بازار؛ گروه بین الملل: از آن جایی که موضوع حقابه رود هیرمند پس از پیگریهای فراوان هنوز میان دو کشور ایران و افغانستان حل نشده و در حال حاضر گویا به موضوعی بغرنج تبدیل شده است، از چند روز گذشته هشدارهای جدی دستگاه دیپلماسی ایران مجددا آغاز شده است.
در همین راستا ابراهیم رئیسی رئیس جمهوری اسلامی ایران در سفر چند روز گذشته خود به سیستان و بلوچستان درباره حقابه هیرمند به حاکمان افغانستان اخطار داد و گفت «اگر کارشناسان ما کمبود آب را تایید کنند حرفی نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم ما تضییع شود. حقابه مردم سیستان از هیرمند را نمی شود مشمول زمان کرد، چرا که انتقال آب از طریق دریا پروژه ای طولانی است که اوامر دخیل با انگیزه کار خواهند تا این زمان کمتر شود.»
وی با تاکید بر این مطلب که موضوع آب هیرمند حق مردم منطقه و سیستان و بلوچستان است که در معاهدات و قراردادها آمده و مردم از این آب در چاه نیمه ها استفاده می کردند، اعلام کرد که به حاکمان افغانستان می گویم این مطلب را عادی تلقی نکنند و موضوع را جدی بدانند. بر همین اساس، اخطار می دهم که حق مردم سیستان و مردم سیستان وبلوچستان را سریعتر بدهند.
ابراهیم رئیسی همچنین اظهار کرد: گاها شنیده می شود سد آب چندانی ندارد یا بخشی از آن را لجن فرا گرفته است، حاکمان افغانستان باید اجازه دهند کارشناسان ما مراجعه و صحت و سقم ماجرا را بررسی کنند، اگر کارشناسان ما کمبود آب را تایید کنند حرفی نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم به هیچ عنوان ما تضییع شود.
وی همچنین گفت: دولت مصمم است در همه شئون حق مردم کشور را هرجا باشد بگیرد، موضوع حقابه هم حق مردم استان است و دنبال می‌کنیم در تمام نقاط مرزی حق مردم را خواهیم گرفت. رئیسی با بیان اینکه موضوع آب مساله تمام دنیا است، تاکید کرد: اجازه نمی دهیم حق مردم ضایع شود حاکمان افغانستان این حرف بنده را جدی بگیرند تا بعدا گلایه نکنند، چرا که گذشت ایام این داستان را حل نمی کند؛ در این راستا به صورت دیپلماسی و گفت‌وگو پیگیری هایی توسط نماینده در افغانستان و استاندار سیستان وبلوچستان دنبال شده است؛ از حاکمان افغانستان می خواهم که مطلب بنده را جدی گرفته و سریعا اقدام کنند تا مردم این منطقه به حق خود دست یابند. وی بیان کرد: حرف من را جدی بگیرید تا بعداً گلایه نکنید، دولت مصمم است حق مردم کشور را هرجا باشد بگیرد.
این اظهارات در حالی به تازگی از سوی رئیس جمهور اعلام شده که او در دیدار امیرخان متقی در سمرقند و در حاشیه سومین نشست وزرای خارجه کشورهای همسایه افغانستان در ۲۴ فروردین ماه سال جاری به موضوع حق‌آبه ایران از هیرمند اشاره کرده و اقدامات به عمل آمده از سوی افغانستان درباره حق‌آبه هیرمند را لازم اما غیرکافی خوانده بود.
