وحید پورتجریشی؛ بازار: بهبود روابط سیاسی میان ایران و عربستان سعودی بیش از هر کشور دیگری در منطقه به سود عراق تمام شد؛ کشوری با اکثریت شهروندان شیعه از جمله پایگاه های اصلی تحت نفوذ ایران در منطقه نیز محسوب می شود.
به همین دلیل، طی سال های پس از قطع روابط دیپلماتیک میان تهران و ریاض و افزایش تنش ها میان دو طرف، عراق به عنوان یکی از مراکز اصلی تقابل میان گروه های سنی و شیعی در منطقه تبدیل شده بود.
اکنون با بهبود و تلطیف فضا در مناسبات میان تهران و ریاض، به نظر می رسد آینده عراق نیز چشم اندازی رو به بهبود به خود گرفته و دولت عربستان به دنبال بازگرداندن بغداد به جمع اعضای شورای همکاری خلیج فارس و افزایش سرمایه گذاری های کلان در این کشور است.
سرمایه گذاری عربستان برای اتصال ریلی با عراق
ماه گذشته شاهد برگزاری نشست مشترک اقتصادی میان دو کشور عربستان و عراق بودیم که طرح های قابل توجهی از طرف ریاض برای سرمایه گذاری در عراق نیز ارائه شد. یکی از مهمترین این طرح ها که در راستای چشم انداز توسعه ۲۰۳۰ عربستان تدوین شده، تاسیس راه آهن مشترک میان دو کشور است که از سواحل دریای سرخ آغاز شده و به داخل خاک عراق کشیده خواهد شد.
به نوشته «العربی الجدید» پیش نویس این طرح اکنون برای بررسی بیشتر در دست وزارت حمل و نقل عربستان قرار داشته و این در حالیست که «ماجد القصبی»، وزیر بازرگانی این کشور از قرارگیری طرح مذکور در چشم انداز ۲۰۲۳ عربستان خبر داده است.
بر اساس آخرین آمار موجود، حجم مبادلات تجاری میان عربستان و عراق در سال ۲۰۲۰ به ۱.۳۴ میلیارد دلار افزایش یافته است. از این حجم تجارت، ۸۹۸ میلیون دلار سهم صادرات عربستان و ۴۱.۸ میلیون دلار نیز سهم صادرات عراق است.
اهداف احتمالی عربستان از ارتباط ریلی با عراق
مهمترین سناریوی دولت عربستان در خصوص موضوع عراق، بازجذب مجدد بغداد به سمت اعضای شورای همکاری خلیج فارس است؛ رویه ای نسبتا مشابه با مساله سوریه و دولت بشار اسد. از آنجا که توسعه روابط تجاری همواره در طول تاریخ به عنوان بهترین ابزار نزدیکی دولت ها و ملت ها محسوب می شده است؛ لذا بهترین راه افزایش سطح مناسبات میان ریاض و بغداد نیز از همین رهگذر خواهد بود.
در حقیقت ریاض در نظر دارد از طریق تاسیس کانال خشک ترانزیتی عربستان، عراق و ترکیه از یک سو به قفقاز و از سوی دیگر با استفاده از خاک گرجستان به شرق اروپا متصل شود
اما مساله مهمتر، طرح بلند پروازانه عربستان سعودی برای اتصال ریلی با ترکیه از طریق بندر فاو عراق خواهد بود؛ بندری که ساخت آن هم اکنون در دست شرکت کره ای دوو بوده و ارزش قرارداد ساخت این بندر نیز بیش از ۲.۶ میلیارد دلار برآورد شده است. کار ساخت این بندر از سال ۲۰۱۰ آغاز شده و بر اساس پیش بینی مقام های عراقی، احتمالا تا سال ۲۰۲۵ به پایان خواهد رسید.
موضوع دیگر مهم برای عربستان، یافتن مسیری بهتر از دریای سرخ و کانال سوئز برای اتصال به ترکیه و منطقه قفقاز است. در حقیقت ریاض در نظر دارد از طریق تاسیس کانال خشک ترانزیتی عربستان، عراق و ترکیه از یک سو به قفقاز و از سوی دیگر با استفاده از خاک گرجستان به شرق اروپا متصل شود. چراکه با توجه به چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان و حرکت هرچه بیشتر این کشور به سمت توسعه تولید و برندینگ، یافتن بازارهای مناسب برای محصولات صادراتی این کشور بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
پروژه اتصال ریلی شلمچه – بصره و عملیاتی شدن آن تا حد زیادی به پیشرفت روابط تهران و ریاض بستگی خواهد داشت
مساله دیگر پیشروی ریاض، ماجرای همیشگی تنگه هرمز و تهدید های ناشی از آن برای تمامی کشورهای حاشیه خلیج فارس است. اگرچه عربستان از طریق دریای سرخ به آب های آزاد متصل است؛ اما نباید نقش پدرخوانگی ریاض برای تمامی اعضای شورای همکاری خلیج فارس را نادیده گرفت؛ اعضایی که به مجرد قطع ارتباط ریاض و تهران، یکصدا از مواضع عربستان حمایت کرده و روابط خود با ایران را قطع یا به حداقل ممکن کاهش دادند. اگرچه روابط ایران و عربستان تا حد چشمگیری بهبود یافته، اما حقیقت امر این است که ماهیت روابط بین الملل همواره نسبی بوده و در قالب زمان و مکان تغییر خواهد کرد. با این حساب، در دست داشتن جایگزین مناسب و امن برای تنگه هرمز آن هم در منطقه ای همچون خاورمیانه که همواره آبستن تنش های سیاسی متعدد است؛ بسیار حائز اهمیت خواهد بود.
