آشتی عربستان و ایران و تأثیرات سیاسی_اقتصادی بر عراق

بازار؛ گروه بین الملل: سایت مرکز تخصصی فرانسوی در خصوص مسائل عراق (CFRI) اخیرا مقاله ای تحت عنوان «آشتی عربستان و ایران و تأثیر آن بر عراق» نوشته «محمد سلامی» منتشر کرده است. ترجمه بخش دوم این مقاله را در ادامه می خوانیم.

در بخش اول این مقاله گفته شد که از زمان سقوط صدام حسین در سال ۲۰۰۳، عراق به عنوان یک میدان رقابت بین عربستان سعودی و ایران در نظر گرفته شده است. از سر گیری روابط عربستان و ایران تأثیرات مثبت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خواهد داشت و عراق امیدوار است از این تاثیرات بهره مند شود.

در این بخش علاوه بر ادامه تاثیرات سیاسی برقراری روابط ایران و عربستان بر عراق، نویسنده به تاثیرات اقتصادی هم پرداخته است.

بی طرفی عراق

در دو دهه اخیر نفوذ بیش از حد ایران در عراق موجب وابستگی بغداد به تهران شده است. دولت عراق از زمان نخست وزیری الکاظمی و به ویژه محمد شیا السودانی اقداماتی را برای کاهش وابستگی و اتکا به ایران انجام داده است. به این ترتیب دولت عراق با همسو شدن با فرصت‌های سرمایه‌گذاری ثروتمندان عرب، تلاش کرده تا روابط چندجانبه را با دیگر کشورها مانند کشورهای عربی حوزه خلیج فارس برای بازگرداندن هویت عربی و بازگشت به صفوف جهان عرب آغاز کند.

اولین سفر السودانی به خارج از عراق به اردن و کویت بود نه ایران. در اواخر فوریه ۲۰۲۳، مقامات وزرای عربستان سعودی و عراق برای اولین بار از سال ۱۹۸۳، یادداشت تفاهمی را برای تقویت همکاری امنیتی امضا کردند. در راستای عربی سازی و کاهش وابستگی به ایران، عراق میزبان بیست و پنجمین دوره جام خلیج (فارس) از ۶ تا ۱۹ ژانویه در بصره بود. این مسابقات به السودانی فرصت دیگری داد تا بر همبستگی اعراب و عراق تاکید کند.

عواقب برگزاری این مسابقه خیلی زود مشخص شد. ایران به شدت به استفاده از واژه جعلی «خلیج ع ر ب ی» در مراسم افتتاحیه این مسابقات اعتراض کرد، زیرا تهران این نام را جعلی دانسته و آن را خلیج فارس می نامد؛ نامی که در رویدادهای بین المللی استفاده می شود. پیش از این در ۲۵ ژانویه ۲۰۲۲، عراق یادداشت تفاهمی با عربستان سعودی برای اتصال شبکه های برق دو کشور به منظور پایان دادن به انحصار تامین انرژی از ایران و کاهش وابستگی برق به این کشور امضا کرد. عراق برای برق و سوخت نیروگاه های خود به شدت به ایران وابسته است، اما ایران قادر به تامین مقادیر مورد توافق نبوده است.

عراق در مرحله ای قرار دارد که به شدت از سرمایه گذاری عربستان سعودی و سایر کشورهای ثروتمند عربی استقبال می کند

قرار بود ایران در سال ۲۰۲۲، به میزان ۳۵ تا ۵۰ میلیون مترمکعب گاز صادر کند، اما تنها ۸ مترمکعب گاز صادر کرده است. همچنین صادرات توافقی ۱۵۰۰ مگاوات برق اخیرا به ۲۰۰ مگاوات کاهش یافته است. علاوه بر این، عراق از طریق خلیج فارس یا اردن و مصر به دنبال یافتن جایگزین بوده است، اما هنوز موضوعی نهایی نشده است.

روند آشتی ایران و عربستان سعودی به عراق این امکان را فراهم می کند تا مخالفت تهران و احزاب سیاسی عراقی برای برقراری ارتباط با ریاض را کاهش دهد. عراق در مرحله ای قرار دارد که به شدت از سرمایه گذاری عربستان سعودی و سایر کشورهای ثروتمند عربی استقبال می کند و به دلیل تحریم های ایران و تورم بیش از ۵۰ درصد، تهران نمی تواند در عراق سرمایه گذاری کند و بغداد چاره ای جز شروع ارتباط با سرمایه گذاران خارجی ندارد.