افزون بر صحبتهای ابراهیم رئیسی، حسین امیرعبداللهیان هم در همان سفر هیئت دولت به سیستان، ضمن بیان اینکه ما هفته‌ها و ماه‌هاست موضوع را در پی مراجعات نمایندگان و پیگیری‌های استاندار دنبال می‌کنیم، گفت: درخواست روشن ما از طرف افغانستانی این است تا زمان از دست نرفته دریچه‌های سد کجکی را باز کنند تا هم مردم خودشان که در مسیر هستند و هم مردم سیستان سیراب شوند. طرف افغانستانی مدعی است که سد از آب کافی برخوردار نیست به صراحت به آنها گفتیم طبق عهدنامه ۱۳۵۱ یک تیم مشترک فنی باید این کار را انجام دهد. لذا درخواست سریع ما این است و اسامی را هم دادیم که تیم فنی ما از سد کجکی بازدید کند و بر مبنای آن قضاوت شود که آیا آب در سد وجود دارد یا ندارد.
وی همچنین اعلام کرد که آقای رئیس جمهور از ماه ها قبل و به ویژه در روزهای اخیر دستورات اکید به ما دادند که از هر ابزاری برای حل مشکل حق‌آبه مردم در تعاملاتمان با طرف افغانستانی استفاده کنیم که به کارگیری این ابزار کمک کند به مردم عزیز، غیور و فرهیخته سیستان و مشکل بی آبی حتی برای آشامیدن چه برسد به دامداری و کشاورزی را نداشته باشند امیدواریم با دعای خیر مردم عزیز سیستان و تلاش‌هایی که انجام میشود بتوانیم در آینده خبرهای خوبی را برای مردم این استان داشته باشیم.
حسین امیرعبداللهیان ضمن اشاره به صحبتهای تلفنی با امیرخان متقی اضافه کرد که براساس معاهده هیرمند اینکه آیا در سد کجکی که منشاء آب حق‌آبه ایران است، آبی وجود دارد یا نه اظهارات سیاسی من و آقای ملامتقی نیست؛ بلکه باید هیأت فنی از وزارت نیروی ما به صورت مشترک با طرف افغانستانی از سد کجکی بازدید کرده و میزان آب را بسنجند و بر مبنای آن اعلام کنند که آیا در صورت رهاسازی آب به منطقه سیسستان وارد میشود یا نمی‌شود. براساس معاهده این حق طبیعی سیستان است و با جدیت این موضوع را دنبال می‌کنیم، اگر لازم باشد از ابزار فشار و ابزارهای لازم برای وادار کردن آن بخش از هیأت حاکمه افغانستان که با اعطای حق‌آبه ایران همراهی نکنند نیز استفاده خواهد شد.
صحبتهای این مقام ارشد وزارت خارجه نیز در حالی اعلام شد که دستگاه دیپلماسی ایران در ماه‌های اخیر مکررا از ملامتقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواسته تا طبق عهدنامه هیرمند، به تعهدات خود عمل کرده و امکان بازدید هیأت های فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند، که البته نکردند.
تصاویر ماهواره ای از حجم آب پشت سد کجکی افغانستان نشان می دهد که امسال بیشترین حجم آب در پشت سد کجکی ذخیره شده و ظرفیت سد تکمیل است، اما طالبان از رهاسازی حق آبه ایران خودداری می کند
از آن جایی که دولت طالبان اعلام کرده که آبی پشت سد کجکی وجود ندارد، ایران بر اساس تصاویری که توسط ماهواره های پایش و خیام به دست آمده، مشخص شده که اتفاقا آب در آن منطقه موجود است. تصاویر ماهواره ای از حجم آب پشت سد کجکی افغانستان نشان می دهد که امسال بیشترین حجم آب در پشت سد کجکی ذخیره شده و ظرفیت سد تکمیل است، اما طالبان از رهاسازی حق آبه ایران خودداری می کند. در بازه زمانی ۲۴ آذر سال ۱۴۰۱ تا هفته آخر اردیبهشت، مخزن سد روز به روز پر آب تر شده است و این یعنی طالبان ادعایی خلاف واقع دارد.
