تهمینه غمخوار؛ بازار: سرانجام روز تاریخی و مهم عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای برای ایران پس از ۱۷ سال تلاش و به ویژه پیگیری از زمان تشکیل دولت سیزدهم فرا رسید. در بیست و سومین اجلاس سران شانگهای که امروز سه شنبه ۱۳ تیر به صورت مجازی به میزبانی هند برگزار شد، موضوع های مهمی چون تصویب عضویت دائم ایران، توسعه کریدور شمال_جنوب، طرح کمربند_ جاده و مبارزه با افراط‌گرایی و تروریسم، تلاش برای دلارزدایی و غیره به عنوان مهمترین دستورکارهای این اجلاس مورد گفتگو قرار گرفت؛ در حالی که یکی از مهمترین و اساسی ترین راه های دستیابی کشورها به منافع استراتژیک، مشارکت موثر در سازمان های منطقه ای است.
هسته اصلی سازمان همکاری شانگهای در ۲۶ آوریل ۱۹۹۶ در شانگهای چین با هدف تقویت اعتماد متقابل و خلع سلاح در مرزهای اتحاد جماهیر شوروی تازه استقلال یافته از جمله روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با چین ایجاد شد. در ژوئن ۲۰۰۱، این سازمان به سازمان همکاری شانگهای تغییر نام داد. بر همین اساس و پس از گذشت سالها، شانگهای در حال حاضر به عنوان یکی از مهم ترین گروه های منطقه ای چندجانبه شناخته می شود و به لحاظ گستردگی فعالیت های خود از بدو تاسیس همواره از جنبه های مختلف مورد توجه بوده و به دلیل جامع بودن وظایف محوله، در بحثهای زیادی در مورد ماهیت واقعی و دامنه فعالیت های اصلی سازمان وجود داشته است.
جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که از یک سو به دلیل نزدیکی منطقه ای و وجود پیوندها و منافع مشترک و از سوی دیگر به دلیل فشارهای سیاسی و تحریم های غرب از ابتدا سازمان، در سال ۲۰۰۶ عضویت دائمی خود را مطرح کرد. هند و پاکستان در سال ۲۰۱۶ به عضویت دائم درآمدند، اما عضویت ایران به دلیل مسائل مختلف ناتمام باقی ماند؛ تا اینکه در سپتامبر ۲۰۲۱ پس از فراز و نشیب های فراوان توانست رضایت تمامی اعضای دائمی سازمان را برای پذیرش دائم کسب کند و بر اساس گفته های لاوروف وزیر خارجه روسیه، قرار شذ تا در بیست و سومین نشست سران این سازمان عضویت دائمی ایران به تصویب برسد و رسید.
منافع عضویت تهران:
توسعه تجارت
ایران دارای منافع اقتصادی و ژئواستراتژیک متعددی در منطقه است که موقعیت ژئوپلیتیکی تهران، جمعیت، منابع انرژی، پتانسیل اتصال، منابع انسانی و قدرت نرم، تهران را قادر می‌سازد تا به همین هدف دست یابد. در طول سالها، اقتصاد ایران به دلیل تحریم‌های غرب آسیب دیده است.
ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شد و سیاست فشار حداکثری را بر ایران تحمیل کرد. در نتیجه تهران برای دستیابی به اهداف اقتصادی و استراتژیک خود بر نگاه به شرق متمرکز شده سیاست خارجی خود را «محور به شرق» تغییر داده است. بر اساس بیانات رهبر معظم انقلاب، ایران سیاست نزدیکی با همسایگان را بر کشورهای دوردست ترجیح داده؛ در حالی که تقویت تجارت می‌تواند نقش بسزایی در تامین حمایت‌های مورد نیاز اقتصاد ایران داشته باشد.
شانگهای می تواند از طریق تجارت انعطاف پذیر، اقتصاد ایران را که تحت تحریم قرار گرفته، تقویت کرده و تجارت ایران را ارتقا دهد
بر همین اساس، در خصوص این عضویت می توان گفت که این مسئله کار کمی نیست. در مواجهه با تحریم های آمریکا، عضویت در این سازمان، به جمهوری اسلامی مشروعیت و مقبولیت بیشتری در عرصه بین المللی خواهد بخشید و ایران وارد مرحله جدیدی از همکاری در زمینه های مختلف از جمله حوزه های اقتصادی، تجاری، ترانزیت و انرژی خواهد شد. بر همین اساس، شانگهای می تواند از طریق تجارت انعطاف پذیر، اقتصاد ایران را که تحت تحریم قرار گرفته، تقویت کرده و تجارت ایران را ارتقا دهد. افزون بر این، جریان سرمایه گذاری افزایش پیدا خواهد کرد و از طرفی رشد گردشگری اتفاق خواهد افتاد و ایران به یک سیستم جایگزین در شبکه مالی جهانی دسترسی پیدا خواهد کرد.