نزدیکی ایران و عربستان سعودی پس از سال‌ها جدایی، فرصتی را برای پادشاهی فراهم کرده است تا با حماس همسو با تهران ارتباط برقرار کند

برقراری روابط اقتصادی با کشورهای عربی، وابستگی عراق به ذخایر انرژی و سایر محصولات ایران را کاهش داده و به طور غیرمستقیم جناح های عراقی را که با ایران روابط سیاسی و اقتصادی دارند تضعیف می کند. از سوی دیگر، عربستان سعودی به دنبال تقویت روابط با عراق و دور کردن آن از «هلال شیعی» و بازگرداندن آن به هویت عربی و صفوف پادشاهی های محافظه کار عربی است. بر همین اساس، ریاض با عادی سازی روابط با تهران بهتر می تواند به این هدف دست یابد و از حساسیت ایران در این رابطه با عراق بکاهد.

عربستان سعودی اخیراً همین رویه را با حماس آغاز کرده است. پس از قطع روابط ریاض با حماس، در راستای عادی سازی روابط با تهران، پادشاهی تلاش هایی را برای برقراری ارتباط با این گروه و فاصله گرفتن از تهران آغاز کرد. یک هیئت جنبش حماس به رهبری اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی در ۱۸ آوریل از عربستان سعودی برای ادای حج برای اولین بار از سال ۲۰۱۵ بازدید کرد که نشان دهنده گرم شدن روابط قابل توجه در پادشاهی است.

نزدیکی ایران و عربستان سعودی پس از سال‌ها جدایی، فرصتی را برای پادشاهی فراهم کرده است تا با حماس همسو با تهران ارتباط برقرار کند. اگرچه مقامات حماس و عربستان هیچ دیدار رسمی را تایید نکرده‌اند، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان، می‌تواند این تعامل مجدد با گروه اسلام‌گرای فلسطینی را محاسبه کرده و به مرور زمان آن را از مدار ایران دور کند.

دومین موضوع، بازتاب دستیابی پادشاهی به سوریه است. عربستان سعودی اخیراً اقدامات دیگری را نیز در رابطه حماس انجام داده است. پادشاهی اسرای فلسطینی و اردنی_ از جمله محمد الخدری، نماینده حماس در ریاض را آزاد کرده است.

تأثیر بر افراد کلیدی

عربستان سعودی، مانند ایران، نفوذ قابل توجهی بر برخی از شخصیت‌های کلیدی سیاسی در عراق، و برخی از مقامات سیاسی و حزبی در عراقی دارد که تأثیر عظیم ریاض بر جهان اسلام را درک کرده و به عنوان یک اهرم موازنه در برابر ایران، بر تداوم روابط با ریاض تاکید ویژه داشته باشد.

در این درگیری، ایران برخی از چهره هایی را که زمانی نزدیک به مقامات ایرانی بودند، به نفع عربستان از دست داده است. روابط مقتدی صدر با ایران که زمانی در شهر مذهبی قم تحصیل می کرد، اکنون به کلی تغییر کرده است. پدر او، اهمیت عربیت را برای مقابله با ایدئولوژی پان شیعه و ضد ناسیونالیستی به او آموخت. همزمان با اتخاذ موضع مستقل از ایران، عربستان با مقتدی صدر رابطه سیاسی و اقتصادی برقرار کرد.

این روحانی عراقی برای اولین بار پس از ۱۱ سال در ۳۰ ژوئیه ۲۰۱۷ به عربستان سعودی سفر و با بن سلمان دیدار کرد. این سفر بخشی از تلاش های صدر برای حفظ تعادل در روابط او با کشورهای همسایه از جمله ایران بود. در همین راستا، سعودی ها با حمایت از او توانستند همزمان به سه هدف استراتژیک دست یابند: حمایت و کمک به اقشار فرودست و به حاشیه رانده شده عراق، تشدید اعتراضات مردمی علیه فساد نخبگان بغداد و محکوم کردن سیاست هژمونیک ایران در عراق.