نماینده ویژه و سرپرست سفارت ایران در کابل نیز گفته است: اگر ثابت شود در سد آب هست در حالی که طالبان حقابه ایران را نمی دهند، آنها باید پاسخگوی کار خود باشد. برای ایران هم حجت تمام میشود و دولت می‌داند که چطور باید عمل کند.
وی همچنین اظهار کرده که مقامات فنی طالبان می‌گویند به مرور زمان ۶۰ درصد آب در سد کمال خان رسوب کرده و ما گفتیم که کارشناسان ما باید در بازدید از این سد واقعیت این موضوع را ببینند. بنابراین، هر وقت کارشناسان ما به افغانستان رفتند آن وقت می‌توانیم راهکار ارائه کنیم و بطور قطع راهکارهایی وجود دارد.
پس از ذکر این اظهارات از سوی مقامات ایران، آن طور که مشخص و مبرهن است پیگیری این موضوع از سوی ایران یک موضوع جدی است و دستگاه دیپلماسی ایران به دنبال احقاق حق مردم و منافع ملی است. از طرفی در حالی که عده ای از کشورها از جمله امریکا در حال شیطنتهایی در جهت برهم زدن روابط ایران و طالبان هستند، این پیگیری و هشدارها به معنای کاهش روابط با افغانستان نیست بلکه با توجه به خطر افتادن حیات حوضه سیستان و رنج زیادی که مردم آن منطقه با آن مواجه هستند، باید این حق به ایران اعطا شود.
باید توجه داشت مناقشه ایران و افغانستان بر سر رودخانه هیرمند یک بحث قدیمی است. در دهه ۱۸۷۰، زمانی که افغانستان هنوز تحت کنترل بریتانیا بود، مرز بین همسایگان در امتداد شاخه اصلی رودخانه کشیده شد؛ در حالی که این رودخانه طولانی ترین رود افغانستان است که به دریاچه هامون سرایز می شود. در دهه ۱۹۵۰، سدسازی رودخانه هیرمند در جنوب افغانستان به یکی از پروژه های ویترین کمک های خارجی ایالات متحده پس از جنگ جهانی دوم تبدیل شد.
پس از آن، سدهای کجکی، دهلا و کانال های آبیاری آنها بر روی رودخانه هیرمند و همچنین بر سرشاخه اصلی آن یعنی رود ارغنداب احداث گردید. در آن دوران امریکا میلیونها دلار در استان هلمند سرمایه گذاری و آن بیابان بایر را به یک منطقه واقعی با نام امریکای کوچک تبدیل کرد. کار بر روی سد سوم به نام کمال خان، واقع در استان نیمروز در پایین دست رودخانه هیرمند هم در سال ۱۹۷۴ آغاز شد که پس از سرنگونی دولت افغانستان در سال ۱۹۷۸ متوقف گردید. در این میان در سال ۱۹۷۳ نیز، ایران و افغانستان معاهده رودخانه هیرمند را امضا کردند؛ در حالی که این قرارداد بر اساس تخصیص ماهانه آب از این رودخانه به ایران تضمین شده بود.
رودخانه هیرمند یک آبراه بین المللی یا فرامرزی محسوب می شود و دو همسایه از نظر قانونی موظف به اشتراک آب رودخانه هستند
رودخانه هیرمند یک آبراه بین المللی یا فرامرزی محسوب می شود. بنابراین، دو همسایه از نظر قانونی موظف به اشتراک آب رودخانه هستند. اصل استفاده عادلانه و معقول و قاعده لاضرر به عنوان سنگ بنای حقوق بین الملل آب در نظر گرفته و در کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد جریان آب در سال ۱۹۹۷ گنجانده شده است. بر اساس اصل بهره برداری عادلانه و معقول، همه دولت ها موظفند از یک مسیر آب بین المللی به نحوی منصفانه و بر اساس منطق در مقابل سایر کشورهایی که از مسیر آب مشترک استفاده می کنند، بهره مند شوند
با توجه به اینکه دولت ها حق برابری برای سهم عادلانه از یک رودخانه مشترک دارند. بنابراین، طبق قوانین بین‌المللی عرفی، توسعه پروژه‌ها در رودخانه هیرمند برای افغانستان مجاز است؛ تا زمانی که آسیب زیست محیطی قابل توجهی به همسایه آن یعنی ایران وارد نکند، در حالی که با ندادن این حق، امنیت زیست محیطی اکوسیستم هامون سیستان در حال از بین رفتن است و همین امر موجب می شود که مشاغلی از جمله ماهیگیری، شکار پرندگان و برداشت نی مورد تهدید واقع شوند.
