محمد رضایی فرد؛ بازار: اهمیت فناوری در رشد اقتصادی جوامع بشری و اقتدار حکومت ها بر کسی پوشیده نیست؛ دولتها تلاش می کنند با اتخاذ سیاستهای درست سیاسی و اقتصادی سرعت رشد نوآوری تکنولوژیکی را قوت ببخشند. یکی از این اقدامات مهم، توجه به آینده نگری فناوری به عنوان عمده ترین عنصر سیاست گذاری فرآیند استراتژیک توسعه فناوری است که امکان حمایت و پشتیبانی از فرایند نوآوری، استحکام و ارتباط بین اجزای اکوسیستم را فراهم می آورد.
«تغییر» و «پارادایم شیفت» دو مفهوم کلیدی در دنیای امروز محسوب می شود که توجه به آینده نگری را بیش از پیش ضروری می کند؛ وقتی بروز تغییر و تحولات به ویژگی اصلی قرن ۲۱ تبدیل می شود و می تواند سرنوشت اقتصاد، جامعه، فرهنگ و حتی سیاست را به کلی تغییر دهد، پیش‌بینی آینده به هر روش منطقی با هدف آمادگی برای رو به رو شدن با آینده، حیاتی خواهد بود.
تقریباً یک قرن پیش سیاست گذاران معتقد بودند «تولید» و ملزومات آن تنها علت رشد اقتصادی محسوب می شود و بنابراین هرچه زیرساخت های فیزیکی تولید بیشتر شود و به عبارتی سطح سرمایه گذاری در این حوزه مثل افزایش تعداد نیروی انسانی توسعه یابد، رشد اقتصادی کشورها نیز افزایش خواهد یافت. اگرچه این موضوع صحیح است و سرمایه گذاری در تولید، در رشد و توسعه اقتصادی جوامع نیز تأثیر مستقیم و مثبت دارد اما رشد اقتصادی تنها متأثر از این متغیر نیست.
از دهه ۱۹۸۰ که نقش مثبت دولتها در تأثیرگذاری بر سرعت پیشرفت دانش و فناوری ثابت شد، توجه کشورها به این حوزه افزایش یافت و رقابتی جدید بر سر سرعت پیشرفت فناوری پدید آمد
نتیجه یک پژوهش اقتصادی که در دهه ۱۹۶۰ توسط دنیسون در زمینه بررسی علل مؤثر در پیشرفت اقتصادی آمریکا انجام شد، نتایج متفاوتی را نشان داد، از آنجا که این مطالعه بدون تمرکز صرف بر تجزیه و تحلیل گذشته و با بررسی عوامل بحرانی موثر بر سیاستهای اقتصادی آینده انجام شد، می توان آن را آینده نگری دانست. بر اساس نتیجه این تحقیق، رشد اقتصادی خارق العاده ایالات متحده آمریکا در آن برهه علاوه بر سرمایه های فیزیکی و انسانی، تحت تأثیر یک عامل مهم دیگر به نام «پیشرفت دانش» و کاربرد آن در تولید نیز بوده است.
این عامل امروزه به «فناوری نوآورانه» یا «نوآوری تکنولوژیکی» نیز شهرت دارد. به همین دلیل از دهه ۱۹۸۰ که نقش مثبت دولت ها در تاثیرگذاری بر سرعت پیشرفت دانش و فناوری ثابت شد، توجه کشورها به این حوزه افزایش یافت و رقابتی جدید بر سر سرعت پیشرفت فناوری پدید آمد. کشوری که با سرعت بیشتری می توانست دانش خود را گسترش دهد و از آن در کنار عوامل فیزیکی (سرمایه ثابت) و سرمایه انسانی، در تولید بهره ببرد، از رشد اقتصادی بالاتر و پایدارتری برخوردار بود و بنابراین در گام های بعدی می توانست به برنامه های دیگر نظیر تقویت قدرت سیاسی خود بپردازد.
چالشهای دولتها در مسیر دستیابی به یک روند مثبت و پایدار رشد اقتصادی
نکته ای که نباید در این بین از دید پنهان شود، چالش هایی است که دولتها در مسیر دستیابی به یک روند مثبت و پایدار رشد اقتصادی به ویژه از منظر فناوری با آن دست و پنجه نرم می کنند. همانطور که احتمالا همه خوانندگان این مطلب می دانند، یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در رشد اقتصادی، اتخاذ سیاست های صحیح و اثربخش افزایش تقاضا برای محصولات ساخت یک کشور در خارج از مرزهای آن است که به طور خلاصه از آن به عنوان سیاستهای صادراتی یاد می شود. یکی از این سیاستها، ایجاد صنایع صادرات محور است که بتواند استانداردهای مردم جوامع مختلف را تأمین کند.