عادی سازی روابط عربستان با ایران، این امکان را برای ریاض فراهم می کند که با مقامات برجسته عراقی روابط خود را برقرار کرده و آنها را به صورت رسمی و با حساسیت کمتری تحت تأثیر قرار دهد. شخصیت سیاسی و مذهبی عربستان سعودی در جهان اسلام می تواند آن را به یک میانجی اسلامی در عراق و میانجیگری اختلافات بین احزاب سیاسی بغداد تبدیل کند. از آن جمله می توان به اختلافات سیاسی اخیر برای کسب قدرت و حوزه نفوذ بین محمد شیا السودانی نخست وزیر عراق و محمد الحلبوسی رئیس پارلمان اشاره کرد.

آشتی ایران و عربستان فرصت خوبی برای عراق فراهم می کند تا از سرمایه گذاری های عربستان سعودی در صنایع مختلف عراق بهره مند شود

تاثیرات اقتصادی

آشتی ایران و عربستان فرصت خوبی برای عراق فراهم می کند تا از سرمایه گذاری های عربستان سعودی در صنایع مختلف عراق بهره مند شود. در سال های اخیر، ریاض سرمایه گذاری های مختلفی در عراق انجام داده است: در سال ۲۰۲۰، عراق از عربستان سعودی برای سرمایه گذاری در کشاورزی و صنعت در استان های جنوبی دعوت و در همان سال، دو گذرگاه مرزی با عربستان سعودی را افتتاح کرد.

آشتی ایران و عربستان سعودی در امیدوار کننده ترین حالت، سرمایه گذاری عربستان سعودی در عراق را افزایش خواهد داد. از سوی دیگر، محمد الجدان وزیر دارایی پادشاهی در خصوص آمادگی برای سرمایه گذاری در ایران پس از توافق اعلام کرده که به دلیل ضعف زیرساخت های ایران و تحریم های بانکی آمریکا، ممکن است این سرمایه گذاری در کشور ثالثی مانند عراق صورت گیرد. به عنوان مثال می توان به پروژه های کمتر حساس و غیر تحریمی مانند دارو و غذا اشاره کرد که هر دو طرف عربستان سعودی و ایران می توانند به طور مشترک در عراق اجرایی و عملیاتی کنند.

عراق می تواند در ارائه راه حل های مالی و بانکی نوآورانه بین عربستان سعودی و ایران سرمایه گذاری نماید

همچنین، عراق می تواند در ارائه راه حل های مالی و بانکی نوآورانه بین عربستان سعودی و ایران سرمایه گذاری نماید. بانک‌های عراقی مورد اعتماد هر دو طرف هستند و بغداد می‌تواند در برخی پروژه‌های زیرساختی و استراتژیک از جمله اتصال و ادغام شبکه برق و گاز ایران و عربستان با شورای همکاری خلیج فارس از طریق عراق معافیت‌های تحریمی را از واشنگتن دریافت کند.

از طرفی، هر سه کشور به سرمایه گذاری در مورد تغییرات آب و هوایی نیاز فوری دارند. در هر سه کشور، بیابان ها مساحت زیادی از کل مساحت زمین را پوشش می دهند. ورود ریزگردها به غرب و جنوب ایران که به مرکز ایران نیز می رسد، ناشی از طوفان های گرد و غبار در بیابان های عربستان و عراق است.

این موضوع به طور جدی از سوی مقامات ایرانی به مسئولان محیط زیست عربستان و عراق هشدار داده شده است. با توجه به مشکلات تنفسی ناشی از این ریزگردها برای شهروندان هر سه کشور، سرمایه گذاری مشترک در این زمینه می تواند خواست عمومی سه طرف باشد.

در چارچوب مذاکرات ریاض و تهران در بغداد در اکتبر ۲۰۲۱، یک «بزرگراه بین‌المللی» پیشنهاد شده که در آن شهر مشهد_بزرگترین زیارتگاه ایران _و مکه_مهم‌ترین مرکز زیارتی همه مسلمانان_از طریق شهر مقدس کربلا در عراق از طریق راه آهن و جاده متصل می شوند.

همچنین، با توجه به برنامه های راهبردی برنامه ریزی شده در هر سه کشور، مانند چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان با هدف افزایش سهم بخش گردشگری در تولید داخلی به بیش از ۱۰ درصد، یک میلیون فرصت شغلی اضافی و جذب صد میلیون گردشگر در سال ایجاد خواهد شد. این طرح از شانس زیادی برای اجرا برخوردار است و از سوی دیگر موجب ارتقای بیش از پیش روابط فرهنگی، مذهبی و اجتماعی سه کشور خواهد شد.