علاوه بر ادعای فعلی طالبان در خصوص نبود آب پشت سد کجکی در حالی که ماهواره های ایران خلاف این موضوع را ثابت کرده اند، افغانستان از چند سال اخیر با انحراف مسیر طبیعی رود هیرمند، موجب ایجاد تهدیدهای جدی برای نیازهای حیاتی بشر و اکوسیستم کل حوضه بوده و از این رو اصول عرفی حقوق بین الملل آب را زیر پا گذاشته است. احداث بند کمال خان که ظرفیتی معادل ۵۲ میلیون مترمکعب دارد و یک سد انحرافی محسوب می شود تا یک سذ مخزنی، موجب شده تا آب به منطقه شوره زار گودزره منحرف شود و آبی به ایران نرسد.
طالبان با زیر پا گذاشتن تعهد خود به همکاری و اطلاع رسانی کافی در مورد اقدامات برنامه ریزی شده، اصول عرفی حقوق بین الملل آب را هم نقض کرده اند.
از طرفی آبی هم که تاکنون به ایران وارد شده بسیار از کمتر از میزانی بوده که در معاهده ذکر شده است. طبق معاهده بین‌المللی باید در سال‌هایی که آب وجود دارد، به میزان ۸۲۰میلیون متر مکعب از آب هیرمند به‌سمت ایران بیاید، اما سال گذشته فقط ۲۷میلیون مترمکعب آب وارد ایران شده است. این موارد نشان می دهد که طالبان با زیر پا گذاشتن تعهد خود به همکاری و اطلاع رسانی کافی در مورد اقدامات برنامه ریزی شده، اصول عرفی حقوق بین الملل آب را هم نقض کرده اند. یافته های علمی قبلاً آسیب های انسانی شدید ناشی از بهره‌برداری از سد کمال خان و همچنین گسترش گسترده آبیاری از جمله کشت تریاک را به زیان تالاب‌های هامون نشان داده اند. در نتیجه، تأثیر مخربی بر معیشت و سلامت جمعیت وابسته داشته که منجر به جابجایی، مهاجرت و اسکان ناخواسته شده است.
با این تفاسیر، مقامات امارت اسلامی افغانستان با اینکه بارها اعلام کرده اند که به تعهدات خود پایبند هستند و حقی از ایران ضایع نمی شود، اما ادعاهای اخیر آنها در خصوص نبود آب خلاف صحبتهای قبلی آنها با مقامات ایرانی و نشان دادن حسن همجواری با ایرانی است که از سالهای گذشته میلیونها مهاجر افغانی را در خود جای داده و حق همسایگی خود را به خوبی ادا کرده است.
با توجه به اظهارات مقامات ایران، حال طالبان به مدت یک ماه فرصت دارند تا بر سر موضوع آب که یکی از حیاتی ترین عوامل برای امنیت و ثبات منطقه در نظر گرفته می شود، تصمیمی جدی بگیرند و اجازه بازدید فنی را به کارشناسان ایرانی بدهند؛ در حالی که البته ساخت ایستگاه های هیدرومتری مشترک سهم آب ایران و افغانستان را با دقت بیشتری تنظیم می کند و شاید از این طریق این مشکل دیرینه بین دو کشور دوست و برادر برطرف شود.
نظر شما