد تسهیلات زائرین بوده در ادامه می‌گوید: حالا که قانون برنامه هفتم در حال بررسی و تصویب در مجلس شورای اسلامی است لازم است که موضوع زیارت دوباره مورد توجه قرار گیرد و علاوه بر تکرار موارد مندرج در قانون برنامه پنجم و ششم این بار با نگاه ویژه مفاد قانونی مورد نیاز حوزه زیارت تقویت شود، همه این‌ها را می‌توان با استفاده از ظرفیت قانونی ایجاد شده در برنامه توسعه مرتفع نمود.
بودجه‌ای که سرآغازی برای سفرهای ارزان است
معاون توسعه و مدیریت منابع استانداری قم در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به تأکید رهبر انقلاب و رئیس جمهور بر افزایش سفرهای ارزان قیمت، می‌گوید: هم رهبر معظم انقلاب و هم رئیس‌جمهور بارها بر زیارت آسان و خدمت‌رسانی به زائران تأکید داشته‌اند و برای این منظور استفاده از بودجه‌های استانی و منابع محلی به هیچ عنوان پاسخگوی نیازها نبوده و معمولاً در بودجه‌های سنواتی همچنین برنامه‌هایی قرار نمی‌گیرد و چنانچه در قانون برنامه ۵ ساله توسعه گنجانده شود می‌توان امیدوار بود که مبتنی بر آن بتوان اعتباراتی را برای استان دریافت نمود و شاهد رشد و توسعه زیرساخت‌ها و نیازهای خدماتی و فرهنگی حوزه زیارت باشیم.
توجه به زیرساخت‌های صنعت گردشگری
احمد امیرآبادی فراهانی نماینده مردم قم نیز در مجلس در مورد گردشگری زیارت می‌گوید: در دهه‌های اخیر زیرساخت‌های بسیاری در جهت توسعه گردشگری کشور علی‌الخصوص گردشگری زیارت در نظر گرفته شده است و شهرهای مثل مشهد، قم و شیراز جزو سه شهر مذهبی ایران هستند که قابلیت پذیرش توریست مذهبی را دارند، در میان این سه شهر قم هم بسیار تلاش کرده تا در توسعه گردشگری نسبت به دیگر شهرهای مذهبی ارتقا دهد، اما هنوز از نقطه مطلوب فاصله دارد.
عرب عضو اتاق قم: کل بودجه شهرهای زیارتی ۲۰۰ میلیارد تعیین شده و سهم قم از این بودجه تنها ۶۰ میلیارد تومان است
وی تأکید می‌کند: شهر قم به لحاظ جغرافیایی دارای چهار فصل است، بخشی از آن گرمای ۴۰ درجه را دارد و بخشی از آن گرمای زیر صفر درجه، روستاهای گردشگری اقداماتی در حوزه آن اندیشیده‌اند و قم علاوه بر ظرفیت طبیعی جذابی که دارد می‌تواند در حوزه جذب گردشگر مذهبی بسیار مؤثر عمل کند.
بودجه زیارت باید طبق اولویت‌ها تقسیم شود
رئیس کمیسیون گردشگری اتاق بازرگانی استان قم نیز در گفت‌وگو با خبرنگار بازار در ارتباط با بودجه زیارت می‌گوید: بودجه زیارت با پیگیری‌های معاونت امور فرهنگی، اجتماعی و زیارت زائران استانداری قم برای نخستین بار برای قم اختصاص یافت که در کل بودجه شهرهای زیارتی ۲۰۰ میلیارد تعیین شده و سهم قم از این بودجه تنها ۶۰ میلیارد تومان است.
علی عرب می‌افزاید: با توجه به سهم اندک قم از بودجه زیارت باید طبق اولویت‌های قم تقسیم شود که می‌تواند شامل خدمات ضروری از قبیل سرویس بهداشتی و حمام، حمل‌ونقل اعم از اتوبوس و تاکسی و ون‌ها و یا خدمات ریلی و همچنین تسهیلات برای واحدهای اقامتی و تأمین زیرساخت‌های اطلاع‌رسانی اعم از ایستگاه‌های سنتی و دیجیتال و به عبارتی برندسازی و سوغات و یا برای تابلوهای راهنمای مسیر و معرفی مکان‌های گردشگری و تاریخی و سیاسی هزینه شود.
در نهایت باید دید که چه اتفاقی برای بودجه شهرهای مذهبی کشور به خصوص قم می افتد آن هم در زمانی که بیش از هر وقت دیگری شاهد حضور گردشگران در این شهرها هستیم.
نظر شما