علاوه بر این، منابع غنی نفت و گاز ایران، تهران را به عضوی مناسب برای مشارکت در مذاکرات انرژی سازمان همکاری شانگهای تبدیل کرده؛ در حالی که ایران پنجمین تولیدکننده بزرگ نفت اوپک در سال ۲۰۲۱ بود که ۲۴ درصد از ذخایر نفت در غرب آسیا و ۱۲ درصد در جهان را در اختیار داشت. همچنین، ایران می‌تواند دسترسی قابل توجهی به جمهوری‌های آسیای مرکزی داشته باشد که می‌تواند بازارهای صادراتی بالقوه برای کالاهای ایرانی باشد. اقتصادهای سازمان همکاری شانگهای دارای پتانسیل بازارهای چند میلیارد دلاری برای تهران هستند که فرصت خوبی برای تجارت فراهم خواهد کرد.
در سال ۲۰۲۱، تجارت ایران با سایر اعضای سازمان همکاری شانگهای از ۳۷ میلیارد دلار فراتر رفت که ۳۰ درصد از کل تجارت خارجی را تشکیل می داد. همچنین، صادرات غیرنفتی ایران به اعضای سازمان همکاری شانگهای در سه ماهه دوم سال ۲۰۲۲ با رشد ۲۰ درصدی به ۵.۵ میلیارد دلار رسید.
ایران مشارکت خود در این سازمان را وسیله ای برای تقویت مشروعیت خارجی، تقویت منطقه گرایی مبتنی بر امنیت و ترویج گذار به اصطلاح نظم جهانی چند قطبی می داند
تقویت منطقه گرایی و مبارزه با تروریسم
از طرفی، ایران مشارکت خود در این سازمان را وسیله ای برای تقویت مشروعیت خارجی، تقویت منطقه گرایی مبتنی بر امنیت و ترویج دوره گذار به اصطلاح نظم جهانی چند قطبی می داند. سازمان همکاری شانگهای با فراهم کردن منبع همبستگی ایران در برابر فشارهای خارجی به عنوان یک شبکه حفظ جمهوری اسلامی عمل کرده است.
عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای می تواند اهداف کلیدی امنیتی مندرج در ماده یکم منشور سازمان همکاری شانگهای یعنی «مقابله مشترک با سه شر منطقه، تروریسم، تجزیه طلبی و افراط گرایی» را تقویت کند؛ ضمن اینکه جمهوری اسلامی می تواند نقش محوری در برخورد با نگرانی های امنیتی افغانستان در رابطه با تروریسم، افراط گرایی، قاچاق مواد مخدر و جنایات فراملی ایفا نماید زیرا برای ایران، ایجاد ثبات در افغانستان یا حداقل به حداقل رساندن اثرات سرریز تروریسم یا درگیری در این کشور به عنوان یکی از اعضای سازمان همکاری شانگهای یکی از اولویت های اصلی است.
رشد اتصالات و مشارکت ایران در کریدورهای منطقه ای
موقعیت جغرافیایی ایران برای شانگهای بسیار مهم است؛ زیرا جمهوری اسلامی در چهارراه اصلی اتصال اعضای اصلی سازمان و کشورهای شریک گفتگو با یکدیگر قرار دارد. بر همین اساس، با توجه به اینکه ایران به دنبال بهره مندی از زیرساخت های موجود در آسیا و کشورهای همسایه است، به توسعه کریدورهای تجاری خود و تضمین حمل و نقل ایمن و سریع کالا و خدمات نیاز دارد که از طریق عضویت رسمی در این سازمان می تواند اهداف خود را محقق سازد.
ایران به عنوان آخرین عضو سازمان همکاری شانگهای می تواند با ایفای نقشی حیاتی در کریدور شمال_جنوب ترانزیتی به هدف بلندمدت خود مبنی بر تبدیل شدن به یک کشور هاب منطقه ای دست یابد
کریدور بین المللی ترانزیتی شمال_جنوب علاوه بر اتصال حداقل چهار منطقه اصلی آسیای مرکزی، آسیای جنوبی، آسیای غربی و قفقاز، از طریق ایران نیز دارای مسیر است. ایران به عنوان آخرین عضو سازمان همکاری شانگهای می تواند با ایفای نقشی حیاتی در این کریدور ترانزیتی به هدف بلندمدت خود مبنی بر تبدیل شدن به یک کشور هاب منطقه ای دست یابد؛ در حالی که به کشورهای عضو اطمینان داده که مسیرهای ایمن، قابل اعتماد و با ثبات در کریدور شمال_جنوب را در کنار تامین زیرساخت‌ها برای بندر جنوبی چابهار فراهم می‌کنند.
توسعه و استفاده از ظرفیت و زیرساخت چابهار می تواند تجارت را در منطقه به ویژه از طریق شمال_جنوب تقویت کند. تهران همچنین مشتاق توسعه کریدور ایران، افغانستان و ازبکستان است که شهرهایی مانند مزارشریف و هرات را مستقیماً به بندر چابهار متصل می کند.
چالش عضویت برای ایران
در مقابل، محورهایی مانند رویکردهای امنیتی حاکم بر سازمان و ساختار غیراقتصادی، مداخلات قدرت‌های فرامنطقه‌ای و تأثیر آنها در محدود کردن اقدامات غیرامنیتی سازمان و در نهایت رویکرد مرتبط با شبهات برخی اعضا در قبال رفتار بین‌المللی ایران مهمترین چالش‌های پیش روی دیپلماسی اقتصادی ایران در مسیر این نهاد هستند.
نظر شما