بازار؛ گروه بین‌الملل: ایران که در پی خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و عدم کنشگری مناسب از سوی اروپا برای احیای توافق هسته‌ای از اعتماد به غرب مایوس شده است، به دنبال شرکای اقتصادی جدید از اقصی نقاط جهان از جمله آفریقا است تا از فشارهای تحریم خلاصی یابد و سفر روز سه‌شنبه رئیس جمهوری ایران ابراهیم رئیسی به ۳ کشور کنیا، اوگاندا و زیمبابوه نیز در همین راستا صورت می‌گیرد.
دولت سیزدهم از زمان آغاز به کار خود تحکیم روابط با کشورهای آفریقایی را از اولویت‌های سیاست خارجی خود قرار داده است و رئیسی اسفند ماه گذشته در «اولین اجلاس همکاری‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای غرب آفریقا» بر آمادگی تهران برای گسترش همه‌جانبه همکاری با کشورهای آفریقایی به ویژه کشورهای غرب این قاره تاکید کرده بود.
چندی پیش، روح‌الله لطیفی قائم مقام باشگاه تجار ایران و آفریقا اعلام کرده بود در ۱۱ ماه سال گذشته از کل تجارت ایران با قاره آفریقا ۲ میلیون و ۳۷۹ هزار تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۱۵۵میلیون و ۵۳۲ هزار دلار صادرات ایران به ۴۵ کشور از ۵۵ کشور آفریقایی بوده که با رشد ۶ درصدی نسبت به مدت مشابه همراه بوده است، اما این در حالی است که قاره آفریقا طی سال‌های گذشته به طور میانگین، ۱ تریلیون دلار با جهان تجارت داشته که با درنظرگرفتن حجم تجارت با ایران، این رقم تا تا حد زیادی ناچیز می‌نماید.
در دوره ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد (۲۰۰۵-۲۰۱۳)، ایران از نفوذ خود در آفریقا در کمک‌های توسعه استفاده کرد، برای نمونه در مارس ۲۰۰۵، این کشور توافق نامه‌ای برای کمک ۱.۵ میلیون دلاری به بودجه دولتی غنا را امضا کرد. در این دوره تهران با کارخانه‌های مونتاژ خودرو، تامین نفت، استخراج گاز، برق و کالاهای مصرف خود به تدریج تجارت با آفریقا را افزایش می‌داد. این کشور همچنین مبالغ زیادی را برای ایجاد زیرساخت‌های اجتماعی و بهداشتی به ویژه از طریق جمعیت هلال احمر ایران هزینه می‌کرد.
اما با روی کار آمدن حسن روحانی، وی در ابتدا با هدف امضای توافق هسته‌ای، برخلاف احمدی نژاد آفریقا را از کانون تعاملات اقتصادی ایران خارج کرد، اما پس از بدعهدی غرب در برجام، مجددا به سمت قاره سیاه متمایل شد و تجارت میان ایران و آفریقا بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ به رکورد ۱.۲ میلیارد دلار رسید. اما با وجود این رشد، تجارت با ایران در سال ۲۰۱۸ تنها ۰.۱۲ درصد از کل تجارت آفریقا با جهان را تشکیل می‌داد. البته صادرات ایران بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ تنها ۶۰۰ میلیون دلار بوده است.
آفریقا قاره‌ای پرپتانسیل و بازاری ثروت آفرین برای ایران
قاره آفریقا متشکل از کشورهای در حال توسعه با درجات مختلفی از پیشرفت است، اما این قاره سرزمینی غنی و متنوع از لحاظ مواد خام و معدنی و استعدادهای بالای کشاورزی، ظرفیت‌های اقتصادی و تجاری قابل توجه، بازار بکر و گسترده و نیروی کار جوان و ارزان است. آفریقا همواره به عنوان سرزمینی سودآور مورد توجه قدرت‌های سنتی همچون آمریکا، انگلیس و فرانسه و قدرت‌های اصلی و میانه‌ای چون چین و هند بوده است.