این مهم در سطح کلان جهانی (و نه صرفا در یک کشور خاص) بدون توجه به توسعه فناوری و تولید فناورانه یا به عبارت دیگر اقتصاد دانش بنیان امکان پذیر نیست. محمد مهدی غفاری در مقاله ای می نویسد به طور کلی دولتها یا صنایع در مواجهه با چالشهای اقتصادی با مسائلی خاص و نسبتا رایج از قبیل گزینه های سیاسی دشوار و موازنه ها، ضرورت نظارت مفید، فناوریهای کهنه و از رده خارج، فقدان سرمایه گذاری، نبود نیروی کار ماهر، بیکاری زیاد، کارایی ضعیف نظام صادرات، استانداردهای کیفی بسیار دقیق جهانی، دستیابی به اطلاعات صحیح و کنترل آمادگی دست و پنجه نرم می کنند.
برای غلبه بر این مشکلات و تنگناها نیاز به تعریف برنامه های همکاری در سطح ملی، دو جانبه، چند جانبه و منطقه ای ضروری است. بررسی کشورهای صنعتی و شرکت های پیشرفته آن ها نشان می دهد توجه به «آینده نگری فناوری» که در این مطلب به آن اشاره شد می تواند یکی از ابزارهای موثر در حل این چالش ها باشد.
آینده نگری فناوری شامل گردآوری و به کارگیری عوامل کلیدی دخیل در تغییر و تحول و منابع دانش برای ایجاد دیدگاه های استراتژیک و تهیه اطلاعات آینده نگرانه است که بر ایجاد و برقراری شبکه هایی از عوامل موثر اطلاعاتی تمرکز می کند. این اطلاعات به دلیل پیشرفته بودن و نگاه آینده محور می تواند در سیاست گذاری یا به طور کلی آگاهی از منابع علمی و جهت گیریهای استراتژیک اعضای این شبکه شامل بنگاه های تجاری، دولت ها، بخش خصوصی، نهادهای اجتماعی و خبرگان را نیز افزایش دهد.
بر اساس موضوعاتی که در بالا بیان شد و توجه به ماهیت آینده نگری فناورانه، می توان موارد متعددی را به عنوان اهداف این مهم به ویژه در کشورهای در حال توسعه بیان کرد که در ادامه به آن پرداخته می شود.
ماهیت آینده نگری فناورانه در کشورهای در حال توسعه
این اهداف شامل «افزایش توان رقابت پذیری صنعتی و توسعه ظرفیت های تجاری»، «درک بهتر چالش ها و فرصت های ناشی از تغییرات فناورانه»، «ارزیابی و شناسایی نیازها و اولویت های بخش فناوری در سطوح ملی و منطقه ای»، «تدوین و توسعه سیاست های مفید و موثر در حمایت از صنایع استراتژیک»، «همکاری با بخش تحلیل روندهای قابل کاربرد در زنجیره ها و گروه های تولید» و «آشنا کردن مسئولان مربوطه با فرآیند تصمیم گیری آگاهانه در زمینه سرمایه گذاری های مستقیم برای نوآوری و تحقیق و توسعه با هدف بهبود توانایی ملی در به‌کارگیری فناوری های موثر برای حضور فعال در صحنه رقابت در سطوح منطقه ای و بین المللی» می شود.
توجه جدی به آینده نگری فناورانه تأثیرات مثبتی در رشد و اقتصادی کشورها دارد؛ با این حال به نظر می رسد این عامل کلیدی در ایران همانند سایر عوامل کلیدی رشد و توسعه اقتصادی نظیر کنترل تورم، توسعه صادرات و رشد سرمایه گذاری در عمل مورد توجه قرار نگرفته است
از بررسی موارد فوق به وضوح مشخص است که توجه جدی به آینده نگری فناورانه چه تاثیرات مثبتی در رشد اقتصادی کشورها دارد. با این حال به نظر می رسد این عامل کلیدی در ایران همانند سایر عوامل کلیدی رشد و توسعه اقتصادی نظیر کنترل تورم، توسعه صادرات و رشد سرمایه گذاری در عمل مورد توجه قرار نگرفته و در مواقع لزوم صرفاا به بیان شعارهای حمایتی یا اتخاذ سیاست های حمایتی محدود و در عمل ناکارآمد بسنده شده است. گلایه از وضعیت اقتصاد دانش بنیان کشور به وضوح در سخنرانی های رهبر انقلاب نیز مشخص است.
نباید فراموش کرد که امروز برترین شرکت های غیرنفتی دنیا نظیر شرکت بزرگ اپل در ایالات متحده آمریکا بر پایه فناوری شکل گرفته و فناوری در آن ها حکمرانی می کند. رشد، توسعه و بقا در صحنه اقتصاد جهان بلاشک از مسیر توجه به توسعه دانش و فناوری می گذرد و بی توجهی به این مهم می تواند تبعات جبران ناپذیری برای کشور به ارمغان آورد.
استفاده نادرست و غیر بهینه از منابع ملی متعلق به تک تک ایرانیان، منجر به هدر رفت صدها میلیارد دلار از ثروتی می شود که در صورت استفاده صحیح می تواند رشد اقتصادی عظیم و حتی غیرقابل تصوری را برای ایران ایجاد و این کشور را در زمره تصمیم گیران بلامنازع در عرصه بین المللی تثبیت کند.
نظر شما