خیز بلند ترکیه برای انتقال گاز کشورهای عربی به اروپا
شرایط ایجاد شده برای انرژی اروپا، ترکیه را بر آن داشته تا به جز همسایگان خود، روی گاز صادراتی کشورهای عربی همچون عمان، قطر و امارات به اروپا از طریق ترکیه نیز حساب ویژه ای باز نماید؛ صادراتی که «فاتح دونمز» وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه معتقد است از طریق مسیر ترانزیتی عراق، روانه ترکیه شده و از آنجا نیز به اروپا خواهد رفت. وزیر انرژی ترکیه در خصوص این طرح نیز اعلام کرده که در حال حاضر، مذاکراتی جدی برای راه اندازی این پروژه با کشورهای مذکور عربی و ترکیه در جریان است.
البته پیشتر نیز خبرهایی در خصوص سرمایه گذاری پر رنگ ترکیه در عراق برای راه اندازی کریدوری رقیب و موازی با کریدور شمال - جنوب ایران منتشر شده بود که بر اساس آن، بار ترانزیتی اروپا از طریق بندر فاو در جنوب عراق و حاشیه خلیج فارس، راهی ترکیه شده و از آنجا نیز روانه اروپا خواهد شد.
نقش احتمالی ایران و اتصال ریلی شلمچه – بصره
از مجموع مطالب ارائه شده در بالا می توان تشخیص داد که پروژه اتصال ریلی شلمچه – بصره و عملیاتی شدن آن تا حد زیادی به پیشرفت روابط تهران و ریاض بستگی خواهد داشت. اگرچه دولت عراق طی سال های گذشته سعی کرده تا جای ممکن، استقلال خود را از عربستان سعودی حفظ نموده و روابط فی ما بین بغداد و تهران را در سطح مطلوب حفظ نماید، اما باید به این نکته توجه داشت که اکنون با برطرف شدن مانع مهم خصومت میان ایران و عربستان و افزایش سطح امنیت عراق، فرصتی مناسب برای بغداد ایجاد شده تا بتواند نظر سرمایه گذاران خارجی را به سمت کلان پروژه های زیرساختی خود جلب نماید.
در صورت ادامه پیشرفت ها در روابط دوجانبه میان تهران و ریاض و اجرایی شدن اتصال ریلی شلمچه – بصره، می توان چشم انداز خوبی برای صادرات محصولات کشورهای عربی به سمت آسیای مرکزی از طریق خاک ایران متصور شد
حقیقت امر نیز این است که هم عربستان سعودی منابع کافی مالی برای سرمایه گذاری در عراق را در اخیتار دارد و هم بر اساس روابط پدرخواندگی ریاض برای دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، باز شدن پای ریاض به پروژه های زیرساختی عراق به معنای باز شدن درهای سرمایه گذاری این کشور به روی تمامی اعضای شورای همکاری خلیج فارس است.
در صورت ادامه پیشرفت ها در روابط دوجانبه میان تهران و ریاض و اجرایی شدن اتصال ریلی شلمچه – بصره، می توان چشم انداز خوبی برای صادرات محصولات کشورهای عربی به سمت آسیای مرکزی از طریق خاک ایران متصور شد.
با در نظر قرار گرفتن شبکه ریلی سراسری شورای همکاری خلیج فارس که از عمان آغاز و به اردن ختم می شود؛ اتصال ریلی به عراق و سپس ایران، می تواند بارهای ترانزیتی صادراتی به آسیای میانه را برای شبکه ریلی ایران متصور شد.
هرچند در این میان، می بایست موضوع میزان پیشرفت مذاکرات میان تهران و واشنگتن در مسیر پرونده هسته ای ایران را نیز کاملا در نظر داشت. چراکه با توجه به مناسبات میان بغداد و واشنگتن، هرگونه اتصال ریلی میان ایران و عراق، بدون چراغ سبز ایالات متحده کاری بس مشکل خواهد بود.
نظر شما