بنا به گزارشات مراکز مالی جهانی، بخش‌های انرژی، خدمات مالی و حمل‌ونقل اولویت‌های اصلی برای سرمایه‌گذاری در قاره سیاه بوده است و با عنایت به کارنامه پردستاورد و خودکفایی قابل قبول ایران در این حوزه‌ها خصوصا تولید برق، این کشور می‌تواند با صدور خدمات فنی و مهندسی، تجهیزات و دانش فنی زراعت به طور جدی بر روی مسیر توسعه تعاملات اقتصادی با آفریقا با هدف برد متقابل متمرکز شود
بنا به گزارشات مراکز مالی جهانی، بخش‌های انرژی، خدمات مالی و حمل‌ونقل اولویت‌های اصلی برای سرمایه‌گذاری در قاره سیاه بوده است و با عنایت به کارنامه پردستاورد و خودکفایی قابل قبول ایران در این حوزه‌ها خصوصا تولید برق، این کشور می‌تواند با صدور خدمات فنی و مهندسی و تجهیزات و دانش فنی زراعت و کشاورزی و همچنین انتقال تکنولوژی به طور جدی بر روی مسیر توسعه تعاملات اقتصادی با آفریقا با هدف برد متقابل متمرکز شود.
نیاز اقتصادهای بزرگ و نوظهور به مواد اولیه و خام آفریقا رو به افزایش است که این امر امکان صدور کالا و خدمات به بازار یک میلیارد نفری این قاره را فراهم کرده و زمینه را برای نفوذ بیشتر قدرت‌های اقتصادی در قاره آفریقا جهت بهره مندی از این موقعیت‌ها بوجود آورده است.
نرخ بالای رشد اقتصادی در مقایسه با میانگین جهانی، وجود منابع عظیم نفت، طلا، الماس، اورانیوم، مس، فسفات، آلومینیوم و آهن، وفور محصولات کشاورزی همچون قهوه، چای، کاکائو، شکر،کائوچو و چوب و دانه های روغنی و میانگین نرخ تورم ۱۰% موجب شده این قاره سرزمین فرصت‌های بکر برای همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری های مشترک معرفی می کند.
طی سال‌های اخیر حجم سرمایه‌گذاری خارجی در کشورهای آفریقایی روند رو به صعودی را طی می کند و به عنوان مثال سرمایه گذاری ترکیه در قاره آفریقا فراتر از ۱۰ میلیارد دلار است و حوزه‌های لجستیک، مواد معدنی، گردشگری، تجارت و مواد اولیه را تشکیل می‌دهد. علاوه بر ترکیه چند ده میلیارد دلار پروژه‌های ساخت و ساز و صنعتی را در آفریقا اجرا کرده است.
عربستان یک پروژه استراتژیک کشت برنج در ساحل عاج را اجرا می‌کند که سالانه یک میلیون تن محصول فراهم می‌کند و احتمالا میزان آن تا سال ۲۰۲۵ به ۳ میلیون تن برسد که این موضوع اهمیت کشت فراسرزمینی در افریقا را برای ایران که در اقلیم نیمه خشک واقع شده و با محدودیت منابع آبی روبروست پررنگ‌تر می‌کند
عربستان نیز رقیب دیگر ایران در آفریقا است که چندین میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در حوزه‌های گردشگری، هنر، سلامت و آموزش در این قاره انجام داده است. افزون بر این، عربستان یک پروژه استراتژیک کشت برنج در ساحل عاج را اجرا می‌کند که سالانه یک میلیون تن محصول فراهم می‌کند و احتمالا میزان آن تا سال ۲۰۲۵ به ۳ میلیون تن برسد که این موضوع اهمیت کشت فراسرزمینی در افریقا را برای ایران که در اقلیم نیمه خشک واقع شده و با محدودیت منابع آبی روبروست پررنگ‌تر می‌کند.
منوی تجارت با کنیا
مسیر اصلی فعالیت‌های اقتصادی و تجاری در کنیا عمدتا به حوزه های تولید، مسکن، امنیت غذایی و خدمات سلامت محدود میشود و با توجه به دسترسی‌جغرافیایی کنیا به بازار آفریقای‌شرقی و تولید آزاد محصولات و خدمات در این کشور، فضای مطلوبی برای شرکت‌های ایرانی فعال در حوزه‌های فوق میسر است. افزون بر این، با توجه به دستاوردهای پزشکی و نانوتکنولوژی چشم گیر ایران طی سال‌های اخیر، این کشور پایگاه مناسبی برای تامین مایحتاج پزشکی و گردشگری سلامت برای نایروبی است.
موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک ایران برای دسترسی کنیا به بازار آسیای میانه نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان، قرقیزستان، عراق و ترکیه از بازار محصولات کشاورزی و چای کنیا محسوب می شوند و دسترسی سریع و اقتصادی به کشورهای مذکور با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران منجر به توسعه روابط تجاری کنیا با کشورهای مذکور خواهد شد
موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک ایران برای دسترسی کنیا به بازار آسیای میانه نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. قزاقستان، ترکمنستان، آذربایجان، قرقیزستان، عراق و ترکیه از بازار محصولات کشاورزی و چای کنیا محسوب می شوند و دسترسی سریع و اقتصادی به کشورهای مذکور با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران منجر به توسعه روابط تجاری کنیا با کشورهای مذکور خواهد شد.
وجود رودخانه‌های خروشان در کنیا فرصت مطلوبی برای احداث سدهای برق‌آبی و تامین آب کشاورزی زمین‌های حاصلخیز به دست توانمند شرکت های فنی مهندسی در ایران است. لازم به ذکر است ایران در حوزه برق با ۴۰ کشور تعامل داشته و پیش تر نیز احداث نیروگاه هایی در کشورهایی چون تاجیکستان را در رزومه پروژه‌های فراسرزمینی خود ثبت کرده است.
افزایش ارتباطات اقتصادی و بازرگانی ایران با کنیا در گام نخست نیازمند حذف کشورهای واسطه همچون امارات است که خود منجر به افزایش بهای تمام‌شده کالاهای ایرانی کشور مقصد و نهایتا کاهش شمار خریدار میشود و این در حالی است که بندر مومباسا در کنیا مرکز ترانزیت کالا به شرق آفریقا و دروازه‌ای به این بخش از قاره سیاه است
البته به گفته صاحب‌نظران حوزه اقتصاد، افزایش ارتباطات اقتصادی و بازرگانی ایران با کنیا در گام نخست نیازمند حذف کشورهای واسطه همچون امارات است که خود منجر به افزایش بهای تمام‌شده کالاهای ایرانی کشور مقصد و نهایتا کاهش شمار خریدار میشود و این در حالی است که بندر مومباسا در کنیا مرکز ترانزیت کالا به شرق آفریقا و دروازه‌ای به این بخش از قاره سیاه است.
آبان ماه سال گذشته، علیرضا یاوری معاون بین الملل اتاق ایران گفته بود حجم تجارت ایران و کنیا ۲۲ میلیارد دلار بوده و بیشتر آن شامل صادرات مجدد کشورهای مختلف از حمله آفریقا به ایران است. در صورت راه‌اندازی خط مستقیم کشتیرانی میان بندرعباس و بندر مومباسا در کنیا مدت زمان ارسال کالا به ۲ هفته کاهش می‌یابد و حاشیه سود بیشتری نصیب تجار ایرانی میشود که کاهش قیمت و رقابت‌پذیری بیشتر کالاهای ایرانی را به دنبال خواهد داشت.
تامین بخشی از محصولات وارداتی و موردنیاز کنیا از جمله مشتقات نفت، قیر، محصولات پتروشیمی، ماشین‌آلات و تجهیزات موتوری، دارو و مواد غذایی توسط ایران و واردات محصولاتی چون کاکائو، قهوه، چای، میوه‌های قاره‌ای، غلات، محصولات غذایی کشاورزی و نهاده دامی از کنیا شرایط مطلوبی را برای تهاتر کالا به منظور دورزدن تحریم‌ها و تامین نیازهای داخلی ایران فراهم می آورد. افزون بر این، در صورت توافق میان بانک‌های کوچک کنیا و بانک‌های ایرانی امکان تسهیل مراودات فعالان اقتصادی بیش از پیش فراهم خواهد شد.
مختصات روابط اقتصادی ایران و اوگاندا
اوگاندا با برخورداری از منابع فراوان زیرزمینی از جمله مس، کبالت، سنگ آهک، سنگ آهن، طلا، منابع استخراج‌نشده نفت و گاز و خاک بسیار حاصلخیز برای کشاورزی می تواند منبع مناسبی برای تامین نیازهای ایران به مواد اولیه و همچنین کشت فراسرزمینی برای ایران باشد.
تولیدات کشاورزی این کشور از جمله قهوه، چای، کاکائو، میوه‌های گرمسیری و دانه‌های گیاهی بخش مهمی از اقتصاد اوگاندا را به خود اختصاص داده است و واقع‌شدن دریاچه ویکتوریا و سرچشمه رود نیل در این کشور از ویژگی‌های منحصربه‌فرد اوگاندا در شرق آفریقا محسوب میشود که اقتصاد ایران و اوگاندا را تا حدودی مکمل یکدیگر می سازد.
اوگاندا بازاری بسیار بکر و پردرآمد برای شرکت‌های ایرانی فعال در بخش کشاورزی و صنایع غذایی در زمینه انتقال تجربه و فناوری نوین کشت و زرع، صنایع تبدیلی غذایی، صادرات تراکتور و دیگر ادوات و ماشین‌آالات کشاورزی است که امکان فروش تولیدات مشترک به کشورهای همجوار از جمله کنگو، جنوب سودان و روآندا را فراهم و منافع مشترک اقتصادی را برای طرفین تضمین می‌کند
اوگاندا بازاری بسیار بکر و پردرآمد برای شرکت‌های ایرانی فعال در بخش کشاورزی و صنایع غذایی در زمینه انتقال تجربه و فناوری نوین کشت و زرع، صنایع تبدیلی غذایی، صادرات تراکتور و دیگر ادوات و ماشین‌آالات کشاورزی است که امکان فروش تولیدات مشترک به کشورهای همجوار از جمله کنگو، جنوب سودان و روآندا را فراهم و منافع مشترک اقتصادی را برای طرفین تضمین می‌کند.
ایران افزون بر مناسبات مستقیم اقتصادی، به‌عنوان قدرت منطقه‌ای شاخص در خاورمیانه با در اختیار داشتن زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی و جاده‌ای و بنادر مهم تجاری در خلیج فارس می‌تواند زمینه دست‌یابی و ارتباط کشور اوگاندا با کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز، روسیه و عراق در خصوص صدور اقلام عمده کشاورزی خود به‌ویژه چای و قهوه را فراهم کند و متقابلا اوگاندا به‌عنوان کشوری مهم در منطقه شرق آفریقا می‌تواند دروازه ورود ایران به کشورهای حوزه شرق آفریقا و همسایگان خود باشد.
عضویت اوگاندا در بلوک‌های اقتصادی مهم منطقه‌ای همچون اتحادیه اقتصادی بازار مشترک شرق و جنوب آفریقا (کومسا)، سازمان بین‌المللی توسعه در شرق آفریقا (ایکا) و جامعه شرق آفریقا امکان بهره‌گیری از ظرفیت این سازمان‌ها برای حضور فعالان اقتصادی بخش خصوصی در بازار آفریقا از طریق اوگاندا را فراهم می‌کند. به طور متقابل این ظرفیت برای حضور اوگاندا در بازار منطقه با توجه به عضویت ایران در اکو و اوراسیا امکان همکاری‌های گسترده‌تر را برای طرفین می‌تواند ایجاد خواهد کرد.
اما به گفته کارشناسان مسائل اقتصادی، مشکلات لجستیک و حمل‌ونقل، چالش‌های بانکی و مبادلات پولی و عدم وجود پرواز مستقیم میان دو کشور مانع از رسیدن به سطح مطلوب مبادلات اقتصادی بین دو کشور شده است. اگرچه علیرضا پیمان پاک رئیس سازمان توسعه تجارت چندی پیش اعلام کرده بود به زودی خط منظم دریایی میان ایران و غرب افریقا راه اندازی میشود که این مهم تا حد قابل توجهی مساله حمل و نقل میان دو طرف را تسهیل خواهد کرد.
کشت فراسرزمینی و صادرات ادوات کشاورزی گزینه‌های برد-برد همکاری اقتصادی ایران و زیمبابوه
تهران و هراره که سال‌ها است طعم تلخ تحریم‌های آمریکا و غرب را تجربه می‌کنند برای تجارت دو جانبه از دست بالاتری برخوردار هستند و قادر خواهند بود با ایجاد مکانیسم مالی مستقل و تهاتر کالا تاحدودی سنگینی این بار را که به انزوا و تنگناهای اقتصادی منجر شده را از دوش خود بردارند.
در همین راستا، اتحادیه آفریقای جنوبی که زیمبابوه نیز از اعضای آن است به دنبال انتخاب سیستم مالی و پولی مشترک برای کاهش تسلط دلار در مبادلات تجاری خود هستند که این موضوع خود امتیازی بزرگ برای تجارت خارجی ایران و زیمبابوه است.
نیاز روزافرون زیمبابوه به ادوات کشاورزی خصوصا تراکتور بارها از سوی مقام‌های این کشور مطرح شده و بهمن ماه گذشته انکسیوس جونگو ماسوکا وزیر کشاورزی، شیلات، آب، اقلیم و توسعه روستایی زیمبابوه در سفر خود به ایران اعلام کرده بود علاوه بر ۹ هزار دستگاه تراکتور فعال موجود در بخش کشاورزی این کشور نیاز به ۲۰ هزار دستگاه دیگر وجود دارد.
۶۱ درصد مردم زیمبابوه در روستاها ساکن هستند و برای ارتقا سطح زندگی و تامین معیشت خود نیاز مبرمی به ادوات کشاورزی دارند که این موضوع خود فرصت مناسبی برای صدور خدمات و صنایع کشاورزی محور به این کشور آفریقای جنوبی است. برنامه پایدار اقتصادی زیمبابوه از سال ۲۰۲۰ آغاز شده است که مهمترین سرفصل آن توسعه همکاری تجاری و اقتصادی و افزایش سرمایه‌گذاری با ایران است.
تعدد معادن در زیمبابوه نیز خود می‌تواند به تعاملات اقتصادی دو کشور تنوع و رونق بیشتری دهد. زیمبابوه چهار دهه پیش به استعمار انگلیس پایان داد و به استقلال رسید. پس از خروج انگلستان از این کشور، معادن زیمبابوه رو به تعطیلی گذاشت و اکنون یکی از برنامه‌های دولتمردان این کشور بازگشایی این معادن است. از سوی دیگر پتانسیل عظیم ایران در معدن‌داری، فعالیت گسترده معادن در ایران و اجرای پروژه‌های فراسرزمینی دو کشور را به گسترش همکاری در این حوزه سوق می‌دهد.
در عین حال، زیمبابوه با برخورداری از مراتع می‌تواند تا حد زیادی راهگشای نیاز ایران در حوزه نهاده‌های دامی باشد و از طریق تهاتر بخشی از کالاهای مورد نیاز ایران از جمله پنبه، شکر، موز و کنجد که از مهمترین اقلام صادراتی خود است به تجارت با ایران قوت بیشتری دهد. حجم صادرات ایران به زیمبابوه تا ۶ سال قبل حدود ۶۰۰ هزار دلار بوده است، اما طی سال های اخیر این میزان به صفر رسیده که لزوم بهره گیری بیشتر از دیپلماسی اقتصادی، بازاریابی و بازارسازی در زیمبابوه و شناخت فرصت‌های اقتصادی را پررنگ تر می‌نماید.
نتیجه
شناخت ناکافی فعالان اقتصادی ایران از فرصت‌های تجاری در آفریقا، حجم اندک سرمایه‌گذاری متقابل، ترسیم چهره غیرواقعی از آفریقا و ایران از سوی رسانه‌های غربی و مشکلات بانکی و لجستیکی از جمله موانع پیش روی گسترش روابط اقتصادی ایران و کشورهای آفریقایی هستند.
افزایش دفاتر تجاری و اعزام رایزن تجاری به قاره سیاه از سوی ایران از گام‌های اساسی است که اجرای آت تاثیرات به شدت محسوسی روند تعاملات مالی ایران و آفریقا برجای خواهد گذاشت.
تولید غلات و حبوبات و دانه‌های روغنی به عنوان مواد غذایی استراتژیک, از جمله ظرفیت‌های بکر در آفریقاست که می توان در زمینه پروژه‌های مشترک تولیدات کشاورزی آغاز به همکاری‌های پر سود و برد- برد با کشورهای آفریقایی کرد.
نظر شما